Punicorum Libri Septemdecim 13

Punicorum Libri Septemdecim 13

Jamque videbatur dextram injectare, graduque   Lætantem trahere in Saturnia regna citato;   Quum subitus circa fragor, et vibrata per auras                  185   Exterrent sævis a tergo sibila linguis;   Ingentique metu Divum præcepta paventi   Effluxere viro, et turbatus lumina flectit.   Ecce jugis rapiens silvas, ac robora vasto   Contorta amplexu, tractasque per invia rupes,                    190   Ater letifero stridebat turbine serpens.     183. _dextram injectare, et trahere_ modo accusatoris, qui reum in     jus rapit; quo Silius respexisse videtur.     184. _Saturnia regna_ ut I, 70; _fragor_ cæli. Conf. v. 196, 197; et     Liv. XXI, 22.     188. _Effluxere_, vid. II, 628.     189. _rapiens_ sc. evellens, evertens arbores.     191. Pulcher versus dilectu verborum. _Alter_ cf. Bentl. ad Hor.     Serm. II, 8; extr. _stridere_ vid. ad II, 53; _turbine_, gyro, vel     sonitu.   Quantus non æquas perlustrat flexibus Arctos,   Et geminum lapsu sidus circumligat anguis:   Inmani tantus fauces diducit hiatu,   Adtollensque caput nimbosis montibus æquat.                      195     192 sqq. Eadem comparatione ingentis serpentis cum cœlesti angue sc.     dracone utuntur etiam, ab aliis jam laudati, Stat. Th. V., 529     seqq.; et Ovid. Met. III, 46 sq.     --_Arcti non æquæ_, h. inæquales magnitudine, ut _Arcti diversæ_ I,     198. Ursa major et minor, inter quas Serpens volvitur; cf. Virg. Ge.     I, 244 sq.     --_perlustrat_, vid. ad II, 266.     193. _circumligat_, alteram Arcton capite, alteram cauda     amplectitur: quem poetarum errorem notat Drak. nam propr. non nisi     Helices caput cauda tangit, et circa Cynosuram vertitur.     --Rationem illam multi poetæ sequuti, v.c. Virg. Ge. I, 124; Ovid.     Met. III, 45; et Manil. I, 305; qui adcommodate ad veritatem     astronomicam utrasque Arctos a Dracone potius divisas et sejunctas     retulerunt; Ern. coll. Ernesti ad Hom. Il. ς, 488.     194, 195. Quam ornate pro, tantus erat hic serpens!       192. _non æquis_ malebat N. Heins. vel _non siccas_, ut hic       serpens cælestem illum magnitudine etiam superare dicatur. Sed       vid. not.   Congeminat sonitus rupti violentia cæli,   Imbriferamque hiemem permixta grandine torquet.   Hoc trepidus monstro, (neque enim sopor ille, nec altæ   Vis aderat noctis, virgaque fugante tenebras   Miscuerat lucem somno Deus) ardua quæ sit,                       200   Scitatur, pestis; terrasque urgentia membra   Quo ferat, et quosnam populos deposcat hiatu.     196. _sonitus_, tonitru, (sonitus ex adtritu orbium cælestium ortus)     Drak. coll. Prop. II, xiii (al. xvi), 49; ubi vid. Broukh. Sed malim     fere interpretari: auget sonitum, a serpente excitatum.     --_rupti_ vid. ad I, 135.     197. _hiems_, ut χειμὼν, tempestas. Cf. Noris. Cenot. Pis. Diss. II,     p. 136.     --_torquet hiemem_, ut ap. Virg. Æn. IX, 671; ubi vid. Heyne.     199. Virga, ῥάβδος, Mercurii satis nota vel ex Virg. Æn. IV, 242 sq.     Cf. Cl. Hermann. Mythol. Hom. et Hes., p. 128; et Lyricorum, pag.     180.     200. _somno_, nocte, ut _nox_ pro _somno_ v. 216, et II, 563; ita D.     Heins. et Drak. qui præterea monent, hæc verba ad fidem visis et     prædictioni adstruendam pertinere, quum somnia matutina vulgo     veriora crederentur vespertinis, quorum suspecta fides esset. Vid.     quos Drak. laudat, Cic. de Div. I, 28; Horat. Sat. I, x, 33; Ovid.     