49. _Thrasymenus_ ubivis scripsit Drak. et eo duce Lefeb. Alii
_Thrasumenus_, _Trasimenus_, _Trasumenus_, Romani et Græci in hac
voce scribenda parum sibi constant. Ταρσιμένην, non Θρασιμένην
λίμνην exhibent omnes antt. libri Polyb. III, 82, teste Cl.
Schweigh. Τρασυμένη dicitur Strab. V, p. 157, quem secutus sum.
Dum Cannas tumulum Hesperiæ, campumque cruore 50
Ausonio mersum sublimis Iapyga cernam,
Teque vadi dubium coeuntibus, Aufide, ripis
Per clipeos, galeasque virum, cæsosque per artus
Vix iter Hadriaci rumpentem ad litora ponti.≫
Hæc ait, ac juvenem facta ad Mavortia flammat. 55
50. _Cannae_ (_Canna Distrutta_), olim urbs, postea ignobilis vicus
Apuliæ (vid. ad VIII, 624), ad _Aufidum_ fluv. (_Ofanto_) qui in
mare Hadriat. exoneratur.
--_tumulum Hesperiæ_, sepulcrum Italiæ, præclare, quoniam
quadraginta, vel, teste Polyb. III, 117, septuaginta Romanorum
millia ibi perierunt. Bene comparant Catull. ad Manl. LXVIII, 89:
≪Troja, nefas, commune sepulcrum Asiæ Europæque;≫ Propert. II, I,
27: ≪Civilia busta Philippi;≫ Claud. bell. Get. 637: ≪Pollentia,
bustum Barbariæ;≫ Liv. XXXI, 29: ≪Capua, sepulcrum ac monumentum
Campani populi.
51. _Ausonio_, Romano.
--_mersum_ ut IX, 189.
--_sublimis_, de cælo.
--_Iapyx_, campus Iapygius, h. Apulus, seu Cannensis: nam Iapygiæ
nomen apud poetas etiam Apuliam, Calabriam et Messapiam
complectitur. Vid. Ind. Silio præivit Virg. Æn. XI, 247, 678; ubi
vid. Heyne.
52. _Aufide_, etc. Conf. VIII, 671; X, 320.
--_vadum_ non modo locus est in aqua, per quem _vadere_ licet, quum
parum sit profundus; sed etiam fontis, lacus, maris, fluvii fundus
vel alveus, per quem aqua _vadit_ vel in quo continetur, etiam in
locis præaltis; et hinc denique aquæ et flumen vel mare ipsum. Vid.
Gronov. Obss. I, 19.
--_vadi dubium_, cujus alveus est dubius.
54. Cf. Virg. Æ. V, 806 sq.
--_Rumpere iter_ pro perrumpere, sibi iter facere, seu viam aperire,
ut _r. cursum_ et _aditus_. Vid. Ind. et Virg. Æ. II, 494. Heins. et
Burm. ad Val. Flacc. I, 3, et ad Ovid. Epist. XVIII, 43.
55. _flammare_, ut _adcendere_ et _incendere_.
54. _Hadriaci_, non _Adriaci_, Col. et lapp. prob. Drak. v. ad v.
39. Broukh. ad Prop. I, 6, 1. Cellar. Geogr. T. I, L. II, 9, et
Intpp. ad Hor. Od. I, 3, 15, 16, 4.
Ingenio motus avidus fideique sinister
Is fuit; exsuperans astu; sed devius æqui.
Armato nullus Divum pudor; improba virtus,
Et pacis despectus honos; penitusque medullis
Sanguinis humani flagrat sitis: his super, ævi 60
Flore virens, avet Ægates abolere, parentum
Dedecus, ac Siculo demergere fœdera ponto.
56. Bene fecit poeta, quod statim initio carminis egregiam veramque
herois sui imaginem intexuit lectorumque oculis subjecit. Cf. v. 239
sqq., et Liv. XXI, 4.
--_motus_, turbarum et bellorum.
--_fidei sinister_, sinistræ, malæ; perfidus.
58. _Armato nullus divum pudor_, metus et religio. Finge tibi virum.
qui hæc dicere possit, ≪Dextra mihi Deus, et telum, quod missile
libro, nunc adsint;≫ vel ≪virtus mihi numen et ensis;≫ et ≪adsis
mihi dextera tantum, Tu præsens bellis et inevitabile numen, Te
voco, te solam superum contemtor adoro:≫ quæ ap. Virg. Æ. X, 773;
Stat. Th. II et XII leguntur. Drak. laudat. v. 117; II, 309; XII,
634; XVII, 318, et Liv. XXI, 4. Add. inf. XI, 183, 4.
--_virtus improba_, h. magna, vel etiam constans, invicta, quæ nulla
fortuna frangitur. Vid. Ind. et ad v. 2; Heyne ad Virg. Ge. I, 146;
Æ. II, 356; IX, 62, et XII, 687. Sic et _virtus horrida_, XI, 205,
421; et atrox, XIII, 369; _fides atrox_, VI, 378; ubi vid. not.
[“XI... 421” recte XI... 419]
59. _pacis despectus honos_, contemtus odiumque pacis, quæ colenda
erat et amanda. Cf. III, 123, et ad IV, 607.
60. _ævi Flore virens_, ut ἄκμη et ἀκμάζουσα ἡλικία, vel ἄνθος ἥβας
ἄρτι κυμαίνει, ap. Pind. Pyth. IV, 281. Cf. ad v. 376, et VII, 691.
61. _abolere Ægates_, h. maculam et memoriam cladis, ad Æ. insulas
Hannoni a Lutatio inlatæ; ut _abo. Sychæum_ dixit Virg. Æn. I, 720.
Cf. ad v. 34, et VI, 684.
62. _Siculo demergere fœdera ponto_, egregie pro delere, et hoc pro
violare, rumpere _fœdus_ in hoc mari ictum. Nam _tradere ventis_,
_flammæ_, _aquæ_ poetis pro delere et irritum facere dicitur.
Καταβρέχειν σιγᾷ, Pind. Isthm. V, 65. Vid. Intpp. ad Tibull. I, ix,
49 sq., et Hor. Od. I, xvi, 3, 4; xxvi, 2, 3.
56. _sinistræ_ primæ edd.
57. _exsuperans_ Ox. et Put. cum Med. Vulgo _exuberans_, perperam
et adversante metro. Cf. Virg. Æ. XII, 19. Ovid. Trist. IV, 4, 2.
Exsuperabat astu et Pœnos et hostes. Cf. v. 188, et Polyb. X, 30,
Drak. _æquis_ R. 2.
59. _penitisque_ conj. Voss. in marg. libri sui.
60. _his super_, h. insuper, præterea, ἐπὶ τούτοις, scripti cum
edd. Marsi, Junt. Ald. Nut. Gryph. et Ascens. Conf. VIII, 21, 652;
XI, 142; XII, 407; XIV, 333; Virg. Æn. I, 29; IX, 274; XI, 685;
_insuper_ ed. Ven. an. 1504 et aliæ, prob. Dausq. _hic super_
R. 2, Parm. et Med.
61. _paternum_ malebat N. Heins. refrag. Drak., qui monet,
Hannonem, non Hamilcarem, ad Ægates ins. superatum esse. _Ægades_,
seu _Ægadas_ scribendum esse putabat Cluver. Sicil. ant. II, 15,
p. 419, repugn. metro et melioribus libris.
