Multatuli 20

Multatuli 20

Zonder dat hij 't zich ten volle bewust was, werd, zoo stellen wij het

ons voor, het gevoel medelijden in Dekker één met de zinnelijke liefde,

evenals dit bij vele vrouwen het geval is. Vele vrouwen toch, die zich

overgeven aan een man, doen dat veeleer uit goedheid, uit medelijden,

uit zucht om hulp te bieden, dan uit zinnelijke aandrift. Zij willen

dien armen minnaar tevreden stellen, zij willen hem gelukkig maken,

en het besef der voldoening harer eigen zinnen gaat te loor in haar

wetenschap van een groote weldaad te bewijzen, van het hoogste weg

te schenken, van het kostbaarste afstand te doen, waarover zij te

beschikken hebben. Hier neemt de liefde het karakter aan van hoogste

menschlievendheid.

 

Dekker vond het geval buitendien interessant. Hij had behoefte,

een koortsige behoefte, aan interessante ontmoetingen en

lotgevallen. Daarom drong hij zich op, dat Eugénie een veel

buitengewoner persoon was, dan zij in werkelijkheid zal geweest zijn,

daarom verfantazeerde hij haar tot een soort heldin, aan wier zijde het

hem voegde te treden. Zij gaf hem eene soortgelijke gewaarwording als

iemand, die voor het eerst in een ver van zijn geboortegrond gelegen

centraalwereldverkeerstation komt, van de zich daar bevindende in

vreemde engelsche reisdracht gestoken gebasaneerde medereizigers

ontvangt. Hij ziet een man met vaste trekken, donkere gelaatskleur,

groote, strenge, zwarte oogen, die zich met een beteuterende kalmte

door wachtzalen en perrons beweegt. Dit moet wel een zeer gewichtig en

belangrijk personage zijn, denkt hij dan. Later blijkt het te wezen

de gewoonste aller scheepskapiteins, die wel zijn beroep goed kent,

maar overigens in niets uitmunt en het heen- en wedervaren tusschen

Europa en Amerika met dezelfde werktuiglijkheid jaar aan jaar verricht,

als een vaderlandsche schoolmeester dagelijks zijn klassen bestuurt.

 

Dekker achtte de ontmoeting van Eugénie bepaald een uitnemende

vondst. Hij had nu gezelschap, een in alle opzichten aantrekkelijk

gezelschap, op reis. Wat was daar niet een delicieuze afleiding voor

zijn kommer en zorg in, om met die belang inboezemende fransche dame

op reis te zijn, steeds in vriendschappelijke gesprekken met haar

gewikkeld, haar begeleidend in hotels en stations, haar steunend bij

het instijgen van rijtuigen, bespied, in stilte gelukgewenscht en

benijd door die omstanders, welke iets van de verhouding begrepen!

 

Toen Dekker later Tine met Eugénie in kennis bracht, zoodat er, indien

wij onze oogen en de mededeelingen van de uitgeefster der Brieven mogen

gelooven, eenige vriendschap tusschen de vrouwen ontstond en Tine jaren

lang met Eugénie eene briefwisseling onderhield,--toen volvoerde hij

alleen tot de alleruiterste konsequentie, wat zijne theorie hem dwong

in deze dingen goed te vinden. Ons is dit te machtig, wij zouden er

schier benauwd van worden; ons kan dit volkomen ten ondergaan van

het gevoel van waardigheid in de eene der vrouwen niet anders dan

pijnlijk aandoen.

 

Uit het feit dier briefwisseling blijkt voorts ten overvloede nog eens

verrassend duidelijk, welk een alles beheerschenden invloed Dekker op

zijne vrouw oefende. Niet dat zij zich tegen haar zin met Eugénie in

verkeer zou hebben begeven, maar dat zij, tegen alle modern Europeesch

vrouwelijk gevoel in, er behagen in vond met de gewezen maîtresse van

haar man om te gaan, bewijst dat haar gevoel zich, door het voortdurend

aanhooren der denkbeelden van haar man, verbazend vervormd had.

