Punicorum Libri Septemdecim: T. Catius Silius Italicus
Œ œ (oe, always printed as a ligature)
αἴ κέ ποθι Ζεὺς δῷσι πόλιν ἐξαλαπάξαι
[Hebrew] ברק
If any of these characters do not display properly, or if the
apostrophes and quotation marks in this paragraph appear as garbage,
make sure your text reader’s “character set” or “file encoding” is set
to Unicode (UTF-8). You may also need to change the default font.
As a last resort, use the Latin-1 version of the file instead.
In the original book, each page of the poem had three sections: the
poem itself; the Variae Lectiones; and the commentary. For this e-text
the last two items have been reversed, with the commentary placed
immediately after each short section of text, followed by the Variae
Lectiones.
In the Notes and Variae, line numbers in brackets were added by the
transcriber for consistency with the HTML version, where explicit
numbers were needed for linking. Duplicate numbers in the original are
unchanged. Known errors in cross-references are noted in brackets
immediately after each entry. _Not all errors were found._
In the Notes, Variae and Index, punctuation errors such as comma for
period have been silently corrected. Other errors are listed at the end
of each Book.]
* * * * *
BIBLIOTHECA
CLASSICA LATINA
sive
COLLECTIO
AUCTORUM CLASSICORUM LATINORUM
cum Notis et Indicibus
* * * * *
_On souscrit, a Paris,_
Chez N. E. LEMAIRE, Editeur, boulevard Italien, nº 22, en face des
Bains Chinois.
BARROIS l’aine, libraire, rue de Seine, nº 10, Faub. St.-Germ.
DEBURE freres, libraires du Roi, rue Serpente, nº 7.
J. DIDOT, l’aine, Imprimeur du Roi, rue du Pont-de-Lodi, nº 6.
F. DIDOT, Imprimeur du Roi et de l’Institut, rue Jacob, nº 24.
TREUTTEL et WURTZ, libraires, rue de Bourbon, nº 17.
Aug. RENOUARD, libraire, rue de Tournon, nº 6.
MONGIE aine, libraire, boulevard Poissonniere, nº 18.
BOSSANGE pere, libraire, rue de Richelieu, nº 60.
BRUNOT-LABBE, libraire, quai des Augustins, nº 33.
H. VERDIERE, libraire, quai des Augustins, nº 25.
ARTHUS-BERTRAND, libraire, rue Haute-Feuille, nº 23.
Et chez tous les libraires de France et des pays etrangers.
* * * * *
CAIUS SILIUS ITALICUS
* * * * *
EXCUDEBAT JULIUS DIDOT
Natu Major, Regis Typographus.
CAIUS SILIUS
ITALICUS.
PUNICORUM
LIBRI SEPTEMDECIM
ad Optimas Editiones Collati
cum Varietate Lectionum
Perpetuis Commentariis
Præfationibus Argumentis et Indicibus
Curante
N. E. LEMAIRE
Volumen Prius
Volumen Secundum et Ultimum.
[Decoration: publisher’s device]
PARISIIS
Colligebat Nicolaus Eligius Lemaire
Poeseos Latinæ Professor
MDCCCXXIII
TABULA
Rerum Quæ in hoc Priori Volumine Continentur.
Pag.
Eruditissimo Lectori s.p.d. N. E. Lemaire. ix
Compendia scripturæ quæ sæpissime occurrunt xiv
C. SILII ITALICI PUNICORUM lib. I. _Argumentum._ 1
lib. II. _Argumentum._ 84
lib. III. _Argumentum._ 151
lib. IV. _Argumentum._ 222
lib. V. _Argumentum._ 288
lib. VI. _Argumentum._ 343
lib. VII. _Argumentum._ 404
lib. VIII. _Argumentum._ 467
lib. IX. _Argumentum._ 547
lib. X. _Argumentum._ 592
lib. XI. _Argumentum._ 640
TABULA
Rerum Quæ in hoc Posteriori et Ultimo Volumine Continentur.
C. SILII ITALICI PUNICORUM lib. XII. _Argumentum._ 1
lib. XIII. _Argumentum._ 70
lib. XIV. _Argumentum._ 144
lib. XV. _Argumentum._ 215
lib. XVI. _Argumentum._ 283
lib. XVII. _Argumentum._ 339
Ad Lectorem Præmonitio. 397
COMMENTATIO DE SILII VITA ET CARMINE. 399
SECTIO PRIMA. _De genere, studiis, honoribus, vita
et morte C. Silii Italici._ 399
SECTIO SECUNDA. _De Carminis indole, de argumenti
tam delectu, quam tractatione; et de auctoribus,
quos poeta secutus sit._ 410
SECTIO TERTIA. _De præstantia carminis Siliani,
et de utilitate ex eo capienda._ 428
SECTIO QUARTA. _Historia literaria carminis Siliani,
et recensus Codicum MSS._ 432
Præfatio Drakenborchii. 432
SECTIO QUINTA. _Catalogus editionum C. Silii
Italici._ 446
SECTIO SEXTA. _De hujus editionis ratione
et consilio._ 463
C. SILII ITALICI VITA, auctore CRINITO. 473
TESTIMONIA VETERUM DE SILIO EJUSQUE CARMINE. 475
TESTIMONIA ET JUDICIA RECENTIORUM. 478
ARGUMENTA XVII LIBRORUM SILII ITALICI, auctore
Hermanno Buschio Pasiphilo. 487
Ambrosii Nicandri Toletani in singulos libros
SILII catalepses. 494
Præfatio Heynii. 497
INDEX universus rerum et verborum in SILIUM ITALICUM. 505
ADPENDIX, sive Diatribe de stylo poetico,
et potissimum SILIANO. 660
ERUDITISSIMO LECTORI
S.P.D.
N. E. LEMAIRE.
Ut in Editione nostra _Livii_ publicanda antesignanum et ducem secutus
sum _Cl. Ruperti_, ita in edendo atque illustrando C. Silii Italici
poemate ad ejusdem auspicia et vexilla volui me convertere, quia, ut
aiebat Heynius in præfatione (quam ad calcem operis rejiciam), ille
in Silio interpretando operam posuit tam doctam et accuratam, ut æqui
judices inter meliores eum habituri sint interpretes, qui criticam
sollertiam cum interpretandi subtilitate præclare conjunxerit.
