Multatuli 19

Multatuli 19

Niet alleen dus, dat Dekker de groote verterende passie niet kende,

maar uit het feit, dat hij, alleen op zijn gemak door Europa reizende,

bordeelen bezocht en langdurige betrekkingen aanknoopte, is op te

maken, dat de hartelijke genegenheid, welke hij koesterde voor zijn

vrouw, er in alle opzichten een was van de allergewoonste soort,

en dat die genegenheid volstrekt geen poëtisch teeder en religieus

karakter in zijn gemoed had aangenomen.

 

Als een getrouwd man en garçon uit is met vrienden van vroeger,

en men is wat gemonteerd doordat men den kelder een weinig te veel

heeft aangesproken, en men sukkelt, om het feest voort te zetten,

zulk een huis binnen en vermaakt zich daar tot het krieken van

den ochtend--nu, dát wordt door eenigen als eene vrij vergeeflijke

gebeurtenis beschouwd. De bewoonsters blijven bij haar beroep, men

vermaakt haar en zichzelf, en laat ze wat verdienen.

 

Dekker vond het buitendien in beginsel goed: Wat zou het? Genot

is deugd, vermaak is gezond, ieder man, gescheiden van zijn vrouw

levende, heeft daar behoefte aan, het is een hygiënische gymnastiek,

en, de alles beheerschende rechtvaardiging: niemand lijdt er immers

schade door, niemand immers wordt er ook maar een greintje leed door

berokkend. Hij vond het, voor personen zooals hij, zelfs bijzonder

aanbevelenswaardig: omdat het goed is voor publieke vrouwen, die arme,

medelijden-wekkende schepselen, die zoo algemeen veracht worden door

vromen en schijnheiligen, die zoo weinig het voorwerp zijn der elders

dikwijls zoo ruimschoots bestede naastenliefde, die meestal slechts

met gemeene, liederlijke mannen in aanraking komen,--omdat het voor

dezulken heel goed is eens een man te ontmoeten, die haar ten minste

nog als menschen beschouwt, die het oprecht goed met haar meent, haar

een vriendelijk woord zal toespreken en op beschaafde, edele wijze met

haar zal verkeeren. Ja, dus redeneerde hij, geholpen door zijn steeds

dadelijk bij de hand zijnde fantasie, waarschijnlijk door: het was

een weldaad, die hij haar bewees, het was een hoogere plicht, dien hij

vervulde, hij dacht aan vele groote namen uit de wereldgeschiedenis,

wier dragers met courtisanes omgang hadden gehad, hij vergeleek zich,

ook nu weder, met Christus, die immers Maria Magdalena toeliet zijn

voeten te wasschen en vergaf aan de overspelige vrouw. En zoo voorts,

en zoo voorts.

 

Dit is alles goed en wel. Wij herhalen, dat wij niet partij wenschen te

kiezen in de beoordeeling van het geval in 't algemeen van een gehuwd

man, die en garçon uitgaat. Er komt altijd belofte-breuk bij te pas,

de breuk namelijk van de belofte, die men zijn vrouw heeft gedaan van

háar alléen tot den dood toe getrouw te zullen zijn. Maar er zijn tal

van argumenten beschikbaar om in zekere gevallen een belofte-breuk

te wettigen, en wij zullen ons niet in eene moralistische uitpluizing

van deze zaken verdiepen. De hoofdzaak is ongetwijfeld, dat er niemand

leed worde gedaan.

 

Maar,--hierop willen wij neêrkomen--Dekker wás niet op een

dronkemanspartij en met vrienden uit; hij reisde geheel alleen, en

ging, in koelen bloede, dat zelf in alle opzichten goedvindend,

daarheen. En nu zeggen wij alléén, dat dáaruit blijkt, dat

zijne genegenheid voor zijn vrouw niet van ongemeen teederen aard

was. Immers al deed hij hier geen leed (op dat oogenblik ten minste

niet, later deed hij haar dat wel door zijne op theorie berustende

zonderlinge opvatting van het echtgenootschap, welke hem haar van al

zijn avonturen op de hoogte deed houden), al deed hij háar dus geen

leed, noch Eugénie, en al deed hij zich zelf een genoegen, dus het

tegendeel van leed, en al schijnen dus al de bij het geval betrokken

personen veilig voor leed,--tóch zou hij, ware zijn genegenheid voor

Tine van hoogeren aard geweest, het edelste gevoel in eigen borst

door zoo eene handeling een kwetsuur hebben toegebracht, waarvan de

schrijnende pijn het genoegen dat hij er op andere wijze van had,

ten zeerste beperken moest, zoo al niet geheel vernietigen.