62. _detergere_, h. detrahere, abolere ignominiam fœderis, ut ap.
Claud. Eutrop. II, 10, et Gunther Ligur. I, 123 (ubi vid.
Rittershus.); VII, 380, olim conj. N. Heins. sed postea damnavit.
Dat mentem Juno, ac laudum spe corda fatigat.
Jamque aut nocturno penetrat Capitolia visu,
Aut rapidis fertur per summas passibus Alpes. 65
63. _Dat mentem_, θυμὸν, μένος ἔμπνευσε, animum vel iram quoque et
desiderium, hanc ignominiam delendi, in eo excitat. Cf. Virg. Ge.
III, 267, et inf. ad v. 80, et VI, 609.
--_fatigare_, propr. _fatim_, adfatim, frequenter _agere_; hinc
precibus, hortatu, spe, etc. sæpius et vehementer movere, agitare,
vexare. V. Heyne ad Virg. Æn. I, 280; IV, 572; VII, 582; VIII, 94.
64. Egregie sic adumbratur summa, qua Hannibal flagrat, cupiditas,
Romanis bellum inferendi, quibuscum jam in somnis quoque armis
contendit. Nam quæ interdiu cura singulari agimus vel cogitamus,
eorum species nos per somnum agitare solent. Cf. simil. loc. VII,
325 sq. Drak. laudat Accium ap. Cic. Divin. I, 22. Auctor, Octaviæ
v. 740. Petron. Sat. CIV, ubi vid. Gonsal., Aristoph. Nub. I, 1, et
Macrob. Somn. Scip. I, 3.
63. _et cladum_, duo vett. libri, nescio qui, prob. et recip.
Lefeb. coll. v. 41, et VIII, 26. Sed non opus est, vulgatam
sollicitare, quæ potius exquisitior est.
64. _nocturno nisu_. h. ὁρμῇ, quæ in somnis a dormientibus fit,
et Virg. Æn. XII, 910 _conatus_ dicitur, h.l. et II, 621, emend.
D. Heins. ingeniose; sed frustra in contextum recepit Cell.
Sæpe etiam famuli turbato ad limina somno
Expavere trucem per vasta silentia vocem,
Ac largo sudore virum invenere futuras
Miscentem pugnas, et inania bella gerentem.
66. _famuli ad limina_, servi, ut ap. Plin. Ep. VI, 16, 13, _ii
limini obversabantur_; Withof. sed _Lefebvre de Villebrune_ alio
sensu: sunt stipatores, armigeri. Ex Hom. quidem notissimi sunt
θεράποντες et ἑταῖροι heroum, verb. c. Patroclus Achillis, Meriones
Idomenei, Thrasymedes Sarpedonis tam amicus et comes, quam famulus:
quin et heroinis δμωΐδες famulæ, comites tribuuntur, ut Penthesileæ
a Qu. Calab. I, 33. Sed _famuli ad limina_ ab his prorsus diversi
et servili potius conditione sunt, qui ad fores cubiculi excubant,
θυρωροὶ, ἀμφίπολοι, ut in gloss. vett. et ap. Hom. Odyss. ζ, 18,
quod jam monuit Drak. Cf. Lips. ad Tac. Ann. XIV, 44. Si tamen
Silius eos confudisse censendus est, fecit hoc Maronis exemplo Æ.
IX, 648.
67. _vasta_, magna, alta _silentia_ noctis, quæ terrorem augent.
Vid. Virg. Æ. II, 755.
69. _Miscere pugnas_, μιγνύναι ὑσμίνην, pro miscere, conferre manus,
congredi, pugnare. De auctore pugnæ occurrit II, 528 et ap. Tibull.
I, 3, 64.
--_inania bella_ bene dicit, ut σκιαμαχοῦντος, Ern.
66. _ad limina_ scripti, quibus favent Gloss. vett., Virg. Æn. IX,
648, et Appul. Met. II, p. 241, ed Basil. in-8 ubi vid. Beroald.
Vulgo _ad lumina_, h. de nocte, adcensis et inlatis luminibus, ut
ita famuli, clamore Hannibalis territi, lumina intulisse dicantur,
monente Drak. coll. Hor. Ep. II, 2, 97. Prop. III, 6, 1, et Burm.
ad Petron. CIII. Dausq. perperam λυχνούχους s. λυχνάπτας
intelligit.
Hanc rabiem in fines Italum Saturniaque arva 70
Addiderat quondam puero patrius furor: ortus
Sarrana prisci Barcæ de gente, vetustos
A Belo numerabat avos: namque orba marito
Quum fugeret Dido famulam Tyron, impia diri
Belides juvenis vitaverat arma tyranni, 75
Et se participem casus sociarat in omnes.
70. _Saturnia arva_, vid. Virg. Æ. I, 569.
--_Addiderat_, dederat, inspiraverat. Vid. Ind.
71. _patrius furor_, pater furens, iratus: abstr. pro concr. vid.
App.
72. _Sarrana gens_, Tyria, a prisco Tyri nomine _Sarra_, ציר.
V. Gell. XIV, 6.
--_Barcas_, nomen Punicum, quod vulgo ab hebr. ברק, _fulguravit_,
deducitur. Ab hoc gentis auctore et Hamilcar _Barcas_ et factio
Barcina dicta.
73. _Belus_, nomen ab hebr. בעל _dominus_ formatum, priscis et diis
et regibus Assyriæ, Ægypti, Babyloniæ et Phœnices proprium. Cf. ad
v. 87.
74. _Tyrum famulam_, servientem Pygmalioni, tyranno. Cf. Heins. ad
Ovid. Fast. I, 286.
75. _Belides juvenis_, Barcas.
71. Hunc versum a Silii elegantia abhorrere gravique
interpolationis suspicione laborare censebat N. Heins. Sed vellem
rationes hujus judicii adjecisset. Vid. not. _tandem_ Ox. et Put.
cum Parm. et Med. quod recep. Lefeb. cui vox emphatica videtur.
74. _famulis_ Nut. _famulum_ Asc.
75. _Belidæ_ quidam libri impressi.
Nobilis hoc ortu, et dextra spectatus Hamilcar,
Ut fari primamque datum distinguere lingua
Hannibali vocem, sollers nutrire furores,
Romanum sevit puerili in pectore bellum. 80
77. _spectatus dextra_, ut _ferro_, VIII, 263, δόκιμος τὰ πολέμια,
_Spectata_, h. certis experimentis, an proba sint, nec ne, explorata
et cognita, dicuntur propr. metalla, numi, histriones et
gladiatores: unde _spectaculum_, VIII, 556, _spectatio_ et
_spectamen_, pro specimine, experimento. Cf. Ern. Clav. in hh. vv.
et Ill. Harles. ad Val. Fl. I, 100, ad Ovid. Pont. II, 7, 82, et in
Anthol. lat. poet. ad Lucret. I, 141.
78. _distinguere vocem_, verba distincte enunciare, articulatim
loqui.