Mens quidem aliquando mihi fuerat, quum de Silio Italico bene mereri
vellem, in hac editione novum de integro laborem exantlare, perpetuasque
adnotationes proferre, quas ideo ad concinnandas adjutorem quærebam, et
jam virum omni doctrinarum supellectile adornatum, ut in id opus se
accingeret, invitaveram.
Antiquorum enim poetarum, viri docti nullum fere magis, quam Silium,
neglexere, et, qui optime etiam de eo meriti sunt, ad interpretationem
tamen carminis parum contulere, omnemque pæne operam in critica ejus
tractatione posuerunt. Quicumque igitur editionem, Silio dignam,
meditatur, ei nova adeoque lubrica via ingredienda; et non contextus
tantum, quam et accuratissimo et modestissimo potissimum judicio fieri
potest, constituendus, sed poeta etiam perpetuo inprimis commentario
illustrandus est.
Ea sunt quæ Cl. _Ruperti_ sibi proposuit et perfecit: cujus operam quo
attentius legi ac perpendi, eo magis visum est, frustra me operam
impensamque consumpturum, quum tales forent in manibus opes. Sagacissimi
enim ingenii vir, ipsum poetam perpetuis commentariis illustrare, et
lectionem carminis, cujus omnem varietatem enotavit, ad fidem codd.
accuratius constituere, et vulgarem atque antiquam vel revocare et
tueri, vel emendare conatus est. Var. lect. ab interpretatione seposuit,
et inde duplicem commentarii sui partem fecit, ut major lux eniteret,
faciliorque foret alterutrum quærentibus labor.
Hunc itaque optimum ducem existimavi et secutus sum, adjectis quibusdam,
quæ aut necessaria, aut certe bona viderentur: nam præcipua hæc cura
fuit, ut quicumque mea editione uteretur, reliquis omnibus carere
posset, et in ea reperiret, quidquid boni atque utilis ad Silii carmen
explicandum emendandumque alii contulissent. Sæpius quoque loca similia
e gallicis scriptoribus transcripsi, quique easdem res aut tractassent,
aut memorassent, verbi causa, _Bossuet_, _Montesquieu_, eos contuli;
quod præsertim in posterioribus libris deprehendes, quum hic plura sint
Silio et Nostris communia.
Quæ autem Cl. _Ruperti_ ad calcem operis addenda aut corrigenda
subjunxerat, sive ex interpretatione Ernesti et Lenzii, sive ex notis
criticis Withofii excerpta, hæc ego in suum quæque locum retuli,
composui, concinnavi.
Eæ quidem fuerunt causæ, cur paulo fortasse longius excreverit labor;
sed hæc si culpa est, ingenue fateor volens peccasse, et cum ipso
Goettingensi editore sic excusatum habeas velim:
Non defuere, qui nimiam reprehenderent copiam tam exemplorum dictionis
alicujus aut elegantiæ, quam veterum recentiorumque scriptorum, in
rebus historicis, geographicis ac mythicis a me laudatorum. Id tamen
ex vano eruditionis ostentandæ studio profectum existimari nolim, et
res justam excusationem habere videtur. Primum enim haud dissimulo, me
omnem dedisse operam, ut quam plurimis satisfacerem; neque vero
ignorabam, permultos etiam hodie esse viros doctissimos, quibus hæc
rerum verborumque illustrandorum ratio adrideat, quæ olim Nic.
Heinsio, Burmanno, Broekhusio, Drakenborchio aliisque magni nominis
hominibus probabatur: quorum tamen vestigia non ita sequutus sum, ut
exempla tantum exquisitioris loquendi formæ cumularem, nulla habita
ratione originis ejus vel causæ, indolis ac significatus, nec admonito
de iis lectore; nisi forte illa vel ex locis adscriptis satis
intelligi et legentibus jam hac compendiaria via, qua chartæ parcitur,
in memoriam revocari possent, vel ibi ab aliis, quorum editiones ac
libri omnium fere manibus teruntur, jam explicata essent. Deinde in
doctissimo poeta interpretando versabar, in quo adhibendæ talis
eruditionis facultas et major erat, et aptior atque utilior. Denique
id egi, ut non tirones modo, sed eruditos quoque homines et juventutis
potissimum magistros meam Silii editionem consuluisse haud omnino
pœniteret, atque iis, qui longiores disputationes de tot exquisitis
dicendi formulis, rebusque historicis, mythicis ac geographicis,
ubivis in doctissimo poeta obviis desiderarent, (quales passim
inveniuntur) uberiores, unde eas peterent, fontes in promtu essent,
et quidem plerique vel adeo omnes, ut, si hunc vel illum adire non
possent, (quæ tristis multorum sors est) ad alios confugerent.
Commentationem vero de Silii vita et carmine in alterum volumen rejeci:
ibi vir doctiss. de ejus genere, nominibus, studiis, honoribus, vita
ac morte disputat; deinde in carminis indolem, consilium ac fontes, e
quibus poeta hausisse videatur, inquirit; tum de præstantia illius, et
de utilitate quæ percipi possit ex ejus lectione, disserit; quo facto,
codices MSS. et editiones Silii recenset; in fine denique, quale
consilium post virorum doctorum conatus in molienda editione secutus
sit, declarat.
Tum subjungentur testimonia ac judicia; et Catalogus editionum ex
integro concinnatus.