 

Want, indien de gehuwde man, die zijn vrouw met vrome trouw bemint,

op de purperen sofa heeft plaats genomen, en daar in eene weelderige

afzondering zich opsluit met eene vreemde, kleurrijk uitgedoste, vrouw,

wier mond met den beroepsglimlach hem tegenlacht, wier oogen, boven de

half weggeblankette vale kringen schel schitteren van de nachtelijke

vreugden, wier adem riekt naar den professioneelen feestwijn van elken

dag--en hij moet dan liefkoozingen ontvangen, en hij moet liefkoozingen

geven, dezelfde, ja werktuiglijk dezelfde liefkoozingen, welke hij

anders in een stillere, meer zedige eenzaamheid alleen voor zijn

eenige vrouw overheeft,--dan komt er een groot, pijnigend, wanhopig

verdriet, en een spijt vol wrok en wrevel in hem op, die hem al het

hier aanwezige ruwe en bonte genot zal vergallen.

 

Vooreerst is het de ontwijding der liefde, die een niet onderdrukbaar

gevoel van groote neerslachtigheid over hem zal brengen, waar de

stralen van de schitterende lichtkroon noch het gefonkel van het

door den wijn goud gekleurd kristal iets tegen vermogen. Niet de

ontwijding der liefde, omdat hij leerstellig het huwelijk voor eene

vereening der zielen zou houden, en de vereeniging zonder liefde,

zonder ziel, dus voor eene profanatie van dat huwelijksbegrip; veel

minder eene ontwijding der liefde omdat hij het in beginsel iets

slechts zou vinden, er aan toe te geven zonder dat een geestelijk of

burgerlijk ambtenaar van te voren daartoe een brevet van bevoegdheid

heeft uitgereikt; want wij spreken van een modern gewoon menschelijk

gevoelend man; maar eene ontwijding der liefde omdat hetzelfde wat

alleen waarde en beteekenis scheen te hebben in het verkeer met de

eenige, ziels-vertrouwde, voor het geheele leven uitverkoren éénige

vrouw, hetzelfde, wat een onmisbaar schijnend teeder mysterieus

karakter verkreeg, als de verwezenlijking van lang gekoesterde slechts

half bewuste verlangens, waar het, niet nader ontleed, zich in zoo een

dronkenschap van reine zaligheid voltrok, dat men alleen den indruk

kreeg dat het wezen op zijn innigst met het éénig geliefde wezen één

werd, waarbij het lichaam werd vergeten en het scheen als hoorde men

nu alleen duidelijker elkanders harteklop, als waren de harten nu

slechts op een bijzonder innige wijze tot elkaar genaderd; omdat dit

zelfde, anders een mysterie dat een langzaam gegroeide vervoering

bekroonde, nu zijn hooge charme verliest door de brutaliteit,

waarmede het eenvoudig als pikant tijdverdrijf aangewend blijkt te

kunnen worden. Eene ontwijding der liefde, omdat zij ontnuchtert

van de edelste aller dronkenschappen. Omdat zij van een poëem eene

machinerie maakt, van een visioen een fysiologisch experiment.

 

Ten tweede zal het genot van den bovenomschreven echtgenoot

verbitterd worden, omdat zijn verbeelding hem zal beginnen te plagen;

onophoudelijk zal de figuur zijner kuische vrouw zich in zijne

gedachten dringen, als eene die hem zacht droevig zijn schennis

van hun vertrouwelijken omgang verwijt. Hij zal zich het diepe

verdriet voorstellen, dat haar zou vervullen indien zij hem hier

eens zag. Hij zal vergelijkingen gaan maken, hij zal dat móeten,

hoe weinig gaarne hij 't ook doet, zijn geweten zal er hem toe

dwingen,--tusschen zijne vrouw en degene, die thans naast hem is. In

de geheele afschuwelijkheid harer grimeering, van haren weelderigen

verleidingstooi, harer geveinsde lachjes en gespeelde minzaamheid zal

zijn tijdelijke gezellin hem plotseling voor oogen komen; zijn blik zal

zich verscherpen, hij zal achter haar masker van cold-cream en rouge

impérial de sporen van het vroegtijdig jeugd-verlies en der aanhoudend

walgelijke vermoeienissen zien, en hij zal zich verwenschen, dat hij

tot deze sjacheraarster van genoegens gelijkluidende liefde-woorden

sprak als anders slechts de intieme stilte binnen de zedige wanden

van zijn huiselijk geluk van zijn lippen hoorde komen. Hij zal daar,

als een aangeleerde manoeuvre, gebaren zien maken, en ze herkennen

als de zelfde, welke hij als eene argelooze, spontane, naïeve,

kinderlijke beweging heeft gezien. En als hij dan zijn hoed niet

neemt en wegsnelt, is hij een man zonder ziel en zonder smaak, of

liever,--wat wij hier van Multatuli betoogen--bemint hij zijne vrouw

met eene vulgaire koele genegenheid.