Epist. XIX, 196; Stat. Th. II, 120; et Quint. Cal. I, 133 sq. Adde     Broukh. ad Tibull. III, iv, 1... 7; et Eustath. ad Homer. Od. δ,     841. Sed Mercurius _soporem_ potius discussit et _lucem somno     miscuit_, ita ut H. somniantium more cuncta cernere sibi videretur:     nam _alta nocte_, h.e. alto somno obpressi nil vident.     --Marsus bene: ≪quoniam videbat, quamvis esset nox.≫ Ernesti: ≪non     crepusculum matutinum describitur, verum mihi parenthesis omnis huc     redit, non verum et profundum soporem fuisse, in quo omnia obscura     sint, sed Deum _miscuisse lucem somno_, h.e. effecisse, ut, quamvis     oculis clausis, lucida omnia adparerent Hannibali, ut fit in     somniis.≫     201. _urgentia_, vexantia, infestantia.       196. _rupti_ Col. Vulgo perperam _rapti_ legitur et comma ponitur       post _æquat_.       197. _permixtam_ Col. et Tell. non improb. Drak. Sed _permixta_       Ox. et Put. cum R. 3; Parm. Med. quod exquisitius est, et firmatur       locis Virg. Æ. IV, 120, 161; cf. Bentl. ad Hor. Od. IV, i, 24, et       Epod. IX, 5.       202. _depascat_ conj. N. Heins. quem vid. ad Claud. Laud. Stil.       II, 115. Vulgatum defendit Draken. coll. I, 677; II, 30, 44;       confer ad XVI, 681.  [“XVI, 681” recte 680]   Cui gelidis almæ Cyllenes editus antris:   ≪Bella vides optata tibi: te maxima bella,   Te strages nemorum, te moto turbida cælo                         205   Tempestas, cædesque virum, magnæque ruinæ   Idæi generis, lacrimosaque fata sequuntur.   Quantus per campos populatis montibus actas   Contorquet silvas squalenti tergore serpens,   Et late humectat terras spumante veneno:                         210   Tantus, perdomitis decurrens Alpibus, atro   Involves bello Italiam, tantoque fragore   Eruta convulsis prosternes oppida muris.≫     203. Cf Virg. Æn. VIII, 138, 139.     --_Almum_ dicitur, quidquid vel _alit_, vel recreat, adeoque gratum,     beneficum, bonum, sanctum et venerabile est. Conf. Heyne ad Virg.     Æn. I, 306; et Tibull. I, x, 67.     207. _Idæi generis_, cf. ad I, 126.     211. _Bellum atrum_ est horridum (vid. ad IV, 431), vel triste     potius et infaustum, ut _ater dies_, _atra cura_, _formido_ etc.     _niger metus_ Val. Fl. III, 404; ubi vid. Weitz. Cf. Burm. ad     Petron. c. 82 et 89. Cerda ad Virg. Æn. IX, 719.     --_perdomitis_, superatis.       205. _moto_, non _toto_, scripti et R. 2, ut XV, 145; conf. Heins.       ad Ovid. Fast. III, 347.       211. _decurrens... Involves_, non _decurres Involvens_, Col.       et Ox.     His ægrum stimulis liquere Deusque soporque:   It membris gelidus sudor; lætoque pavore                         215   Promissa evolvit somni, noctemque retractat.   Jamque Deum regi Martique sub omine fausto   Instauratus honos; niveoque ante omnia tauro   Placatus meritis monitor Cyllenius aris.   Extemplo edicit convellere signa, repensque                      220   Castra quatit clamor permixtis dissona linguis.     214. _ægrum_ animo, anxium et sollicitum.     --_stimulis_, visis nocturnis, quibus ad bellum stimulabatur.     215. _It membris_, per membra, ut _per artus_ ap. Virg. Æ. II, 173.     --_pavore_, δεισιδαιμονίᾳ D. Heins. Sed. conf. Ovid. Metam. X, 287;     inf. VI, 572; inpr. XVI, 432; ubi N. Heins. hæc notat: ≪Videtur     _pavor_ esse aliquid medium inter spem metumque: _lætum horrorem_     dixit Stat. Th. I, 493; et _lætum pudorem_ id. Silv. V, iii, 218;     qui locus huic illustrando egregie facit: elegans autem descriptio     læti hujus pavoris ap. Stat. Th. VI, 392 sq., 802 sq.≫ _Pavebat_     adhuc propter horrendum visum (v. 198), et _lætus erat_, quoniam     læta omnia eo portendi Deus dixerat.     217. _omine_, ostento, prodigio.     218. _Instaurare honorem_ ut ap. Virg. Æ. V, 94, cf. Æ. III, 62; IV,     63; VII, 146.     --_honos_, ut τιμὴ dicitur omne id, quo Dii placantur et quod in     eorum honorem fit, sacrificium, libatio, etc. conf. Drak. ad VII,     90. Burm. ad Grat. v. 458; ad Petron. Fragm., p. 636; et ad Anthol.     vet. lat. T. I, lib. I, Ep. lxiii, 8; Cuper. Obss. II, 3; Broukh. ad     Tibull. IV, vi, 1.     221. _permixtis dissona linguis_ propter variarum gentium copias,     non quia Pœni _bilingues_ et _Migdilibyes_, quod Dausq. in mentem     venit.       218. _Instauratus_, non _Instauratur_, Ox. R. 2, 3; Parm. Med.       Ald.       219. _Placatus_, non _Placatur_, scripti cum R. 3; Parm. Med.     Prodite, Calliope, famæ, quos horrida cœpta   Excierint populos, tulerintque in regna Latini;   Et quas indomitis urbes armarit Iberis,   Quasque Parætonio glomerarit litore turmas                       225   Ausa sibi Libye rerum deposcere frenos,   Et terris mutare jugum: non ulla, nec unquam   Sævior it trucibus tempestas acta procellis;   Nec bellum raptis tam dirum mille carinis   Acrius infremuit, trepidumque exterruit orbem.                   230     222. Catalogus copiarum Hannibalis manifestam prodit imitationem     Virg. Æn. VII, 641 sqq.; ubi vid. not. ill. Heynii, quæ paucis     mutatis ad h.l. transferri potest. Conf. Liv. XXI, 21 et 22.     --_Calliope_ princeps Musarum.     223. _Prodere famæ_, ut _prodere memoriæ_.     224. _Iberis_ pro Iberorum, ut mox _terris_ pro terrarum.     225. _Parætonius_, Παραιτόνιος ap. Strab. lib. ult. sed Παραιτόνιον     apud Ptol. IV, 5; Plin. V, 6; al. Libyci Nomi urbs, Hammonia, inter     Cyrenaicam et Ægyptum, cum magno portu: unde _Parætonius_ est vel     Ægyptius, ut ap. Lucan. X, 9; vel Lybicus, ut h.l. XVII, 450; et V,     356; ubi Syrtis major ita dicitur, etsi inter eam et Parætonium tota     Cyrenaica jacet.     226. _rerum freni_ vid. ad I, 144.     227. Conf. Virg. Æn. VII, 222 sqq., et inf. VIII, 618 sqq.     --_terris mutare jugum_, imperium populorum, vel orbis terrarum;     Romanis eripere et ad se transferre.     229. _raptis_ in hostem, sc. Trojam, vel raptim collectis, vel     denique raptim remorum ventorumque vi actis.     --_mille carinis_ ut VIII, 628; XV, 277; et ap. Virg. Æn. II, 198;     (ubi vid. Cerda et Heyne), Ovid. Epist. VIII, 26; XIII, 97; et     Metam. XII, 6; XIII, 93; Sen. Troad. 27; et Agam. 40; Petron. c.,     89; Liv. XLV, 27; Drak.  [“VIII, 628” recte VIII, 621]       222. Vulgg. _Prodito_, quod præter Dausq. tuetur Cell., qui forte       non ita sensisset, nisi a Modio _prodita_ præferri falso putasset.       _Prodite_ Col. et Ox. cum Med. et Junt., ad exemplum Virg. Æ.       