Accedet _Index rerum verborumque_, in quo potissimum desudavit auctor,
et quem pro desperato centies abjectum, reputata tamen utilitate rei, in
poeta potissimum tam docto conspicua, repetiit, et telam, impatientia
toties abruptam, diligenter retexuit. Non defuere quidem editores
poetæ, qui ante ipsum tales conficere indices laboraverint: sed
Drakenborchianus non nisi ad criticas virorum doctorum observationes,
Schmidianus ad notas Drakenb. et Heinsiorum, Ernestinus, qui omnium
uberrimus est, ad sola verba spectat. Dausqueianus, Cellarianus et
Bipontinus tam latinitatis, quam rerum rationem habent, at nimis
manci sunt. Is, vero quem, diligenter toto carmine iterum perlecto,
concinnavit, memorabiles res, voces ac dictiones continet omnes, et
præterea, quidquid vel in notis vel in Var. Lect. illustratur, adpositis
literis _n._ et _V.L._ indicat. Maluit quoque nimiam sibi copiam, quam
brevitatem exprobrari posse, et quædam tenuia nec adeo necessaria
irrepere, quam quidquam prætermitti, quod si non omnibus, certe
nonnullis notatu dignum videri posset.
Indicem excipit _Appendicula_, in juventutis potissimum gratiam adnexa,
quam tamen, nisi lectores passim ad eam auctor remisisset, brevitatis
studio omisissem, quanquam ex ea non minimus fructus percipi potest.
Ea sunt quæ monitum te, lector optime, volui: felix, si mea tibi
adriserit opera, quam foveas et adjuves, precor. Vive, et vale.
N. E. LEMAIRE.
COMPENDIA SCRIPTURÆ
Quæ Sæpissime Occurrunt.
_C. Col._ vel simpl. _Col._ hoc est, codex Coloniensis.
_Oxon._ vel _Ox._ codex Oxonius.
_Tell._ vel _c. T._ vel _T._ codex Tellerianus.
_Put._ vel _c. P._ vel _P._ codex Puteanus.
_R._ 1, vel _Rom. pr._ editio romana princeps.
_Rom._ 2, vel _R._ 2, editio romana secunda vel Pomponii Læti.
_Rom._ 3, vel _R._ 3, editio romana tertia a N. Heinsio collata
et excussa.
_Parm._ editio Parmensis.
_Med._ editio Mediolanensis.
_Ben._ vel _Benes._ editio Benessæ.
_Ind._ vide in _Indice_.
_App._ vel _Adp._ Adpendix, sive diatribe de stylo et idiotismis
Silii.
* * * * *
* * * *
* * * * *
C. SILII ITALICI
PUNICORUM
LIBER PRIMUS.
ARGUMENTUM.
Exposito totius operis argumento; 1-20.
Carthaginis origo describitur, ubi Juno inprimis colebatur; 21-28.
Quæ prospiciens, Romanos, Trojana stirpe oriundos, et plurimum jam
opibus, armis, et potentia valentes, Carthaginem, Romæ æmulam,
aliquando eversuros esse, Pœnis et potissimum Hannibali, quem natura
crudelem, perfidum, fortem, laudis, vindictæ, præliorumque avidum et
sine ulla religione finxerat, ad bellum cum hoc populo gerendum,
animum incendit; 29-69.
Ad idem bellum, ineunte etiam ætate, Hannibal a patre suo Hamilcare,
altaribus admotus, in Didonis templo, coramque sacerdote, quæ ex
victimæ immolatæ extis futura ejus fata et res gestas auguratur,
solenni jurejurando adigitur; 70-139.
Hamilcare mortuo, summa imperii committitur Hasdrubali, ejus genero,
viro crudeli et ad iram proclivi, qui Tagum, Hispaniæ regulum, cruci
subfigit; 140-164.
Famulus autem Tagi cæde Hasdrubalis dominum ulciscitur, et inter
tormenta risu serenaque lætitia exsultat; 165-181.
Quo facto, Hannibal admodum adolescens, a toto exercitu, qui ex Pœnis et
Hispanis constat, imperator salutatur; 182-238.
Iste fortis, animosus, gloriæque cupidus, omni militiæ labore se
exercet, et sæpius ne nocturnum quidem tempus ad quietem sibi
reservat; 239-267.
Quam primum autem militum animos sibi conciliavit, nullam interponit
moram, quin Saguntum, Hispaniæ Tarraconensis urbem, obpugnet, et hanc
causam belli cum Romanis, Saguntinorum sociis, gerendi adripiat;
268-295.
Castra extemplo urbi admovet, et milites suos ad vallum invadendum
murosque superandos hortatu et exemplo incitat; 296-349.
Saguntini oppidum aliquandiu phalarica tuentur, sed testudine hostium
facta, moenia procumbunt, et porta urbis recluditur; 350-375.
Tum Murrus Pœnos subeuntes fortiter et ingenti cæde repellit, donec
tandem ab Hannibale, qui non minorem hostium numerum prostraverat,
confossus perit; 376-517.
Victor autem, dum ad corpus Murri spoliandum adproperat, magna hostium
multitudine circumventus et mortifero vulnere ictus, ex maximo, in quo
versatur, vitæ discrimine Junonis interventu eripitur, et ægre se ad
vulnus sanandum ex acie recipit; 518-555.
Quum itaque, duce Pœnorum sauciato et præterea imminente jam nocte,
prælium dirimeretur, obsessi, ne tam exoptatam rei bene gerendæ
occasionem amitterent, majore animo vires reparant, concilio convocato
de summa belli deliberant, legatosque Romam mittendos decernunt;
556-573.
Isti navibus prospere in Tiberim transvehuntur; 574-607.
Et Senatum populi Rom. in templo, spoliis belli Punici primi ornato,
adeunt; 608-629.
Sicoris adversam suorum fortunam exponit, et Romanos tam fœderis cum
Saguntinis icti religione, quam originis similitudine et communis
periculi metu, ad ineundam belli societatem et Sagunti libertatem
dignitatemque tuendam movere conatur; 630-671.
Oratione ejus finita, legati, scissis vestibus, corpora humo adfligunt,
et patres aliquandiu animi pendent. Cn. Corn. Lentulus auctor est, ut
Hannibal ad meritam pœnam poscatur, Carthaginique, si eum Romanis
dedere recusaret, bellum extemplo indicatur: at Q. Fabius Maximus
Cunctator suadet, ut consideratius rebus suis consulant, et legati
prius mittantur, qui renuntient, utrum dux Pœnorum sua sponte, an
Senatus auctoritate bellum Saguntinis intulerit? Postremo dolor ira
mixtus patres ad consilium Lentuli præferendum impellit; 672-694.