 

Zien wij nu, hoe Dekker, eenmaal er aan gewend die huizen te

bezoeken, zijne langdurige betrekking met Eugénie tegenover zich zelf

verontschuldigde en tot iets zoo moois maakte, dat bij de overdenking

dier betrekking de edelste neigingen zijner ziel niet uitgesloten

behoefden te blijven.

 

't Moge zijn dat Dekker in lang geen publiek huis bezocht had, toen hij

Eugénie leerde kennen, en dus niet goed besefte, dat hare mededeelingen

overeenkwamen met de gewone praatjes dier zeer tijdelijke geliefden,

die haar bezoeker bijna altijd een in hoofdzaak gelijkluidend verhaal

doen, waarin steeds dezelfde episoden voorkomen: 1o. zijn zij dochters

van boeren of arme werklieden en verleid en ongelukkig gemaakt door

een vrijer, die beloofd had haar te trouwen en aan wiens woorden zij

geloof hadden geslagen; 2o. hebben zij éens, toen zij figurante in

den een of anderen kleinen schouwburg waren, of ook, toen zij het

wilde leven reeds waren begonnen, eene schitterende relatie gehad

met een schatrijk of hoogst voornaam jongmensch, die haar gedurende

eenige maanden als eene prinses heeft doen leven, welke relatie voor

altijd eene glansrijke herinnering bij haar heeft achtergelaten;

3o. zijn zij daarna van het eene huis in het andere gekomen en hebben

nu hetzij de flauwe hoop dat een zéér jonge man nog eens de een of

andere dwaasheid om harentwil zal begaan door haar als maîtresse te

nemen, hetzij de ambitie met een flinken kellner of kappersbediende een

"net" huwelijk aan te gaan, hetzij de hoogere eerzucht zelf eens aan

't hoofd van een dergelijk etablissement te staan als waaraan zij nu

ondergeschikt zijn verbonden en op hare beurt te kommandeeren;--òf 't

moge zijn, dat Eugénie tot de niet zoo frequent voorkomende vrouwen

van dat slag behoorde, die gouvernante, kamenier of juffrouw van

gezelschap geweest zijn, dat hare konversatie dientengevolge iets

meer gesoigneerd was en zij een weinig betere manieren had, dat bij

haar sterker dan bij hare beroepsgenooten het verlangen sprak om

van het leven aldaar verlost te worden;--zéker is, dat Dekker zich

tot haar aangetrokken gevoelde door de verwantschap die hij tusschen

haar toestand en den zijnen bespeurde. De geheimzinnige sympathie,

die tusschen de rassen van paria's bestaat en door De Goncourt ter

sprake wordt gebracht, waar hij het intieme verkeer van soldaten en

dergelijke vrouwen behandelt in La fille Elisa,--die zelfde sympathie

was het, welke Dekker er toe dreef, zich in een ongewoon intiem kontakt

met Eugénie te begeven. Hij bevond zich daar tegenover eene vrouw van

oorspronkelijk goeden en fatsoenlijken aanleg, die, eigenlijk buiten

hare schuld, en niet alleen buiten hare schuld maar tengevolge van het

uit goedheid, uit edelmoedigheid, toegeven aan eischen, door een man,

dien zij het meest vertrouwde, haar gesteld,--door de maatschappij was

uitgestooten en genoodzaakt met het uitoefenen van een ellendig beroep,

op een niet te avouëeren wijze, in haar onderhoud te voorzien. Nu, was

er dan niet een treffende overeenkomst tusschen haar lotgeval en het

zijne? Was ook hij niet ongelukkig geworden en door de maatschappij

uitgestooten, omdat hij een te goedgeloovig vertrouwen in de leden

dier maatschappij had gesteld? Hij óok had, zonder voorzichtigheid,

zonder om te zien, geluisterd naar de stem van zijn hart, denkend