--Hæc verba non nimis urgenda, et ad pueritiam immaturamque ætatem
Hannibalis significandam generatim ac paulo licentius dicta
existimari debent; Ern. Cf. ad II, 349 sq.
79. _sollers nutrire_, græca formula, satis nota. Vid. App. et
Bentl. ad Hor. Od. I, i, 6.
--_furores_ bellandi, ut v. 32.
80. _bellum_, cupiditatem, cum Romanis bellandi, _sevit_, insevit,
indidit, inspiravit, movit, ἔν φρεσὶν ἐνέφυσεν, Hom. Od. χ, 348,
ἐνῆκε, ἐνέθηκε, ἔμπνευσε μένος; Iliad. ο, 262; τ, 37, 159;
υ, 80, 110; φ, 145.
78. _primaque_ Put. non male: _primas voces_, teste Lefeb., vetus
unus, nescio quis.
80. _sevit_ Ox. Vulgo, _sævit_.
Urbe fuit media sacrum genetricis Elissæ
Manibus, et patria Tyriis formidine cultum,
Quod taxi circum et piceæ squalentibus umbris
Abdiderant, cælique arcebant lumine, templum.
81. Silii oculis et animo observabantur loca Virg. Æ. IV, 457 sq.,
et 494 sq. ad quæ vid. Heyne. Egregie autem fingit, Hannibalem non
in templo Jovis, quod Polyb. III, 11, et Corn. Nep. c. 2 tradunt,
sed Didonis, Trojanis, Romanorum majoribus, infensissimæ, jurasse.
--_sacrum_, sacratum, dedicatum.
--_genetricis_, conditricis urbis.
--_Elissæ_, Didonis unde Pœni _Elissæi_ dicuntur II, 239 al.
82. _patrius_, πάτριος, πατρώϊος, γενναῖος. Vid. Heins. et Burm. ad
Val. Fl. II, 156.
--_formido_ deorum, δεισιδαιμονία, religio, ut _metus_, _timor_,
_horror_, _pavor_ et similia, in omnibus fere linguis obvia. Dausq.
hæc intelligebat de metu paterno, ne filii sorte ducti immolentur,
coll. IV, 767 sq. inpr. 821, 2.
[83.] _squalentibus_, pro squalentes. Cf. ad v. 211.
--_umbris squalentibus_, atris, quales fieri solent ex densis et
nigricantibus frondibus picearum; Ern.
84. _cæli arcebant lumine_, pro cæli lumen, solis radios. a templo
arcebant.
81. Vulgo _Elysæ_, et pessime _Elisæ_. Sed Ἔλισσα dicitur, cf.
Heins. ad Virg. Æ. IV, 335; ad Ovid. Ep. VII, 1, et Claud. laud.
Seren. v. 147.
84. _cælique arcebant lucida templa_, formula Lucret. II, 1037,
conj. P. Scriverius, a Vossio ad marg. libri sui laudatus. Male:
nisi _sacrum_ v. 81, cum Dausq. per _templum_, ἱερὸν, exponendum
statuas, quod tamen non magis probandum videtur.
Hoc sese, ut perhibent, curis mortalibus olim 85
Exuerat Regina loco. Stant marmore mœsto
Effigies, Belusque parens, omnisque nepotum
A Belo series: stat gloria gentis Agenor,
Et qui longa dedit terris cognomina Phœnix.
86. Silio præivit Virg. Æn. I, 453 sq.; VII, 177; et Ge. III, 34 sq.
87. _Effigies_, signa et statuæ. Vid. ad III, 32. Verba _marmore
mœsto_ de colore nigro et ob vetustatem sordido, qui tristem
adspectum præbeat, accipienda esse, per literas mihi humaniter
significavit Cel. Heyne. Sed, nisi me omnia fallunt, poetæ animo
inhærebant potius verba Virg. Ge. I, 480: ≪Et mœstum illacrimat
templis ebur, æraque sudant:≫ ubi vid. Heyne. Cf. var. lect. et
v. 98, et ad VIII, 647, 8. Exemplo Virg: Æ. I, 729, et poetarum
Græcorum stirps regum Tyriorum a Belo _parente_, h. auctore ejus
deducitur. De Belo, Agenore et Phœnice vid. Heyne ad Virg, Æ. I,
338. Exc. XXIII, ad Æ. I, 619; et ad Apollod. p. 259 sq., 525 sq.
88. _Stat Agenor_, h. ejus statua, ut ap. Ovid. Epist. II, 67, et ex
Ponto IV, 9, 107. Vid. Burm. ad Anthol. I, 63, 10.
--_gloria gentis_ ut ap. Virg. Æn. VI, 767.
89. _cognomina longa_, cognomen diuturnum, diu usitatum.
85. _curis mortalibus_, h. vita misera, qualis solet esse hominum,
qui inde _ægri_ et _miseri_ Maroni, δειλοὶ et ὀϊζυροὶ βροτοὶ Hom.
Od. δ, 197; λ, 19, Il. ν, 566 dicuntur. Sed suspicor fere poetam
scripsisse _curis mordacibus_, ab amore scil. profectis, quæ
Græcis θυμοβόροι, θυμοδακεῖς, ἀνίαι θυμοφθόροι, Callim. Fragm.
131, coll. Bentl., et γυιοκόροι, vel potius ex emendat. Cel.
Ruhnken. γυωβόροι μελεδῶνες Hesiodo Ἔργ. 66, vocantur. cf. ad
VII, 271. Quidquid tamen legas, sensus est, se tristi vita hic
liberaverat, morte sibi conscita; non vero, in secretum hujus
sacelli _olim_, h. nonnunquam secesserat, ut a curis humanis,
imperii inprimis, animum abduceret, ut interpretatur vir doctus in
Annal. liter. senens. (_All. Lit. Zeit._ 1789, N. 262, p. 551.)
Nam poeta addit, _ut perhibent_, et respexit ad Virg. Æn. IV, 529
sq. inpr. 652, conf. inf. VIII, 128 sq. _Curas_ Didoni amor Æneæ
injecerat. [“ad VII, 271”: in Not.]
86. _mœsto_ non _mœstæ_, omnes scripti, prob. N. Heins. ad h.l.,
ad Claud. Cons. Hon. VI, 379 et Val. Fl. II, 466 ubi inpr. conf.
Burm. Uterque multis exemplis docet, statuas et imagines, summa
arte elaboratas, sæpe a poetis ita laudari, ut eas quasi vivere ac
spirare, et tam lætitiæ, quam mœroris indicia prodere dicant. Id
vero alienum ab h.l., ubi nulla tristitiæ causa est. Vid. not.
Ipsa sedet tandem æternum conjuncta Sychæo: 90
Ante pedes ensis Phrygius jacet: ordine centum
Stant aræ cælique Deis Ereboque potenti.
Hic, crine effuso, atque Hennææ numina divæ,
Atque Acheronta vocat Stygia cum veste sacerdos.
91. _ensis Phrygius_, Trojanus, donum Æneæ. Conf. VIII, 150 sq.
Virg. Æ. IV, 495, 507, 646, 663 sq. Et hæc adumbrata ad exemplum
Virg. Æ. IV, 509 sq.