Ordior arma, quibus cælo se gloria tollit
Æneadum, patiturque ferox Œnotria jura
Carthago. Da, Musa, decus memorare laborum
Antiquæ Hesperiæ, quantosque ad bella crearit,
Et quot Roma viros, sacri quum perfida pacti 5
Gens Cadmea super regno certamina movit;
1. _Ordior arma_ ut ap. Grat. Cyneg. 24, et Auson. Protrept. v. 62,
Drak. _Ordior_, incipio, scil. canere _arma_, h. bella, ut in princ.
Æneidos. De elegantia locutionis _ordior arma_, vid. quos Withof.
laudat, Hoogstrat. ad Corn. Nep. Alcib. II extr. et Toll. ad Auson.
Profess. c. 3, p. 151. Cf. Cic. ad Div. V, 12.
--_cælo_, ad, seu in cælum. V. App.
2. _Æneadum_, Romanorum, ab Ænea et Trojanis oriundorum.
--_ferox_, fortis et bellicosa, vel potens. Sic et _sævus_,
_asper_,
_acer_, _atrox_, _dirus_, _horridus_, _insanus_, _improbus_, et
Græcorum θρασὺς, ὀξὺς, δριμὺς, αἰνὸς, τραχὺς, δεινὸς, οὖλος, aliaque
ejusmodi epitheta, ab ira ejusque attributis desumta, quod semel
monuisse sufficiat, vel ad virtutem, vel ad vim et potestatem, vel
denique ad ventos et mare transferuntur, et sæpius tum sive simpl.
ornant, sive per _magnus_, _fortis_, _potens_ exponi possunt, qua
ratione jamdudum Nonius et Serv. ad Virg. Æ. I, 4, voc. _saevum_
explicarunt, quos immerito vanitatis incusabat Gesner. in Thes. vid.
App. et ad v. 58, 101, 251; it. Cel. Heyne ad Virg. Æ. I, 14 et 99.
--_patitur Œnotria jura_, h. in potestatem Romanorum redacta est.
Cf. XV, 5 et 383. _Œnotria_ vetus nomen Italiæ, ab Œnotris,
Pelasgis, priscis ejus incolis, sic dictæ.
--Vide in nostra editione Virg. vol. II, p. 136 et 209, notas et
Exc. XXI ad Æn. I; et in Guthriani operis recensione T. IV, p. 75
sq. _Ed._
3. _Musa_, vid. Heyne ad Virg. Æ. I, 8; VII, 37, 641; IX, 525; et
Kœppen ad Hom. Iliad. α, 1, et β, 484 seq.--_da memorare_, fac ut
memorem, ut αἲ κέ ποθι Ζεὺς δωσι πόλιν ἐξαλαπάξαι ap. Hom. Iliad.
α, 129. Cf. Virg. Æ. VI, 66; XII, 97.
--_decus_, κλέος, _laborum_, gloriam rerum gestarum, multis curis
ærumnisque partam; vel gloriosissimum celeberrimumque omnium, quæ
unquam gesta sunt, bellorum.
--_Labor_, ut πόνος et μόχθος, passim pro pugna.
4. _Hesperiæ_, terræ occidentalis; nomen Italiæ ob situm a Græcis
impositum.
--_Antiquæ_, h. post hominum memoriam jam habitatæ, adeoque nobilis
et fama nominis sui notissimaæ. Quemadmodum enim hominum, quæ vulgo
dicitur, nobilitas ex antiquitate generis fere æstimatur; ita et
antiqua origo sæpe a poetis in magna vel urbium vel terrarum laude
ponitur. Vid. Heyne ad Virg. Æ. I, 12, 375, 531.
5. _perfida pacti_, in pacto servando, h. fœdifraga: græca loquendi
forma, poetis Rom. sed præ ceteris Silio familiaris. Vid. App.
_Perfidia Punica_ tam nota est, ut vel in proverbium abierit eique
_Græca fides_ obposita sit, etsi scriptores Rom. ipsi testantur,
Pœnos causa, fide, religione ac moderatione superiores, nec nisi
fortuna inferiores fuisse.
6. _Gens Cadmea_, Carthaginienses, coloni Tyriorum e Phœnicia, unde
Cadmus originem habuit. Silius urbium populorumque nomina variare,
et hinc passim paulo longius repetere solet. Sic Romani _Dardanii_
et _Rhœtei_, Puteolani _Pherecyadæ_, (XII, 159) Tarentini _Œbalii
nepotes_, Pœni _Agenorides_, Lacones _Tyndarii_ vocantur.
3. _Karthago_ Drak. ubivis, auctore N. Heinsio, edidit. Sed in
numis, inscriptt. et marmoribus orthographia variat, neque
auctoritas eorum tanta est, ut certa inde scribendi regula repeti,
literaque _K_, quæ solis Græcis relinquenda videtur, Romanis
obtrudi possit. Præterea in iisdem non passim modo _Kanna_,
_kastitas_, _kaput_, _kalumnia_, _karina_, _arka_, _evokatus_,
_Volkanus_, _Parkarum_, _merkator_ et _dedikaverunt_, sed
sæpissime etiam _karus_, _karissimus_, _Kalendæ_ et _Kæso_ vel
_K_ legimus, quam tamen scribendi rationem, si duo posteriora
exceperis verba, nemo facile imitandam putet. Alii _Kartago_ vel
_Cartago_ sine adspiratione, ut in quibusdam inscriptt. reperitur,
scribendum præcipiunt. Vera autem veterum pronunciatio parum nobis
nota est; quocirca nihil certi et in quibus tuto adquiescere
possis, statuere licet, semperque lubricum in talibus judicium
esse debet. Vid. tamen Cic. Orat. c. 48.
Quæsitumque diu, qua tandem poneret arce
Terrarum Fortuna caput. Ter Marte sinistro
Juratumque Jovi fœdus conventaque patrum
Sidonii fregere duces; atque impius ensis 10
Ter placitam suasit temerando rumpere pacem.