IX, 525. Nam poetæ aliique scriptores, quum verba ad collegium,       aut plures conjunctos faciunt, unum adloqui, et addito plur.       numero reliquos simul innuere et respicere solent: quæ vulgo       enallage, vel syllepsis et synthesis numeri dicitur. Vid. Cerda ad       Virg. l.c. Burm. ad Val. Fl. VIII, 178; Heins. ad Ovid. Rem. Am.       v. 164, et ad h.l. ubi conf. inf. v. 288, 369; XII, 390 (_Sed vos,       Calliope_, etc.); XVI, 212; quibus locis add. VI, 292, 562.       224. _Hiberas_ Col. non improb. N. Heins. qui tamen malebat _in       domitis Hiberis_, quod R. 2, exhibet. Idem tamen fatetur, pro       vulgata facere v. 327; conf. etiam Horat. Od. IV, v, 27; 14, 50.       226. _Libyæ_ Dausq. et alii.       228. _Sævior hac_ volebat N. Heins. Sed vulgata doctior, et Silius       tam imaginem, quam ipsa verba debet Maroni Æn. VII, 222 seqq.       229. _ruptis_ Col. et Oxon. _rapidis_ conj. D. Heins. _raptis in       Trojam mille e._ Salmas. Epist. 85; _raptis in Pergama mille c._       N. Heins. ad marg. Silii. Mitior forte medicina: _raptis Graiorum       mille c._ nisi malis _Argivum_, vel _Actiacum_ refingere pro       _Acrius_, ut verba _tam dirum infremuit_ jungantur. Vulgatam       defendit Drak. putans, non necessariam esse h.l. _Trojæ_       mentionem, quum _mille carinæ_ Trojanum bellum intelligi satis       declarent; _tam dirum_ autem _bellum_ esse maximopere dirum,       dirissimum: quod tamen loca Terent. Andr. III, v, 2; et Adelph.       II, iv, 10; mihi certe non persuasere.     Princeps signa tulit Tyria Carthagine pubes,   Membra levis, celsique decus fraudata superbum   Corporis; at docilis fallendi, et nectere tectos   Nunquam tarda dolos: rudis his tunc parma; brevique   Bellabant ense; at vestigia nuda, sinusque                       235   Cingere inadsuetum; et rubræ velamine vestis   Ars erat in pugna fusum occuluisse cruorem.     Vss. 231 sqq. recensentur Libyæ, et 325... 405 Hispaniæ populi et     civitates, ex quibus Hannibal exercitum conscripserat: sed de     ordine, quo geographi progrediuntur, parum sollicitus est poeta.     232. Conf. VI, 304 sq. _Numquam tarda nectere dolos_, πλέκειν     μηχανὰς, παλάμας, λόγους, προφάσεις, etc. h. δολοπλόκος.     234. _Rudis parma_ vid. ad I, 629.     235. _vestigia nuda_, pedes non ocreati, ut ap. Virg. Æn. VII, 689.     236. _sinus cingere inadsuetum_ vid. ad II, 56.     --_rubræ... cruorem_, ob quam causam et terribilem præterea     adspectam, puniceis quoque vestibus utebantur Iberes, teste Polyb.     III, et Spartani, de quibus vid. Ælian. V. H. VI, 6; et Val. Max.     ii, 2, ubi Vorstius idem de Persis notat. Conf. a Drak. laudati     Cragius de republ. Laced. L. III, tab. 6, c. 6; et Meurs. Misc.     Lacon. II, 19.       233. _at_, non _ac_, Col. et ed. Rapheleng.       234. _his tum_ Put. vid. ad VI, 299; _radiis tum_ R. 3; _rude       sutum parma_, h.e. rudi opere suta, conj. N. Heins. quem vid. ad       Virg. Æn. X, 313.       235. _at_, non _ac_, Col.   His rector fulgens ostro super altior omnes   Germanus nitet Hannibalis, gratoque tumultu   Mago quatit currus, et fratrem spirat in armis.                  240     239. _Grato_ Magoni _tumultu_, ut ἵππων καὶ σακέων ἁδομένα πατάγῳ     ap. Callim. H. in Lav. Pall. v. 44, de Pallade; Drak.     240. _fratrem spirat_, ejus virtutem adfectat et præ se fert. Sic     πνείειν μένεα dixit Hom. Il. β, 536; γ, 8; πνέειν Ἄρη Æschyl. Agam.     387; ἐμπνέειν ἀπειλῆς καὶ φόνου Act. XI, 1; φυσᾷν πόλεμον, πνεῖν     δόρυ καὶ λόγχας (Aristoph. in Ran.), πνεῖν θυμὸν, seu φόνον,     (Theocr. Id. XXII, 82.) πνεῖν et φυσᾷν μέγα, vel μεγάλα pro μέγα     φρονεῖν etc., conf. Heins. ad Ovid. Met. V, 348; et Vulp. ad Prop.     