--_centum_ poetice positum puta, ut ap. Virg. Ge. III, 18; Æ.
I, 416; IV, 199. Argutatur D. Heins., qui numerum centenarium
infernis sacrum, ἑκατὸν τῆς Ἑκάτης, numerum esse monet: præterea et
de cæli diis agitur.
92. _Erebo_, diis inferis.
93. _atque_ geminatur, ut ap. Virg. Ecl. V, 23.
--_numina_ pro numen, et _numen dei_ pro ipso deo poni, nota res
est. Vid. mox v. 118. Virg. Æ. I, 666; III, 359, 543; VII, 310.
--_Henneæ divæ_, Proserpinæ, a Plutone raptæ, in nemore juxta
_Hennam_, urbem, in media Sicilia (unde et ὀμφαλὸς Σικελίας,
_Umbilicus Siciliæ_, dicitur), loco edito et undique præcipiti
sitam, temploque Cereris (quæ inde _Hennæa_ vocatur v. 214 al.) et
Proserpinæ nobilitatam. Confer. Liv. XXIV, 39: Cic. Verr. IV, 106;
V, 187: Heins. et Burmann. ad Ovid. Met. V, 385; et Spanh. ad
Callim. Cer. 15 et 31. 94. _Acheronta_ ut ap. Virg. Æn. VII, 91,
id. quod _Erebus_, v. 92.
--_vocat_, invocat, ut Æ. III, 264; VI, 247. Ibid. IV, 510, gravius
dicitur _tonat_: cave tamen id propterea h.l. substituendum judices.
--_Stygia_, nigra (vid. ad v. 119) vel potius magica, ut apud Val.
Fl. VI, 155; Lucan. VI, 766, et Senec. Œd. 621.
90. Vulgg. _Sichæo_. Sed vid. Heyne ad Virg. Æn. I, 343. 93.
_crinem effusa_, ut ap. Virg. Æ. IV, 509, refingerem, si ubivis
elegantias venari mihi placeret.
--_Æthnææ_ Ox. prob. Barth. Adv. VII, 15; XXI, 8. Alii _Etneæ_,
et, non male, _Ætnææ_ h. Siculæ. _Ætneæ_ Med. et Antw. a. 1566.
_Ennææ_ Asc. Dausq. Cell. al. prob. Gron. Diatr. Stat. c. 59. Gr.
Ἔννα. Sed _Hennææ_ auctoritate numorum et prisc. membrr. defendunt
Drak. ad h.l., Heins. ad Claud. R. Pros. I, 121; Salmas. ad Solin.
p. 77; Spanhem. de V. et P. N. p. 906 et ad Callim. in Cer. 15;
Jac. Gronov. Diss. Epist. in Liv. p. 31. _Henneæ_ scribit Lefeb
cui vox Punica videtur: _nomina_ suspic. D. Heins. ut ad
πολυωνυμίαν deorum referatur, refragg. Dausq. et Drak. Huic
conjecturæ, quæ et nobis in mentem venit, favet locus Virg. Æn.
IV, 508 sq. vid. ibi Heyne et ad Æn. VII, 337; it. Spanhem. ad
Callim. in Dian. v. 7. Sed ex vulgata lectione eadem exsculpi
potest sententia, si meminerimus, _numen_ poetis primum voluntatem
ejusque indicium, monitum et oraculum, deinde potentiam ac
majestatem, vel opem et tutelam Dei, hinc vero ipsum deum, et
denique ejus vel naturam, vel _nomen_ quoque ac titulum dici. Vid.
Heyne ad Virg. Æn. I, 8, 133, 666; II, 123; III, 372; IV, 611; V,
56; VII, 119; VIII, 78; IX, 661; XI, 232.
Immugit tellus, rumpitque horrenda per umbras 95
Sibila; inadcensi flagrant altaribus ignes.
Tum magico volitant cantu per inania manes
Exciti, vultusque in marmore sudat Elissæ.
95. Manifesta Maronis vestigia Æ. IV, 490, et VI, 255 sq.
--_per umbras_: nam sacra magica noctu fiunt.
--_rumpere Sibila_, ἐναργῶς, pro sonum edere, emittere, cum vi et
impetu, ut _rum. vocem_, VIII, 301; _querelas_, III, 558; _gemitum
ad sidera_, IV, 458. Cf. Virg. Æ. II, 129; III, 246; IV, 553. Sic et
Gr. ῥηγνύναι φωνὴν, δάκρυα, seu ῥήξαι κλαυθμὸν, Plutarch. in
Pericl. p. 172; ῥήξαι οἰμωγὴν, Philostr. Icon. II, 9. Hebræi Esai.
LIV, 1 (ubi v. LXX), al. et nos, _in Gesang, Geschrey ausbrechen_.
[“VIII, 301” recte VIII, 299]
96. _inadcensi ignes_, non nisi carmine magico adcensi. Sic v. 103
_flammæ surgentes audito carmine_, ad cantum magicum, quem audire
quasi videbantur; v. 430 _ignis cantatus_, magicus; VIII, 503,
_vocatis silvis_; XI, 447, _aggeribus vocatis_, et XI, 448,
_cantatas turres_, h. muros Thebanos, Amphionis lyra cantuque
exstructos et sponte surgentes: quæ omnia nihil aliud quam summam
carminum vim et præstantiam exprimunt, unde et Orphei cautum saxa
et arbores secutæ dicuntur. Conf. var. lect. et inpr. a D. Heins.
laudatum Pausan. Ἡλιακῶν, lib. V, cap. ult. 97. Cf. Virg. Æ.
VII, 89; Ge. I, 477. [“XI, 447 ... 448” recte XI, 444 ... 445]
97. _per inania_, ut plene _per vacuum aera_, et ἐρήμας δι᾽ αἰθέρος
ap. Pind. Ol. I, 10. Tironibus nota esse debet vis et consuetudo
magorum, præstigiis, herbis, φαρμάκοις, formulis et carminibus,
ἐπῳδαις, inprimis vero lacte, vino et sanguine victimarum in specum
defuso, animas defunctorum ex inferis _exciendi_, ψυχαγωγεῖν, vel
cadavera rogo inposita in vitam revocandi, et tum ab iis responsa de
rebus quæsitis postulandi. Mens enim hominum, futura sciendi cupida,
facile sibi persuadere poterat, ψυχὴν, sc. animam animalem, quæ non,
ut φρὴν, rationalis et divinior hominis pars, in cælum venire, sed
ad inferos descendere credebatur, et pro aere halituque haberi,
indeque _umbra_, _imago_, _simulacrum_, εἴδωλον, et voce Eurip. Hec.