7. Pœni de principatu contenderunt, diuque dubium fuit, in _qua
arce_ h. urbe, Romæ an Carthagine, _Fortuna caput_ imperii
_terrarum_ constitueret.
7. _Arx_, ut Gr. ἄκρα et ἄκρον, poetis proprie, quidquid altum est,
adeoque montes, vertex montis, (ut XV, 480, et ἄκρα τῶν ὀρῶν vel
ἄκρον Ἴδης ὑψηλῆς, Hom.) colles et promontoria, ut Il. ξ, 36,
deinde quod in colle et editis locis positum est, inprimis
ἀκρόπολις, et quoniam hæc reliquæ civitatis initium et origo esse
solebat, simpl. etiam _urbs_ dicitur, ut Ἰλίου ἄκραι. Vid. Ind.
8. Ter Pœni, fœdere rupto, bellum Romanis intulerunt.
9. _Juratum Jovi_, jurejurando confirmatum per Jovem, fœderis
testem et perjurii vindicem, unde ὅρκιος et ὅρκων ταμίας dicitur,
v.c. Eurip. Med. 170, et Hippol. 1025. Conf. inf. v. 482; VI, 693;
et Schol. Eurip. ad Hecub. 336.
10. _Sidonii_. Pœni, a Phœnicibus oriundi.
11. _ensis suasit rumpere pacem_, pro vulgari, ipsi in animum
induxere, rumpere pacem ense. Nam, quod Perill. Heyne literis,
humaniter ad me datis, monet, a belli cupiditate ductum, quod
arma ipsa stimulare, movere, suadere dicuntur; et egregie gladio
tribuitur, quod eo potius factum est.
--_temerando rumpere_, temere violare: nam _temerare_ est temere
aliquid moliri et agere, vel novi quid tentare; deinde violare,
inprimis res sacras, et usui humano non destinatas, quas _temerare_
dicuntur, qui inrumpunt, quo ire nefas est, vel qui vident, tangunt,
comedunt, faciunt, quæ non licet. Vid. Heins. ad Ovid. Fast. I,
630; ad Ep. ex Ponto II, ii, 27, et ad Amor. I, viii, 19; Burm. ad
Val. Fl. I, 627, 800; et Broukh. ad Tibull. III, v, 7. Conf. ad
II, 472.
9. _patrum_ potius scribendum videtur, ut pacta majorum, non
Senatus, intelligantur.
11. _placitam_, h. quæ tam Pœnis quam Romanis placuit, et de cujus
conditionibus inter utramque partem convenit, ex libris scriptis
restituere Modius et N. Heins. cf. Intpp. ad Virg. Æn. IV, 38 et
inpr. X, 15. Gronov. Gust. ad Stat. Th. VII, 190. Heins. ad Ovid.
Epist. XIX, 208 et Æn. I, 37. Vulgo _placidam_ editur, prob.
Dausq.; sed _placidam pacem_ propr. _turbari_, _placitam_ autem,
h. pactam, sancitam, conventam, _rumpi_ monet Drak. cf. III, 416.
Sed medio finem bello excidiumque vicissim
Molitæ gentes; propiusque fuere periclo,
Quis superare datum. Reseravit Dardanus arces
Ductor Agenoreas: obsessa Palatia vallo 15
Pœnorum, ac muris defendit Roma salutem.
12. _medio_, secundo, _bello_ Punico.
13. Hæc sunt Liviana XXI, 1: ≪Adeo varia belli fortuna ancepsque
Mars fuit, ut propius periculum fuerint, qui vicere.≫ Cf. Flor.
II, 6, pr.
--_datum_, a fatis concessum.
14. _Reseravit_, intravit, cepit; et actus pro conatu. Cf. App.
--_arces Agenoreas_, Phœnicias, ut VII, 642, h. Carthaginem, a
Phœnicibus conditam, quorum rex et auctor, in Græcorum mythis,
Agenor, Beli f. et Cadmi pater, fuisse dicitur: unde et Pœni
_Agenoridæ_ passim vocantur. Vid. Ind. et ad v. 6, 7 et 88.
15. _Dardanus ductor_, Scipio, dux Romanorum, qui a Trojanis, quorum
regem Samothracum fabulæ Dardanum faciunt, orti dicuntur: nisi ipsam
Dardani originem, quæ ad Arcadiam, et, quoniam inde Pelasgi Italiam
venerunt, ad Italiam quoque refertur, respici malis. De Dardano vid.
Heyne Excurs. VI, ad Virg. Æ. III, 167 sq. _Dardanus_ pro
_Dardanius_, ut ap. Virg. Æn. IV, 662, et XI, 287, ubi vid. Heyne.
Sic et Κελτὸς Ἄρης, Θεσσαλὸς λεὼς, Δελφὶς ἄκρα vel πέτρα et alia
vid. Spanhem. ad Callim. H. in Del. v. 173 et 177. Cf. ad v. 252,
V.L.
--_Palatia_, collem Palatinum, h. Romam, a Pœnis obsessam, de
quo v. XII, 510 sqq. _Palatia_, ut apud Virg. Georg. lib. I, v. 499.
13. _periclum_ suspicabatur N. Heins., motus auctoritate Mureti et
Gron., qui in optimis membrr. Livii XXI, 1 (vid. not.), _propius
periculum_, non _periculo_, ut vulgo editur, invenerunt. Vulgaris
quoque lectio ex ant. scriptura _periclo_ vel _periclom_ facile
nasci potuit. Sed quoniam _propior_ et _proximus_ apud Silium
plerumque tertio, non, ut ap. alios (vid Manut. ad Sallust. B. C.
11, et Gron. ad Liv. XXII, 40), quarto casui junguntur, nihil
mutandum censet Drak. Huc adcedit, quod poeta orationem non
variare tantum potuisse, sed, quia mox _datum_ sequitur, ut
κακοφωνίαν vitaret, etiam debuisse videtur. Cave tamen provoces
ad auctoritatem Virg. Æn. VIII, 556, ubi vid. Heyne.