II, xv, 53.       238. _Hos_ malebat N. Heins. et mox _patrioque tumultu_. Neutrum       vulgatæ lect. præferendum: nam _his nitet_ exquisite pro, his est,       dicitur, et _gratus tumultus_, quod jam Drak. monuisse video, est       strepitus Magoni gratus, quo delectabatur; quod viri fortis et       bellicosi indicium est.     Proxima Sidoniis Utica est effusa maniplis,   Prisca situ, veterisque ante arces condita Byrsæ.   Tum, quæ Sicanio præcinxit litora muro,   In clipei speciem curvatis turribus, Aspis.   Sed dux in sese converterat ora Sychæus,                         245   Hasdrubalis proles, cui vano corda tumore   Maternum inplebat genus, et resonare superbo   Hannibal haud unquam cessabat avunculus ore.     241. _Utica est effusa maniplis_ h. copiæ ejus effunduntur,     effundunt se, vid. II, 151.     --_Sidonios manipulos_ Dausq. ad Uticenses refert, propter originem:     nam Utica fuit colonia Tyria. Sed Drak. rectius connectit verba     _proxima Sidoniis maniplis_ h.e. Carthaginiensibus, ut voc.     _proxima_ (quod absolute etiam pro _proxime_ positum videri potest)     more Silii tertio casui jungatur. Secundæ post Carthaginem partes     merito Uticæ tribuuntur, quia hæc urbs et dignitate et magnitudine     secunda a Carthagine, et hac diruta caput totius Africæ,     Romanorumque receptaculum et statio ad res Libyæ componendas fuit.     242. _situ_, vetustate, ut ap. Ovid. Met. VII, 303.     --_Byrsæ_ vid. ad I, 24. Utica a Tyriis (Plin. V, 9, Mel. I, 7.     Justin. XVIII, 4); paucis post Gades annis, Codri, adeoque Saulli     temporibus; teste Velleio I, ii, 9; et, si Aristot. de Mirabil.     fides habenda, 287 annis ante Carthaginem condita est.     243. _Sicanio muro_, structo ab Agathocle, Siciliæ rege καθ᾽ ὃν     καιρὸν ἐπέπλευσε τοῖς Καρχηδονίοις, Strab. XVII, p. 1191; Diodor. et     Oros. monente Dausq.     244. _Clupea_, seu _Clypea_, Κλυπέα, Græcis Ἀσπὶς dicta, urbs     maritima Africæ, in promont. Mercurii (nunc _Cabo di Bona_ in regno     Tunitano) sita, quæ a clipei forma numen adcepisse dicitur, et prima     fuit ex urbibus Libyæ, quam romani b. Punico I, expugnarunt. Polyb.     I, 29; Fl. II, 2. Κλυπέαν et Ἀσπίδα distinguit Ptol. IV, 3, quem     errorem jam notavit a Drak. laudatus Salmas. Exerc. Plin., p. 227.     --_Turres_ pro ædificiis, et urbe in universum: collem etiam nomine     Aspis ibidem situm Strabo XVII, p. 1191, docet; Ern.     246. Similis orationis color XIV, 94 sq.; et XV, 291 sq.     --_tumore_ vid. ad II, 288.     247. _Maternum genus_: nam ejus mater Hannibalis soror fuit.       243. _Tunc_ Cell. Lefeb. et alii.       248. _usquam_ alii.     Adfuit undosa cretus Berenicide miles,   Nec tereti dextras in pugnam armata dolone                       250   Destituit Barce sitientibus arida venis.   Nec non Cyrene Pelopei stirpe nepotis   Battiadas pravos fidei stimulavit in arma.   Quos trahit antiquo laudatus Hamilcare quondam,   Consilio viridis, sed belli serus, Ilertes.                      255     249. _Berenice_, urbs Pentapoleos, seu Cyrenaicæ, unde _Berenicis_     scil. regio, ut ap. Lucan. IX, 524; tractus Cyrenaicæ prope et circa     eam, juxta mare mediterr., et Syrtim majorem; hinc _Undosa_, de quo     voc. vid. Heyne ad Virg. Æ. III, 693.     