389, φάντασμα dici solebat, victima in scrobem, sc. fossam, sub qua
inferi sunt, cæsa, ad sanguinem ebibendum invitari, eo autem hausto
vocis usum recipere et tum denique, quum animus e corporis
compagibus ac vinculis exemtus acrius eo, qui illis adhuc
includitur, videat et plura cognoscat, de rebus futuris consuli
posse. Tota hæc manium evocandorum superstitio, νεκυομαντεία, seu
νεκρομαντεία et ψυχαγωγία, e somniis forte orta, in quibus imago
defunctorum nonnunquam cernitur; quod deinde homines arte quoque et
mediis quibusdam adhibitis efficere posse sibi videbantur. Nota est
vel ex 1 Sam. 28, 11 sq. et inpr. ex Hom. Odyss. lib. XI, quem inde
νεκυίαν adpellarunt, et Silius imitatus est XIII, 400... 895. Fuere
et olim loca manibus evocandis destinata, ut ψυχοπομπεῖον prope
Heracleam, et Νεκυμάντιον apud Thesprotos. Conf. Orph. Argon. 569
sq. Cuper. Obss. I, 12. Broukh. ad Prop. I, 19, 11; idem et Heyne
ad Tibull. I, ii, 48; IV, i, 68.
98. _marmore_, statua marmorea.
--_sudat_, vid. ad v. 86.
96. _inaccensi_ Ox. Parm. Med. al. conf. Heins. ad Claud. R. Pros.
I, 225. Intpp. ad Sueton. Tib. 14, et Burm. de Jove Fulgerat. c.
9. Vulgo _in accensis_, vel _et accensi_.
Hannibal hæc patrio jussu ad penetralia fertur,
Ingressique habitus atque ora explorat Hamilcar. 100
Non ille evantis Massylæ palluit iras,
Non diros templi ritus, adspersaque tabo
Limina, et audito surgentes carmine flammas.
Olli permulcens genitor caput, oscula libat,
Adtollitque animos hortando, et talibus implet: 105
99. Cf. XIII, 744 seq. _penetrale_ propr. locus secretus, interior
et sanctus in templo, ubi numen ejus præcipua cum vi commoratur, et
sacerdotes, præter quos nemini intrare licet, ab ipso in furorem
aguntur, θεοφορουνται, ἐνθουσιάζουσι, ut _adytum_ Sibyllæ Æ. VI, 98.
Sed forte simpl. Didonis templum innuitur. V. Heyne ad Virg. Æ.
IV, 494.
101. _Massylæ evantis_, Libycæ vatis. Cf. Æ. IV, 483, et ibi Heyne.
--_Evans_ propr. Baccha, seu Mænas, a verbo εὐάζειν, _evare_, seu
_evari_, orgia celebrare, et hoc a voce bacchantium εὐαν, seu εὐοῖ,
pro εὖ οἱ, lat. _evoe_, unde ipse Bacchus Gr. Εὔαν et ὁ Εὔιος,
Romanis _Evan_ et _Evius_ dicitur. Hinc ad quamcunque vatem ἔνθεον,
seu ἐνθουσιάζουσαν transfertur.
--_palluit_ propter _iras_, ut ap. Horat. Od. III, 27, 28. Pers. I,
124.
--_Ira_, ut _furor_, _rabies_, _insania_, ὀργὴ, θυμὸς, etc.
quemvis vehementiorem animi, imbris, cæli, maris, fluvii, venti
motum exprimunt, et sæpius tribuuntur poetis ac vatibus, quorum mens
a corpore abstracta, divino quodam instinctu et vi ita concitatur,
ut iratis furentibusque similes videantur. Hinc et Aristoteles
ὀργιαστικὰ μέλη καὶ ὀργιαστικὴν ἁρμονίαν adpellat, quæ ἐνθουσιασμὸν
ἐμβάλλει τῇ ψυχῇ, καὶ ἡ παρίστησι τὴν ποιητικὴν δύναμιν.
102. _diros ritus_, vid. ad II, 427.
103. _surgentes_ ut VII, 352; XI, 219. Cf. ad v. 96.
104. Silio observabatur imago Jovis placidi, _oscula libantis natæ_
ap. Virg. Æn. I, 254, 256, ubi vid. Heyne.
105. _implet talibus_ vocibus, ut ap. Val. Fl. II, 126, h. hortatur.
Vid. Heins. ad Ovid. Met. VII, 120.
101. _expalluit_ Gryph. _aras_ conj. D. Heins. quoniam ad aras hæc
gesta sunt vid. II, 425 sq. et Liv. XXI, 1. Sed vulgatam, tam
venustam lectionem, a librariis profectam esse, quis sibi
persuadebit?
102. _exspersaque_ suspic. N. Heins. coll. Virg. Æn. III, 625. Sed
ita ipsos auctores vett., non librarios corrigere videbimur.
103. _carmine_ Ox. Vulgo _cardine_.
≪Gens recidiva Phrygum Cadmeæ stirpis alumnos
Fœderibus non æqua premit: si fata negarint
Dedecus id patriæ nostra depellere dextra,
Hæc tua sit laus, nate, velis! age, concipe bella
Latura exitium Laurentibus! horreat ortus 110
Jam pubes Tyrrhena tuos; partusque recusent,
Te surgente, puer, Latiæ producere matres.≫
106. _recidiva_, quæ post interitum quasi resurgit, restituitur,
viresque amissas recuperat, ut ap. Virg. Æn. IV, 344; VII, 322;
X, 58. Vox vel a _cadendo_ et a seminibus, quæ, etsi temere
cecidisse, et vel penitus adeo interiisse videntur, tamen resurgunt
plantamque instaurant; vel a _cædendo_ et surculis, seu arboribus,
quæ recidendo renascuntur et repullulant, repetita; sed prius ob
brevitatem syllabæ sec. præferendum videtur. Vid. Gesner. Thes.,
Gron. ad Sen. Troad. 472. Heins. ad Ovid. Fast. IV, 45, et ad Claud.
Phœn. 66.
--_Gens recidiva Phrygum_, Trojanorum, h. Romani, quibus quasi
restituta est.
--_Cadmeæ stirpis alumnos_, vid. ad v. 5.
107. _Fœderibus_, finito primo bello junctis. Vid. Polyb. I, 62 sq.
--_non æqua_, pro inique vel iniquis. Romani cum Pœnis injusta
fœdera pepigerunt: quam sententiam vide quam invidiose et infeste
extulerit Hamilcar; Ern. qui etiam monet, in voce _premere_ notionem
latere dedecoris, quod Pœnis ex illa pace et fœderibus adhæreat.
109. _concipe_ animo _bella_, bellicam virtutem, bellandi
cupiditatem. Malim tamen interpretari: _conceptis_ verbis jura
bellum. Conf. XIII, 746, et Varr. L. L. IV, 15. Sic _concipere
fœdus_ (Virg. Æ. XII, 13), _vadimonium_, _jusjurandum_, etc. Cf.
Ern. ad Tac. Hist. IV, 31.
110. _Laurentibus_, Latinis, seu Romanis. _Laurentium_ urbs
Latii, non longe a Tiberi eo loco sita, qui nunc non _S. Lorenzo_,
sed _Paterno_, seu _Torre di Paterno_ dicitur. Sed a poetis toti
Latio designando adhibetur. Vid. Heyne Exc. III, ad Virg. Æn. VII,
v. 108.
110. Sententiarum verborumque vim et ἐνέργειαν quilibet facile, vel
me non monente, sentiet. Cf. III, 73; IV, 731. Horat. Epod. XVI, 8.
112. _Te surgente_, crescente, ut Æn. IV, 274; VI, 364.
--_producere_, edere, vel educare.
106. _recidiva_, ut ap. Virg., Ox. Put. Parm. Med. Junt. Ald.