14. _Quis_, pro _queis_, Col. et Ox. cum priscis edd. unde ubivis
illud revocavit Drak., qui laudat Broukh. ad Prop. II, 10, 47, et
Intpp. ad Virg. Æn. I, 95.
Tantarum causas irarum odiumque perenni
Servatum studio, et mandata nepotibus arma
Fas aperire mihi, superasque recludere mentes.
Jamque adeo magni repetam primordia motus. 20
18. _arma_, bella, _nepotibus_, posteris et quasi Epigonis Pœnorum
Romanorumque a majoribus suis _mandata_, tradita et tanquam
hereditate ad eos translata. Cf. Virg. Æ. IV, 622 sqq. ubi tamen
_nepotes_ non proprio sensu intelligendos monet Heyne.
19. _aperire_, explicare, ut _ape. notitiam_ dixit Cic. Orat. 33, et
_causas_ Prop. IV, x, 1.
--_superasque mentes_, consilia deorum, maxime Junonis, _recludere_,
prodere, ut _reserare_, VII, 436.
20. _repetam primordia motus_, ab initio magnum et memorabile
bellum.
--_adeo_, itaque; vel παρέλκει. Vid. Ind.
19. _superumque_ tacite et invitis libris edidit Cl. Lefeb. Male!
Pygmalioneis quondam per caerula terris
Pollutum fugiens fraterno crimine regnum
Fatali Dido Libyes adpellitur oræ:
Tum pretio mercata locos, nova mœnia ponit,
Cingere qua secto permissum litora tauro. 25
21. Cf Virg. Æ. I, 338... 368, ubi Venus originem Carthaginis, a
Didone conditæ, fusius exponit, in quam tamen adcuratius inquirit
Heyne Exc. I ad Virg. Æn. IV.
--_terris Pygmalioneis_, e Phœnicia, seu Tyro. Cf. Æ. I, 346 sq.
--_cærula_ sc. æquora, seu maria, κυάνεα κατὰ νῶτα, simpl. pro
mari, ob colorem, ut κύανος, et ap. Virg. Æ. III, 208; IV, 583;
VIII, 672.
22. _crimen_, τὸ ἄγος, _fraternum_, Pygmalionis fratris, qui
Sychæum, Didonis maritum, occiderat regnumque vi occupaverat. Fabula
satis nota et græcæ originis narratur auspiciis et ductu Maronis Æn.
I, 365 sq.; IV, 211.
24. _pretio mercata locos_, quocirca Pœnos longo tempore post
tributum quotannis pependisse memorat Justin. IX, 2.
--_mœnia ponere_, ut τιθέναι et _statuere_, ἱδρύειν, ἱστάναι, στῆσαι
πόλιν, ἐστήξειν τεῖχος, Callim. H. in Apoll. 14 al. Cf. Burm. ad
Virg. Æn. II, 295. _mœnia_ Byrsam arcem, in media urbe et arduo loco
sitam, ea parte, _qua permissum_ ei erat _cingere litora_, agrum in
terra mari propinqua, _secto tauro_, corio tauri, in minutissimas
partes dissecto.
25. Hanc fraudem illustravere, a Drak. laudati, Heindreich. reipubl.
Carthag. I, 1, p. 21; et Themist. Orat. XXI, p. 261, ed. Harduini,
similemque narrat Saxo Gramm. hist. Dan. IX, p. 176.
24. _solum_ pro _locos_ Nicander, quem Asulanus aliique secuti
sunt, primus refinxit, haud dubie, quod jam Drak. monnit, ex Virg.
Æn. I, 367, quasi poetam dedeceret orationem variare.
25. _litora_ ubivis pro _littora_, auctoribus N. Heins. et Drak.,
edendum curavi, etsi origo hujus voc. prorsus ignota est, quod
tironum causa moneo, ne fidem habeant Lipsio, qui a _litando_,
vel, quod magis dissuadeo, Lefeb. ad h.l. qui λίτος, _litus_, a
λειόω, vel potius, quam nusquam reperire memini, ant. forma λίω,
_lævigo_, _complano_, _pavio_, descendere putat. De origine ac
propria vi voc. _litus_ vid. Ernesti ad Sueton. Tiber. c. 40.
Hic Juno, ante Argos (sic credidit alta vetustas)
Ante Agamemnoniam gratissima tecta Mycenen
Optavit profugis æternam condere gentem.
26. Hæc adumbrata ex Virg. Æ. I, 15 sqq. _Argos_ et _Mycene_,
Μυκήνη, urbes perantiquæ Argolidis, ubi Juno, quæ a priore sæpius
Ἀργεία et _Argiva_ dicitur, in primis colebatur: unde _gratissima
tecta_, oppida, πολὺ φίλταται πόληες, Hom. Il. Δ, 51. Nam Dii, ex
antiqui sermonis genio, illas terras amare et incolere, vel certe
frequentare dicuntur, quæ iis sacræ sunt, et ubi sacrificiis
templisque coluntur.
[27.] _Mycenen Agamemnoniam_ Silius a Marone mutuatus est, Æn. VI,
839.
28. _profugis_ Tyriis, Didoni ejusque comitibus, _condere gentem_ ut
IV, 767, et ap. Justin. II, 6 et 10; XXII, 5; Virg. Æ. I, 33; Tac.
Germ. 2; Curt. VI, 2; VIII, 10, quæ loca excitarunt Heins. Drak. et
Lef. Sic et κτιστὴς, κτίζειν ἔθνη, νῆσον cet. vid. Cuper. Obss. III,
9, Ernesti et Burm. ad Suet. Aug. 98.
27. _Mycenen_, non _Mycenem_, Oxon. et priscæ edd.
28. _sedem_ pro _gentem_ primus edidit Nicander, et post cum Aldus
aliique. Male!
Verum ubi magnanimis Romam caput urbibus alte
Exserere, ac missas etiam trans æquora classes 30
Totum signa videt victricia ferre per orbem,
Jam propius metuens, bellandi corda furore
Phœnicum exstimulat. Sed enim conamine primæ
Contuso pugnæ, fractisque in gurgite cœptis
Sicanio Libycis, iterum instaurata capessens 35
Arma remolitur. Dux agmina subficit unus
Turbanti terras pontumque movere paranti.