 

Over Pauline, Dekker's tweede beschermeling, waarvan in de brieven

sprake is, vernemen wij weinig meer dan het volgende (dl. I, blz. 50):

 

"En toen ik bij die Pauline kwam, die zich verstout een kind te

hebben vóór 't huwelijk, en toen zij mij zeide dat zij altijd eten

kreeg van de Prince Belge zonder te betalen, omdat "le vieux n'osait

pas refuser, car, voyez vous, il savait bien que vous reviendriez"

en dat dit zoo gelukkig was, want zij zoogde haar kind en had dus

eten noodig... Kijk, dat deed mij toch pleizier dat men eene zoogende

moeder eten had gegeven om mijnentwille."

 

Uit deze regelen valt niet rechtstreeks op te maken, dat Dekker met

Pauline intiemen omgang heeft gehad. Wij meenen ook dat hij elders als

iets zots verhaalt, dat iemand gevraagd had of Pauline zijne maîtresse

was. Maar wellicht vond hij alleen het woord maîtresse ten opzichte

van Pauline gebruikt, dwaas of spotte hij om een andere, dergelijke

reden, met die vraag. In aanmerking genomen Dekker's denkwijze over

dit onderwerp en daarbij de eigenaardigheden van Pauline, zooals wij

die uit bovenstaande beschrijving leeren kennen, wint het vermoeden

aan waarschijnlijkheid, dat er tusschen hen meer is voorgevallen

dan de wisseling van een enkelen dankbaarheidshanddruk. Immers, dat

men aan Pauline kosteloos voeding verstrekte, wijl men wel wist, dat

Dekker eens terug zou komen, toont dat er eene innige verstandhouding

tusschen die twee bestond, waarvan de herbergiers-familie wist.

 

Pauline behoorde blijkbaar tot de laagste volksklasse. Indien wij dus

mogen veronderstellen, dat er eene relatie tusschen haar en Dekker

bestaan heeft, vinden wij daarin zooveel als een vervolg op en eene

konsequentie van zijne betrekking met Eugénie. In den tijd toch, dat

Dekker met Pauline zou geleefd hebben, in den tijd ook dat hij haar

later weder ontmoette, had hij 't zelf veel armoediger dan gedurende

zijne minnarij met Eugénie. Hij was dus in alle opzichten een trede

lager gegaan. En zeker was hier het medelijden nog meer versmolten

met het andere gevoel.

 

Pauline, een geheel onbeschaafde vrouw waarschijnlijk, en die dus

b.v. ook aan haar toilet slechts uiterst geringe zorg besteedde, was

het meest geschikte schepsel, in wier omarming Multatuli zijn groot

verdriet en zijn hevig protest tegen de maatschappij kon uitsnikken.

 

 

 

De derde vriendin van Dekker, die ons weder een trede opwaarts voert

naar een geheel andere schakeering van het verkeer met vrouwen,

is degene, die men niet beter kan aanduiden dan met den naam van

"het stomme ontbijtstertje."

 

In een brief van 17 September 1860, schrijft Dekker: "Alle morgen

om negen uur komt er een meisje bij mij ontbijten. Zij mag een uur

blijven, maar niet praten, dat is een komieke geschiedenis."

 

Van deze geschiedenis vernemen wij (dl. 1. blz. 151) het volgende:

Dekker liep eens door Amsterdam te kuieren, toen hij op het Damrak

werd aangesproken door een jong, als dame gekleed, meisje, dat hem

vertelde dat zij zoo'n honger had. Zij voegde er bij, dat zij deze

mededeeling aan niemand anders dan aan hem alleen zou durven doen. Hij

gaf er zich op dat oogenblik geen rekenschap van of zij bedoelde, dat

zijn uiterlijk haar zooveel vertrouwen inboezemde of dat zij zijn naam

en reputatie kende. Het was precies iets voor zijn royale, genereuse

natuur, het paste daarbij uitnemend in zijn lust tot weêrstreving

van maatschappelijke gewoonten, om het meisje niet af te schepen met

een zwijgende weigering noch haar het adres van Liefdadigheid naar

Vermogen op te geven, maar om haar welwillend te woord te staan. Hij

had in dat geval ook kunnen volstaan met haar eenig geld in de hand

te stoppen; maar hij vond er al weder eene belangrijke ontmoeting in;

hij wilde wel eens kennis maken met deze ongelukkige, vermoedelijk,

naar hem docht, weder een slachtoffer van de wanverhoudingen der

maatschappij, en, waarschijnlijk om tevens zeker te zijn dat zij hem

niet bedroog, besloot hij haar te vergezellen om haar in de een of

andere gelegenheid naar haar genoegen zich te laten verzadigen. Hij

stak daarom het IJ met haar over en liet haar aan het Tolhuis zich te

goed doen aan broodjes met vleesch. Zij vertelde hem hare geschiedenis:

dat zij, in 's-Gravenhage te huis hoorend, hier tijdelijk een kamer

had gehuurd om zaken voor haar vader te doen, maar dat al haar

geld op was, enz. Het gevolg was, dat hij, die ook op dat oogenblik

geen geld had om dagelijks een middagmaal voor haar te bekostigen,

voor haar wenschte te doen al wat in zijn vermogen was en haar

daarom uitnoodigde elken ochtend op zijn kamer op de Botermarkt te

komen ontbijten. Zij nam dit gretig en dankbaar aan. Nu was echter

het grappige van den toestand, dat Dekker in het begin van den dag

liever geen gesprekken hield (waarschijnlijk wijl hij vreesde zich

dan te veel te epancheeren, zoodat zijn aandacht zich niet genoeg

meer koncentreerde op het schrijfwerk, dat hij wilde verrichten en

hij vreesde zijn kracht te verpraten in plaats van haar alleen voor

zijne schrifturen aan te wenden). Zij kreeg dus verlof bij hem te

komen en een uur te blijven, maar zij mocht geen woord zeggen. Deze

zonderlinge omgang duurde eenige weken. Eindelijk kon Dekker haar het

benoodigde geld verschaffen om naar 's-Gravenhage terug te keeren,

en zij bewees hem hare dankbaarheid, door hem van daar uit een paar

door haar geborduurde pantoffels ten geschenke te zenden.

 

 

Eenige maanden later ontving Multatuli het bezoek van dien zekeren

dokter in de Letteren, waarvan wij in de Minnebrieven lezen. Om het

in nood verkeerende gezin, waarvoor de dokter zich interesseerde,

te helpen, stond Multatuli toen het voor de Minnebrieven bedongen

honorarium af. Na dien tijd vernam hij dat de dokter in de Letteren

verloofd was met eene dochter uit het gezin, dat hem zooveel belang

inboezemde, en dat hij hem met zijne aanstaande zou komen bezoeken. En

toen Multatuli dat bezoek ontving, toevallig geschoeid met de gemelde

pantoffels, herkende hij in de bruid van den dokter zijn zwijgend

ontbijtstertje. Zij deed, alsof zij hem nog niet kende, bedankte hem

ten zeerste voor wat hij voor hare familie had gedaan en vroeg hem

of zij hem niet eens eene kleine oplettendheid zou mogen bewijzen,

door b.v. 't een of ander voor hem te borduren. "Pantoffels heeft

u al, zie ik" voegde zij er bij. Nu werd Dekker, die op eens het

stellige vermoeden kreeg, dat het meisje zelf, ontevreden met wat zij

persoonlijk van hem had kunnen halen, den dokter op hem had afgestuurd,

boos en dreef zijne bezoekers met zachten dwang de deur uit. Hij wist

zich echter genoeg in te houden om niet te doen merken, dat hij haar

herkende en daarmede eene onaangenaamheid tusschen de twee verloofden

te weeg te brengen, indien de dokter soms van het ontbijten niets

afwist. Ons komt het evenwel waarschijnlijker voor, dat de dokter,

die zich professioneel met de letterkunde bezighield en dus eerder

dan het burgermeisje met Dekker's, uit zijn geschriften blijkend,

medelijdend karakter bekend geweest zal zijn, reeds met het meisje zoo

goed als verloofd was ten tijde dat zij Dekker het eerst aansprak en

dat de dokter haar op Dekker af zal hebben gestuurd, meenende dat een

bede om hulp uit den mond eener vrouw nog zekerder onweêrstaanbaar

voor Multatuli zou wezen dan het verzoek van een litterator. Toen

nu echter de verleende hulp niet aan de verwachtingen beantwoordde,

trok de dokter toch zelf maar de stoute schoenen aan, en slaagde ook

werkelijk, gelijk wij gezien hebben, beter.

 

 

 

De vierde vrouwenfiguur, tot wie Dekker zich, in deze periode

zijns levens, bijzonder aangetrokken gevoelde, was Sietske

Abrahamsz. Wij voegen hier aanstonds bij, dat wij met de bespreking

der genegenheidsbetrekking, welke eenigen tijd tusschen Sietske en