Gryph. Nut. _rediviva_, Bas. Ascens. al. prob. Dausq. _redeviva_
R. 2, conf. ad X, 257.
108. _patria_ Put. Sed reliqui libri vulgatam tuentur, et sic
aurium quoque fastidio occurritur.
109. _Hæc tua laus, si, nate, velis_, conj. D. Heins. _velim_
malebat N. Heins. cui adstipulatur Drak. ut sit hiatus et
cæsura, propter quam litera _m_ producatur, si non absorbeatur.
Vid. Brouch. ad Tibull. I, 5, 33, et ad Prop. II, 12, 1, 23, 101.
Sed vulgata loco non movenda et poetico etiam sermone dignior
videtur, modo ita exponatur: Si mihi forsan ipsi hanc patriæ
ignominiam ulcisci per ætatem non licuerit; utinam _velis_,
cupias, optes, postules, nate, ut hæc gloria tibi sit propria,
tibi soli reservetur! Præter Heins. Drak. et Broukhus. etiam
Oudend. ad Lucan. V, 526, putabat, ecthlipsi neglecta, literam _m_
nonnunquam propter cæsuram produci, non elidi. Sed Schrader in
emendatt. libro p. 136, 137 docet nihil simile Grammaticos,
præstantiores quidem, tradere, atque adeo loca, quibus viri docti
se tueantur, aut suspecta esse, aut perspicue mendosa.
His acuit stimulis; subicitque haud mollia dictu:
≪Romanos terra atque undis, ubi competet ætas,
Ferro ignique sequar, Rhœteaque fata revolvam. 115
Non Superi mihi, non Martem cohibentia pacta,
Non celsæ obstiterint Alpes, Tarpeiaque saxa.
113. _acuit_, θήγει, ὀξύνει, h. hortatur, excitat, παροξύνει, ὦρσεν,
ὤτρυνεν, ut ap. Virg. Æ. VII, 330, 406.
--_acuit stimulis_, stimulat, incitat ad bellum, ut _fodere_,
V, 159; VII, 512. Formulæ a stimulo, κέντρῳ, seu σαυρωτῆρι, petitæ,
quo equi, seu boves aratores pungi et incitari solebant, unde
proverb. πρὸς κέντρα λακτίζειν. Vid. Æschyl. Prom. 322. Pind. Pyth.
II, 173, et in N. T. Act. IX, 5. Cf. ad VII, 702.
--_Subicit_, ὑποβάλλει, respondet, sc. Hannibal, ut Æn. III, 314.
_Subicit_ ἀρχαϊκῶς, ut XIII, 298; _inicit_, X, 571; _adicere_,
_proicere_, _obicere_, _obices_, etc. Vid. Munker. ad Fulgent. II,
4, p. 71; III, 6, p. 117. Intpp. ad loc. class. Gell. IV, 17.
Broukh. et Heyne ad Tibull. I, viii (ix), 54. Semper hæsi in h.l. et
offendi: nunc nullus dubito, quin verba _acuit_ et _subicit_ ad idem
subjectum, ad Hamilcarem, filio verba diri jurisjurandi præeuntem,
referenda sint. Dele itaque majorem distinct. ac lege: _His acuit
stimulis_ (sc. Hamilcar filium), _subicitque haud mollia dictu_, et
hanc diram jurisjurandi formulam adjecit, etc. _haud mollia dictu_,
ut _haud mollia fatu_ ap. Virg. Æn. XII, 25.
115. _sequar_, persequar, ut Æn. XI, 674. Ovid. Met. II, 498
--_revolvere_, vel iterum pati et subire, ut ap. Virg. Æ. X, 61,
quem locum male comparat Drak., vel, ut h.l. reducere, denuo moliri.
Nam _volvere_ poetis est, magna cum molestia et difficultate aliquid
vel tolerare, vel perficere, expedire, moliri.
--_fata Rhœtea_, Trojana: nam _Rhœteum_, τὸ Ῥοίτειον, Troadis opp.
et promont. Hinc sensus est: exitium Trojano simile Romanis, Trojana
stirpe oriundis, parabo. Cf. XVII, 230. _Rhœtei_ Silio et Romani,
a Trojanis oriundi, dicuntur: unde Dausq. interpretatur: Romanorum
fata, quæ æternum illis imperium promittunt, retexam, retraham,
h. irrita faciam. Nam _revolvere_ voc. propr. de stamine, ut II,
181, et de filis Parcarum; unde fata mutare significat ap. Stat. Th.
VII, 774. Sen. Herc. fur. 181. Cf. Heins. ad Ovid. Met. II, 654, et
Intpp. ad Prop. IV, vii (viii), 51.
116. Idem orationis color ap. Stat. Th. II, 453 seq. Nulla religio,
nulla fides, nullus labor impediet, vel coercebit; Ern.
117. _Tarpeia saxa_, colles Romæ, quorum præcipuus, Capitolinus,
Jovis sedes, memoratur.
113. _haud mollia dicta_, h. dura, irata, minacia, conj. Burm. et
e R. 1, recepit Lefeb. coll. Virg. Ge. III, 41, et. Æn. IX, 804.
Sed vulgata exquisitior. conf. v. 175. Sic et _seria dictu_ ap.
Horat. Art. P. 107.
--_mirabile dictu_ etc.
114. _competat_ et _conferet_ in antt. edd.
117. _Non c. abstulerint Alp., T. s. Hanc mentem: juro_ etc.
refinxit Nicander in Junt. ed., unde Ald. Gryph. aliasque
occupavit.
Hanc mentem juro nostri per numina Martis;
Per Manes, Regina, tuos.≫ Tum nigra triformi
Hostia mactatur Divæ, raptimque recludit 120
Spirantis artus poscens responsa sacerdos,
Ac fugientem animam properatis consulit extis.
118. _per numina_ (vid. ad v. 93) _mentem nostri_, h. per Martem
meum, summum hoc, quod veneror, numen; vel _nostri_ est, mihi
faventis, ut _nostro omine_ dixit Plaut. Casin. II, viii, 74; _meos
deos_, Ovid. Epist. XII, 84; αὕτη ὑμῶν ἔστιν ἡ ὥρα, Luc. XXII, 53;
_suos Consules_, Cic. Mil. 33; _ventus suos_, Sen. Agam. 91; quæ
loca laudat Drak. ad XII, 193. Add. inf. v. 480; IV, 650; VI, 707.
Liv. IX, 19 extr. _nostris locis_, Cic. Verr. III, 19, _horis tuis_,
Mart. X, 58, 7, _dies meus_, Polyb. XVII, 18, Σὺ νῦν ἡμέρα, σὸς ὁ
καιρὸς et alia ap. Gron. Obss. I, 2, et ad Liv. 35, 12.
119. Silius more suo legit vestigia Virg. Æn. VI, 242 sq. ubi vid.
Heyne.
--_nigra_, quoniam omnia, quæ ad inferos spectant, vel ibi sunt,
_nigra_, _atra_, _furva_ dici solent. Cf. VIII, 116, 119; XIII, 405,
429. Magis hæc ὁρκωμοσία est et juramentum ἐπὶ τομίων, quam θυσία;
et hic, ut ap. Hom. Iliad. τ, 266 et al., victima juramentum
sequitur; D. Heins.