29. Ingeniose Juno, Trojanis et hinc quoque Romanis, qui ab illis
originem ducunt, ob causas vel ex Virg. Æ. I, 25 sq. notas,
inimicissima, Pœnos ad bellum ipsa impulisse dicitur. _Sed poeta et_
h.l. expressit Virg. Æ. I, 19 sq. et Ecl. I, 25.
--_Magnanimus_, vox Maroni familiaris, bellicam virtutem exprimit,
ut μεγαλόψυχος, μεγαλήτωρ, μεγάθυμος, μεγαλόθυμος, μεγαλόνοος,
μεγαλόφρῶν, μεγάφρων.
[30.] _caput exserere_ ut _caput efferre_, VIII, 251. Cf. Ovid.
Fast. I, 300.
32. _propius_, præsentius adeoque majus periculum.
--_furor_, ut semel moneam, omnes animi motus vehementiores,
inprimis furiosam, insanam, acerrimam cupiditatem amoremque
designat, ut _f. decoris_, II, 324; _f. laudum_, III, 146; _furiæ
auri_, II, 500; _furere_, X, 27, quod de militibus propr. adhiberi
monent Burm. ad Petron. 122, et Broukh. ad Prop. IV, vi, 56. Sic et
_insania_, _insanire_, μανία et μαίνεσθαι. Cf. VII, 253, 497; VIII,
26. Intpp. ad Hor. Od. I, 15, 27. Kœppen ad Hom. Il. γ, 39; ζ, 160.
Ill. Beck ad Aristophan. Aves 1096; Schwebel ad Mosch. VII, 2;
Spanh. ad Callim. H. in Cer. 30, et Burm. ad Val. Fl. V, 521.
33. _Sed enim_ ut ap. Virg. Æ. I, 19, al. pro at vero, ut _enim_ pro
_vero_ dixit Virg. Æ. V, 580; VI, 52; VIII, 84; X, 874, ad quæ loca
vid. Heyne. Vel τὸ _enim_ παρέλκει et transitioni servit, ut _at
enim_, _verum enim_, _immo enim_, _enim vero_, etc. _Sed vero_,
_sed enim_, XII, 332.
34. _Contuso_ ut _retuso_, fracto et represso. Vid. Ind. et Jani ad
Hor. Od. IV, iii, 8. Heins. ad Claud. Cons. Hon. IV, 627; VI, 302.
--_pugnæ primæ_, belli Punici I.
--_cœptis Libycis_, Pœnorum.
--_in gurgite Sicanio_, mari Siculo, in quo C. Lutatius Catulus,
A.U. 512, tam splendidam de classe Pœnorum ad Ægates ins., inter
Siciliam et Africam sitas, victoriam reportavit, ut b. Punicum I
finiret. Cf. v. 61, 102; IV, 80; VI, 684 sq.; XI, 530; XIII, 731.
Polyb. I, 60 sq. Flor. II, 2.
36. _Arma_, bellum, _remolitur_, instaurat, renovat.
--_Dux unus_, Hannibal, _subficit_, subpeditat, subministrat,
_agmina_ Junoni, _turbanti_ cet., motus in mari et terra excitanti.
--_Subficit_, ut ap. Virg. Æ. II, 618; IX, 803; et Ge. II, 424,
436.
Withof. interpretatur: unus præstat et quasi repræsentat agmina;
unus instar multorum agminum est. Cf. inf. v. 498, et Eumen. Paneg.
ad Constant. c. 13.
36. _agmine_ Parm. _magnæ_ Col.
37. _terra_ Put. quod N. Heinsio adridebat et receptum est a
Lefeb. coll. XIII, 865, XVI, 50, in fragm. restit. et Virg. Ecl.
I, 12. Drak. vulgatum firmat ex III, 174, et XVII, 357.
Jamque Deæ cunctas sibi belliger induit iras
Hannibal: hunc audet solum componere fatis.
Sanguineo tum læta viro, atque in regna Latini 40
Turbine mox sævo venientum haud inscia cladum,
≪Intulerit Latio, spreta me, Troius, inquit,
Exsul Dardaniam, et bis numina capta Penates,
Sceptraque fundarit victor Lavinia Teucris;
38. _sibi induit iras_, eleganter pro, iram mente concipit. Drak.
laudat XV, 739. Stat. Th. VIII, 392. Senec. Epist. 47, et Petron.
c. 4, ubi vid. Burm.
39. Poeta ἐναργῶς exprimit summam audaciam animumque invictum,
Hannibalis, qui ipsis fatis, quibus victoria Romanorum fixa erat et
quorum vi etiam Dii cedunt (vid. ad V, 76), obponitur, cf. IX, 543;
X, 54, 67, 68; XVII, 318.
--_componere_ ut _comparare_, voc. propr. de gladiatoribus, quum
par pari componitur, ut invicem pugnent. Vid. Ind. ≪Ecce par Deo
dignum, vir fortis cum mala fortuna compositus,≫ etc. dixit Senec.
Prov. c. 2. Cf. Lucan. III, 195.
40. _Tum_ Juno _læta viro... inquit_, _Intulerit_, etc.
--_Sanguineus_, ut _cruentus_ et αἱματώδης, est sanguinolentus,
cruoris cupidus, αἱμοχαρὴς, φιλαίματος (conf. v. 60); nisi poeta ad
Hannibalem transtulit formam Martis, qui μιαιφόνος dicitur Hom.
Iliad. ε, 844; φ, 402; et sanguineus, Ovid. Rem. Am. 153, et Virg.
Æn. XII, 332, ubi Cel. Heyne illam verbi notionem in dubium fere
vocasse videri potest.
41. _Turbine_ δεινῶς pro impetu, motu.
--_sævo_, vid. ad v. 2.
--_clades_, calamitates, ut _exitia_, _damnum_, _noxa_, πῆμα,
λύμη, ἄτη, λοιγὸς, βλάβη, ἧσσα.