250. _dolon_ Dausq. Cell. et aliis est pugio, quibus favent Plut. in     Graccho (ξιφίδιον λῃστρικὸν, ὁ δόλωνα καλοῦσιν), Hesychius (δόλωνες     ξιφίδια ἐν ξύλοις ἀποκεκρυμμένα) et Serv. ad Virg. Æn. VII, 664, ubi     vid. tamen Heyne.     [251.] _Barce arida_ vid. ad II, 62.     252. _Cyrene_, seu _Cyrenæ_, caput Cyrenaicæ et urbs quondam     Carthaginis æmula, cujus conditor Aristoteles, seu _Battus_ Theræus     III, ortus ex posteris Theræ, quo duce colonia Spartanorum ex     Peloponneso (unde h.l. _Pelopei stirpe nepotis_), deducta in Theram,     Ægæi maris insulam, a Cadmo primum et Phœnicibus inhabitatam. vid.     Herodot. IV, 150, 170; Pindar. Pyth. IV et V; Apollon. IV, 1750 seq.     inpr. Spanh. ad Callim. Cyrenæi vatis H. in Apoll. v. 65... 75, 83     sq., et quos Cl. Schlichthorst, Collega conjunctiss., Geogr. Africæ     Herodot., p. 139 seq. laudavit, _Hardion_, _Mem. de l’Acad. des     Inscrip._, T. IV; et _Bouhier_, _Recherches et Diss. sur Herodote_,     c. 12 pag. 134 sq. Conf. inf. IV, 628; et VIII, 57 sq.     253. _Battiadus_ vid. ad II, 61.     --_pravos fidei_, perfidos vid. V.L.     --De _Cyrenes_ origine, de Theræis et Batto vid. Strab. XVII, p.     1194; valde durum et fere absurdum foret, si poeta perfidiæ notam,     quæ ex Drakenb. rationibus ad solum Battum pertinebat, ad Cyrenaicos     ideo transferre voluerit, quod ab illo Battiadæ dicti fuerint; Ern.     254. _trahit_, ducit.     255. _consilio viridis_, cui _serus_ obponitur, est promtus ad     consilia capienda, conf. ad I, 187.     --_serus belli_, quia senex erat.     --_seri studiorum_ apud Hor. Sat. I, x, 20. _Ed._       252. Vocis _Cyrene_ prima syllaba producitur, ut IV, 628, et       VIII, 57, alias corripitur. Vid. Spanhem. ad Callim. H. in       Apoll. 73.       253. _parvas fidei_ Put. _parvos f._ Parm. et Med. _Battiadæ       proavos_ conj. D. Heins. _gnavos fidei_ Barth. Adv. VI, 15; coll.       VIII, 57 seqq. Drak. nihil mutandum censebat et suspicabatur,       Silium his verbis vel ad perfidiam Batti, qui Annam, Didonis       sororem, cui dextram, fidei signum, tetenderit, audito fratris       ejus, Pygmalionis, adventu ejecerit (v. VIII, 62 seq.),       respexisse; vel ad historiam, nunc nobis ignotam, adlusisse; vel       denique duos Battos, alterum Laconem, Cyrenarum conditorem,       alterum pastorem, quem ob perfidiam a Mercurio in lapidem indicem       mutatum esse copiose memoret Ovid. Metam. II, 676 seq. confudisse,       quales poetarum errores notaverint Heins. ad Sabin. Epist. I, 33;       Broukh. ad Prop. III, xviii, 25; Gronov. Diatr. Stat. c. 55. Per       eundem lapsus videtur poeta inf. VIII, 57; ubi multo juniorem       Cyrenarum conditorem confundit cum Batto, Melites rege, cujus in       eadem historia mentionem facit Ovid. Fastor. III, 567 sq. ubi vid.       Burm. et Neapol. Conf. ad v. 423. Sed in illis Drak. conjecturis       non facile adquiescas.  [“ad v. 423”: in Not.]       255. _belli_ non _bello_, scripti, prob. N. Heins. cui non       _Consilii_ quoque in mentem venisse mireris. _Ilerces_ Col.     Sabratha tum Tyrium vulgus, Sarranaque Leptis,   Œaque Trinacrios Afris permixta colonos,   Et Tingin rapido mittebat ab æquore Lixus.     