--_diva triformis_, ut triceps, triplex, _tergemina_, τρίμορφος,
τριπρόσωπος, τρισσοκάρηνος, Hecate, quæ triplicem personam, Lunæ,
Dianæ et Proserpinæ, gerere credebatur, unde hæc nomina in rebus
inferis promiscue usurpantur.
121. Silius habuit, quem sequeretur, Virg. Æn. IV, 63 seq.
--_Spirantes_, ἀσπαίροντας, palpitantes.
121. _Spirantis_, non _spirantes_, Col. ἀρχαϊκῶς, unde recepi.
122. Hunc versum præcedentis glossam esse, ingeniose suspicatur
vir doctus, ad v. 85 laudatus. Sed poeta forte ne quidquam, ut
solet, intactum relinqueret, etiam τὸ _consulit_ ex Virg. Æn. IV,
64, petiit et amplificavit, ut sensus sit: animam victimæ, quum
jam in eo esset, ut aufugeret, extis raptim inspectis, vel
properanter in extis, consulit. Hæc quidem verba salvo sensu
abesse poterant: sed ejusmodi loca in luxuriantis, nec satis
castigati ingenii poeta, qualis Silius est, ubivis occurrunt.
Ast ubi quæsitas artis de more vetustæ
Intravit mentes Superum, sic deinde profatur:
≪Ætolos late consterni milite campos, 125
Idæoque lacus flagrantes sanguine cerno.
Quanta procul moles scopulis ad sidera tendit,
Cujus in aerio pendent tua vertice castra!
123. _vetustæ_, nam haruspicina jam Pelasgis in usu fuit et ab
Etruscis, qui maxime eam excoluerunt, ad Romanos pervenit.
124. _Intravit_ sacerdos _mentes Superum_, ut _i. in sensum, mentem,
rerum naturam, terram_, etc. ap. Cic. Or. II, 25; Fin. V, 16; Flacc.
10; Academ. IV, 39; h. exploravit, cognovit fata et consilia, νοῦν
deorum, per extispicii ritus. Drak. laudat Stat. Achill. I, 507,
_irrumpere deos_, et ej. Theb. III, 549, 633. Alio sensu deus vatem
_intrat_. Vid. ad III, 697.
125. Frequens est in poetico sermone usus vaticiniorum, quæ tam per
se, quam propterea quod grandiorem orationem admittunt, multum
habent gravitatis, et quod Gallis _interessant_ dicitur. Cf. III,
570 sq.; VI, 613 sq.; VII, 435 sq.; XII, 320 sq. Virg. Ecl. IV; Æn.
I, 254; III, 458; VI, 756, et inpr. VI, 86 sq., ubi similiter vates
non modo futura prædicit, sed et omnia ut jam præsentia cernit.
Conf. Jani ad Hor. Od. I, xv, 9.
--_campos Ætolos_, h. Apulos, Cannenses, ut c. _Diomedis_, et
_Graium æquor_, vid. Ind. Nam Diomedes, Tydei, _Ætoliæ_ regis,
filius, redux a Troja, in Daunia, Apuliæ parte, consedisse traditur.
Vid. Heyne Exc. I ad Virg. Æ. XI, 243.
126. _lacus_, lacum Trasymenum.
--_Idæo_, Trojano, h. Romano.
--_flagrantes_ Lefeb. exponit tepentes; melius Burmann. rubentes.
Purpura certe _ardens_ dicitur (vid. ad IV, 270), et genæ, vultus,
oculi _flagrantes_, _ardentes_, _ignei_, _flammei_, αἴθωνες,
φλέγοντες, μαρμαίροντες. Vid. Burm. ad Val. Fl. III, 216. Sed propr.
tum coloris potius fulgor, splendorque (german. _brennende helle
Farbe_, _feurige, gluhende Augen_), non rubor innuitur, nisi forte
ad fulgentem ruborem transferri possit. Conf. VII, 486, _fulgebit
strage Metaurus_, quibus verbis vulgata lectio h.l. firmatur.
127. _moles_, Alpes.
128. _pendent_ ob altitudinem, pro vulg. posita sunt. Cf. III, 556;
XII, 531. Heinsii conject. _crepitantia_ improbat etiam Withof. quia
crepitent incendio virgulta aliaque, non mœnia, et sacerdos se
futura cernere fingat, non etiam audire sonos in extis.
123. _vetustæ_ scripti cum R. 3. Parm. Med. Vulgatum _vetusto_
exquisitius videri potest. Sed poetæ epitheta a substant.
sejungere, et librarii ea proximo voc. adcommodare solent.
126. _fragrantes_ Oxon. manifestus error librarr., judicio Drak.,
non nostro. Sic _agros olentes cædem_ dixit Lucan. VII, 821, τοῦ
φόνου ὄζοντας Theophr. H. P. III, c. ult. _stagnantes_ conj.
N. Heins. Possis et _fumantes_, vel cum Drak. ex Virg. Æn. VI, 87,
_spumantes_, et quot non alia? tentare.
128. _Calpes_ R. 1.
Jamque jugis agmen rapitur; trepidantia fumant
Mœnia, et Hesperio tellus porrecta sub axe 130
Sidoniis lucet flammis: fluit ecce cruentus
Eridanus: jacet ore truci super arma virosque,
Tertia qui tulerat sublimis opima Tonanti.
Heu! quænam subitis horrescit turbida nimbis
Tempestas, ruptoque polo micat igneus æther? 135
130. _axe Hesperio_, plaga occidentali.
--_tellus_, Italia.
132. _Eridanus_, Padus, _cruentus_, quia Ticinus et Trebia, sanguine
Romanorum infecti, eo miscentur.
133. Cf. Virg. Æn. VI, 856 sq. et ibi Heyne. Flor, II, 4. Propert.
IV, ii, 39 sq. Res a Marcello in b. Punico II, gestæ satis notæ sunt
ex Liv. inpr. XXIII, 16, 46; XXIV, 35 sq.; XXV, 23 sq., 31, 40, 41;
XXVII, 12, 14, ut ejus mors ex Liv. XXVII, 26 sq. Conf. inf. XII,
278 seq.; XIV, 639 seq.; XV, 390 sq.
--_Tertia opima_ sc. spolia, ut III, 587; VIII, 256; XII, 280.
--_sublimis_, ut ap. Virg. l.c. v. 856, 857, vel in sublimis, in
altum, h. in Capitolium.
--_Tonanti_, ad Jovem Feretrium. Cf. V, 167, 168.
135. _Tempestas_, quæ Pœnum a mœnibus Romæ repulit. Cf. XII, 612 sq.
Liv. XXVI, II.
--_rupto polo_, cælo, _micat ignibus æther_, cf. Virg. Æn. I, 90.
Nubes et cælum fulmine _rumpuntur_, _abrumpuntur_, _scinduntur_.
Vid. Ind. et Heyne ad Virg. Æn. III, 199; XII, 451. Ἀιθέρος
ἀμφιραγέντος ὑπαὶ νεφέων ἐπιδούπων dixit Q. Calab. et οὐρανόθεν
ὑπεῤῥαγη ἄσπετος αἰθὴρ, Hom. Il. θ, 554; π, 300.