42. Per me, inquit, Æneas Lavinium condiderit, sedemque ibi regni
fixerit, dummodo Romanos, a Trojanis oriundos, per Hannibalem ad
Ticinum, Trebiam, Trasymenum lacum et Cannas ingentibus prosternere
possim cladibus. Hæc magno verborum ornatu et dilectu, si singula
excusseris, expressa videbis: sed poeta vestigia Maronis persecutus
est, Æ. I, 37 sq. Cf. et Æ. VII, 292 sq., 313 sq. Ita jam _Ernesti_:
per me, inquit Juno, Æneas imperium in Italia fundaverit; per me
vincant in fine Romani, dummodo interea sanguinem profundant:
consentanea vox Junonis iratæ, at victoriam Romanorum, ut Dea est,
prævidentis.
43. _Exsul Troius_, Τρώϊος, Æneas, a Troja profugus.
--_Latio_, in Latium.
--_Dardaniam_, Trojam, h. Trojanos eorumque leges et instituta,
ut v. 668 et ap. Ovid. Met. III, 539; Epist. VII, 151; et Fast.
IV, 251.
--_Penates_, sacra et religionem, ut VII, 475. Hæc adumbrata ex
Virg. Æ. I, 6, 68; III, 12; ubi vid. Heyne et in Exc. IX ad Æn.
II, 293.
--_numina_ et religio.
--_bis capta_, h. Trojanorum bis captorum, ab Hercule et
Agamemnone, unde _bis capti Phryges_ et _gens bis victa_ Maroni
dicuntur: quam interpretationem cur tanquam nimis argutam damnaverit
Heyne ad Æ. IX, 599, eo minus adsequor, quum eamdem Vir summus ad
Æ. XI, 402, adsensu suo comprobaverit. Alii, v.c. Theocritus,
Τευκρίδα τρίπορθον, Trojam ter eversam, et quidem tertium ab
Amazonibus, memorant. V. Heyne ad Virg. Æ. I, 490, et ad Apollod.
p. 373, ut de _Lavinio_ Exc. III ad Æ. VII.
39. Voces Punicas, _Hannibal_, _Hamilcar_, _Hasdrubal_, _Hannon_,
_Hammon_, cum adspirat. scribere jubent, auctoritate c. Col. et
numorum moti, N. Heins. et Drak. probb. Cellar. Orthogr. lat.
p. 109 sqq. ed. Ill. Harles., Corte ad Sallust. B. Jug. 5, p. 431
et Cl. Heusing. ad Corn. Nep. Hamilc. c. 1, quos secutus sum, etsi
auctoritas fere par est, et Græci adspirat. respuere solent, ut in
vocc. Ἀδρίακος, Ἀδρίας et Ἰβηρία, in quibus nihilo secius eam
retinui, præeunte Drak., qui tamen _harena_ quoque et _harundo_
scribendum esse, minus mihi persuasit. Vid. ad v. 54, 145, et
VIII, 440. [recte VIII, 438]
40. _tum_ e scriptis recte, puto, restituere Heinsii, quoniam
sententia sic melius procedit: _quæ_ pro _tum_ ex Rom. 2, in
contextum recepit Lefeb. Vulgo _cum_.
41. _haud inscia_ Col. et Ox. cum priscis edd. _haud nescia_
Gryph., Ascens. al. _aut inscia_ Put. _venientum nescia_ Mars.
Nut. al.
43. Interrogationis notam, vulgo post _Dardaniam_, et in sqq.
verss. positam, recte delevit N. Heins.
Dum Romana tuæ, Ticine, cadavera ripæ 45
Non capiant, similisque mihi per Celtica rura
Sanguine Pergameo Trebia et stipantibus armis
Corporibusque virum retro fluat, ac sua largo
Stagna reformidet Trasymenus turbida tabo;
[45.] _Ticinus_ (_il Tessino_) et _Trebia_ (_Trebbia_) fluvii Galliæ
Cisalp., clade Romanorum inclyti. Vid. IV, 81 sqq., 485 sq.
46. _similis_, similiter, _Trebia mihi_ (vid. var. lect.)
_retrofluat_, summa cum vi dictum, pro repleatur. Conf. XIII, 743
--_Celtica rura_, Gallorum agros.
--47. _Sanguine Pergameo_, Trojano, h. Romano.
--_stipantibus_ se, stipatis, densis, cumulatis. Vid. App. et ad
v. 539.
Versus 48 et 49 pulcherrimi dilectu verborum et idearum. Cf. Virg.
Æ. XI, 405, ibique Heyne.
49. _reformidet_, cum horrore videat. Terror Romanorum ad fluvium
translatus, ut III, 463; IV, 445, 602. Vid. ad V, 542.
--_Trasymenus_ lacus Etruriæ (Tusciæ) in agro Perusino, hod. _il
Lago di Perugia_, sen _di Passignano_ et _di Castiglione_;
nobilitatus clade Flaminii, unde ipse prœlii locus _Ossariæ_ nomen
accepit. Vid. V, 1 sqq.
46. _capient_. Tel. _tibi_, scil. Ticino, corrig. Grot. et Gronov.
Obss. II, 9, ed. prior. Nam in poster. sententiam mutavit et jam
ante in gustu ad Stat. Th. V, 579 monuerat, τὸ _mihi_ h.l.
eleganter παρέλκειν. Sic et _tibi_, _nobis_, _vobis_ in omnibus
fere linguis orationi inseruntur, ut plus ei vitæ vigorisque
concilient. Drak. laudat Virg. Æ. V, 391; Liv. præf. med.; Stat.
Th. VIII, 671; Claud. Cons. Hon. VI, 470; Serv. ad Virg. Ge. I,
45; Manut. ad Cic. Ep. ad fam. IX, 2; Heins. ad Claud. bell. Gild.
47; Broukh. ad Tibull. I, 4, 47; Burm. ad Petron. cap. CI, et
Vechner. Hellenol. I, 6; cf. App. Sed præferenda videtur ratio
N. Heins., qui τὸ _mihi_ ad _retrofluat_ refert, ut sit dat. comm., quia Romanis infesta Juno |
|
댓글 없음:
댓글 쓰기