129. _crepitantia_ suspic. N. Heins. ut sonus incendii adumbretur.
Ita legi posse concedimus: sed poetam quoque sic revera
scripsisse, quo pignore contendas? Verendum potius, ne Silio
elegantia aliqua, quam aut repudiavit, aut non recordatus est,
obtrudatur: quod si satis secum reputassent Heinsii, Bentleii,
Scaligeri aliique, quorum acumen ingenii admiramur, cautius
criticam exercuissent.
133. _tulerat_ R. 3. Parm. Med. Junt. Ald. Gryph. al. _tulerit_
aliæ.
134. _quianam_ conj. N. Heins. coll. Virg. Æn. V, 13; X, 6, non
improb. Drak. unde recepit Lefeb. Sed vid. ad v. 129.
135. _ignibus_ malebat Drak. ex Virg. Æn. I, 90. Sed cur Silium in
imitatores servum pecus reponere lubet?
Magna parant Superi: tonat alti regia cæli;
Bellantemque Jovem cerno.≫ Venientia fata
Scire ultra vetuit Juno, fibræque repente
Conticuere: latent casus longique labores.
136. _parant Superi_, ut XII, 555.
--_tonat alti regia cæli_, h. cælum altum. Vid. Heyne ad Virg. Ge.
I, 503; III, 261.
137. _Jovem_, cui proprium est, tempestates ciere et inmittere,
ingeniose poeta pro Romanis pugnantem inducit. Juno autem hisce
Trojanorum posteris inimicissima, ne Hannibalis animus in ipso rerum
gerendarum principio frangatur, _venientia_, μέλλοντα, futura et
novissima ejus fata adversa ex victimæ extis cognosci prohibet. Hinc
_fibræ repente conticuere_, h. exta nihil amplius signi, sc. augurii
exhibuere, non pluribus signis voluntatem deorum declararunt. Sic
_vocem moribundo in corpore quærit_ augur, dixit Lucan., _fibra
locuta deos_, Prop. IV, i, 104; _viscera loquebantur_, Martian.
cap. I, p. 5; et Festus, ≪Muta exta adpellabant, ex quibus nihil
divinationis animadvertebant;≫ quæ loca jam excitarunt D. Heins. et
Drak.
Sic clausum linquens arcano pectore bellum, 140
Atque hominum finem Gades Calpenque secutus,
Dum fert Herculeis Garamantica signa columnis,
Occubuit sævo Tyrius certamine ductor.
141. Hamilcar Hispaniam petit ibique perit.
--_Gades_ (_Cadiz_) _hominum finem_, extremam Europæ ins. et opp.
versus occidentem, ἐσχατόωντα Γάδειρα, Dionys. Per. Cf. XVII, 642,
et Horat. Od. II, ii, 10.
--_sequi_, petere, adire locum, ut II, 87. Virg. Æn. IV, 361;
V, 629.
142. _fert columnis Herculeis_, ad columnas Herculeas, τὰς
Ἡρακλείους στήλας, _Calpen_ (_Gibraltar_) Europæ et Abylam
(_Ceutam_) Africæ montem, laborum H. metas et monumenta, ut στῆλαι
Διονύσου in extremis Indiæ montibus, ap. Dionys. per 1164. Montes
illos dirimit fretum Gaditanum, seu Herculeum. (_die Strasse_).
--_signa_, arma, agmina, _Garam._, Libyca, Punica. Vid. ad v. 414.
143. _sævo certamine_, in prælio adversus Vettones. Vid. Polyb.
II, 1. Appian. b. Hannib. c. 2, et b. Hisp. c. 5; Corn. Nep. c. 4;
Frontin. Strateg. II, 4, 17; Zonaras, Ann. VIII, 19. _Castrum altum_
(forte _Cuenca_ in Castilla nova) locum ejus cæde insignem fuisse
docet Liv. XXIV, 41. Sed teste Diodor. XXV, 2, cum Helicen
obpugnaret, ab Orisone (al. Orisso) rege Hisp., socio suo, inproviso
obpressus et fluvio, quem equo trajecturus erat, submersus interiit;
unde Dausq. exponit: _sævo_, in undis, quod viris detestabile. Male!
140. _arcano in pectore_ R. 1.
141. _Calpenque_, Parm. non _Calpemque_.
143. _Occubuit_ Put. R. 3. Parm. Sed vulgatum _occumbit_ forte non
deserendum erat, quoniam _fert_ præcedit; nisi id ipsum corrigendi
occasionem præbuit.
Interea rerum Hasdrubali traduntur habenæ,
Occidui qui solis opes, et vulgus Hiberum, 145
Bæticolasque viros furiis agitabat iniquis.
144. _rerum habenæ_, ut alibi _rerum freni_, summa imperii.
--_Hasdrubal_, Magonis f., Hamilcaris gener et successor, diversus
ab Hasdrubale, Hamilcaris f., Hannibalis et Magonis fratre, cui
bello in Italia orto, Hispania decreta provincia, et ab Hasdrubale,
Gisgonis f., alio Poenorum duce in Hispania.
145. Hispania tribus modis designatur.
--_vulgus Hiberum_, populum Hisp., propr. incolas ejus partis, quæ
intra Iberum (_Ebro_) continetur.
146. _Bæticolasque viros_, adcolas Bætis fl. (_Guadalquivir_,
corrupto nomine Arab. _Wadi al Kabir_, h. fluvius magnus) qui
Hispaniæ Bæticæ nomen dedit. Cf. IX, 234.
--Hispanos acerbe et crudeliter _agitabat_, h. vexabat, ut II, 530;
III, 700; XVI, 683. Silium, communi Romanorum de Poenis judicio, de
Hasdrubale nimis inique existimare, et ab aliis ejus comitatem
humanitatemque, qua Hispanos magis, quam bello et armis, sibi
conciliaverit, laudari, jam alii observarunt. Vid. Liv. XXI, 2;
Polyb. II, 36; Appian. rer. Hisp. c. 4 et 6. Silio tamen Fabius ap.
Polyb. III, 8, pr. adstipulatur, de cujus fide adversus Polybium
disputavit Ernesti Opusc. philol. pag. 64 sq.
145. _Hiberus_ et _Hiberia_, ut in monum. antt., ubivis scripsit
Drak. Gr. Ἰβηρία.
146. _furiis_ Col. _fatis_ Ox. Put. et antt. edd. quod minus
poeticam dignitatem spirat. _spatiis_ Dausq. Cell. al.
Tristia corda ducis, simul immedicabilis ira,
Et fructus regni feritas erat: asper amore
Sanguinis, et metui demens credebat honorem;
Nec nota docilis poena satiare furores. 150
147. _Tristia corda_, severa, inexorabilis, crudelis, sæva mens. Sic
_tristia jussa_, h. dura, acerba, II, 2; _dicta_, VII, 548; XI, 84.
Cf. Broukh. et Heyne ad Tibull. III, iii, 35.
148. _fructus regni feritas_, insolentia ejus et crudelitas, imperii
summa ipsi tradita, crevit |
|
댓글 없음:
댓글 쓰기