256. _Sabratha_, _Œa_ et _Leptis_ magna, urbes Africæ propr. sic     dictæ, ex quibus conflata Tripolis illa Africana, vel vetus, hod.     _Tripoli vecchio_; vid. Solin. c. 27 et 40. Posterior propius Syrtim     majorem, priores ad Syrtim minorem sitæ.     --_Sabratha_ (nunc _Sabart_) dicitur _Sabrata_ Plin. IV, 3, Antonin.     Itiner., p. 227, et aliis; sed Σαβάθρα Ptol. IV, 3; qui ab ea urbem     mediterran. Σαβράταν distinguit.     --_Tyrium vulgus Sarranaque Leptis_, nam Sabratha et Leptis Tyriorum     coloniæ; vid. Sallust. b. Jug. c. 19 et 77. Cf. ad I, 72. _Leptis_     magna, Phœnicibus _Leptis_ h.e. statio dicta, (Lucan. IX, 948)     Romanis vero _Neapolis_ (Ptolem. IV, 3; Strab. XVII, p. 835); et     hod. _Lebeda_. A Neapoli diversam putant Plin. V, 4; et Mela I, 7.     Cave tamen eam confundas cum altera Neapoli in Zeugitana (Plin.     V, 3), vel cum Lepti parva juxta Adrumetum et Syrtim minorem, nunc     _Lemta_, vel, ut alii putant, _Susa_ in regno Tunitano, de qua vid.     Ptol. IV, 3; Plin. V, 4.     257. _Œa_, Ωἴα, aliis _Œea_ Ωἴεα, hod. _Tripoli_; vide Wesseling. ad     Antonin. Itin., p. 63; et VV. DD. ad Tac. Hist. IV, 50.     --_Œa_ colonia jam a veteribus dicta; unde _Trinacrios colonos_, ex     Sicilia eo delatos; Ern.     258. _Tingis_ et _Lixus_, nunc _Tinja_ et _l’Arais_, vulgo _Tanger_     et _Larache_, urbes Mauretaniæ, non Cæsariensis, sed Tingitanæ     (_Fez_ et _Marocco_), et coloniæ Romanorum, a Claudio Cæsare     deductæ, quarum prior Traducta Julia est dicta, et parti Mauretaniæ     cognomen dedit. Vid. Plin. V, 1, et ibi Harduin.     --_Lixus_, aliis _Lixum_, _Tinga_, _Linga_, _Linx_, Λὶγξ, Strab. II,     p. 68; XVII, p. 825; et Λίξα, Ptolem. IV, 1, dicitur.     --_rapido ab æquore_ quia oram Oceani adjacet.     --_mittebat Tingin_, ejus forte imperio olim subjectam. Non     defuerunt certe inter Romanarum rerum scriptores, qui Lixum     prævalidam urbem ipsaque Carthagine majorem fuisse traderent, quos     merito vituperat Plin. V, 1.       256. _Sabratha_ scripti, probb. N. Heins. et Drak. quum vicina       oppida sint Œa et Leptis magna. Rectius forte _Sabrata_ Marsi       Ven., Junt. et al. Vid. not. _Sabraca_ Med. In ed. Basil. primum       Drak. invenit vulgatam _Tabraca_, quæ est urbs maritima Numidiæ,       et Ptol. IV, 3: Θάβρακα, Plin. V, 3, _Tabracha_ dicitur.       257. _Œaque_ Col. _Oraque_, _Æaque_, _Eaque_ aberratt.   Tum Vaga, et antiquis dilectus regibus Hippo,   Quæque procul cavit non æquos Ruspina fluctus,                   260   Et Zama, et uberior Rutulo nunc sanguine Thapsus.   Ducit tot populos ingens et corpore et armis,   Herculeam factis servans ac nomine famam,   Antæus, celsumque caput super agmina tollit.     259. _Vaga_, Οὐάγα, Ptol. IV, 3; aliis _Vacca_, hod. _Vegja_, opp.     Numidiæ prope Cirtam, notissimum ex Sallust. bell. Jug. c. 29, 47,     66 sq., ubi vid. Cort. et Cell. Aliam hujus nominis urbem in Byzacio     memorat Plin. V, 4.     --_antiquis dilectus regibus Hippo_, h.e. Hippo regius, nunc _Bona_,     urbs Numidiæ, sedes olim regni (Strab. XVII, p. 832), et postea D.     Augustini episcopi; a qua differt Hippo Zarytos, vel propr.     διάῤῥυτος, h.e. irriguus, hod. _Ben Zert_, in Zeugitana, prope     Uticam.     260. _Ruspina_, urbs Byzacii, inter Adrumetum et Leptin parvam, nunc     forte _Susa_ in regno Tunitano.     --_non æquos_, exundatione noxios, ut ap. Virg. Ge. II, 225; III,     546; et inf. V, 477. Conf. ad I, 101; et II, 364.     --_procul_, nam a portu II M.P. abest, Cell. coll. Hirt. bell.     Afric. c. 10.     261. _Zama_, hod. _Zamora_, urbs Numidiæ mediterr., Jubæ regia,     satis nota ex Liv. XXX, 29; Sallust. b. Jug. 57; Flor. III, 1; et     Strab. XVII, p. 831.     --_Thapsus_, nunc _Demsas_, oppid. marit. Byzacii, non procul a     Syrti minore et Lepti parva. Dion. I, 43; Liv. XXIX, 30 al.     --_Rutulo_, Romano, _nunc sanguine uberior_, h. pinguior et     fecundior. Cf. XIV, 130; et Virg. Ge. I, 491. Non multo post pugnam     Pharsalicam, Cæsar ibi copias Scipionis, Afranii et Jubæ, qui     Pompeii partibus studebant, ingenti clade prostravit. Vid. Flor. IV,     2; et Hirt. b. Afric. c. 28, 44, et 79.     262, 264. _Antæum_ ex posteris gigantis illius, de quo vid. ad v.     40, fuisse fingit.       259. _Tam vaga_ Col. _Tinuaga_ Put. et Med.       260. _cavit_, non _cernit_, Col. et Ox. _spernit_ conj. N. Heins.       261. _Rama_ R. 3; _Rutulo nunc s._ Col. _Rutulamine s._ Ox. et       Put. _Rutulonun_ Put. in marg. _Rutulo de s._ priscæ edd., Vulgg.       _Rutulorum s._, quod per πρόληψιν intell. _Dapsus_ Col. Vulgo       _Tapsus_. Sed _Thapsus_ recte emend. N. Heins. Θάψος dicitur       Ptol. IV, 3; Strab. XVII, p. 572; al. 834; Plin. V, 4, et Liv.       XXIX, 30; ubi vid. Sigon.       263. _ac_, non _a_, scripti.     Venere Æthiopes, gens haud incognita Nilo,                     265   Qui magneta secant: solis honor ille metalli,   Intactum chalybem vicino ducere saxo.     265. _Æthiopes_ sunt vel occidentales et Hesperii, in Africa     interiore et ad mare Atlanticum, vel orientales, supra Ægyptum,     usque ad sinum Arabicum, habitantes: sed Æthiopia veteribus passim     tota interior Libya dicitur.     --_Nilo_, cujus fontes Mela, III, 9, in Æthiopia occident., Ptol.     IV, 9, et alii in Æthiopia orient. et quidem in Lunæ montibus, alii     vero alibi quæ rendos putarunt, quosque nuper Cl. _Bruce_ invenisse     creditur.     266. Vid. V.L.     --_metalli_, lapidis.     267. _chalybem ducere saxo_, ex montium visceribus proferre, Schmid.     Sed _ducere_ est adtrahere, ut _ducere ferrum_ apud Lucret. VI, 907,     ubi plura de magnete disputat, ut de ejus vi v. 1098 sq. Cf. Plin.     XXXIV, 14; XXXVI, 16; Claud. Epigr. XIV, de magnete, ubi vid. Barth.     p. 998 sq.       266. In hoc versu, de quo Intpp. tacent, semper hæreo. Putaveritne       poeta, _solis_ Æthiopibus magneta esse? An potius legendum, _soli       est honor_ (vis) _ille metallo_ (magneti), vel _solis metallis_       scil. his, pro huic metallo soli? Hunc certe lapidem etiam in       Magnesia, Thessaliæ parte, (quæ Plinio, Lucretio et aliis magnetis       patria dicitur, unde nomen quoque adceperit) in Cantabria, India       (vid. Ptol. VII, 2) alibique reperiri, docent Barth. et vett.       auctt. quos in not. laudavi.   His simul, inmitem testantes corpore solem,   Exusti venere Nubæ: non ærea cassis,   Nec lorica riget ferro, non tenditur arcus;                      270   Tempora multiplici mos est defendere lino,   Et lino munire latus, scelerataque succis   Spicula dirigere, et ferrum infamare veneno.     268. _simul_ pro cum, ut _una_, _pariter_, ὁμῶς, ὁμοῦ, et ἅμα, ap.     Hom. Iliad. α, 226; Odyss. α, 331 al. Cf. Drak. ad VIII, 395; Burm.     et Heins. ad Ovid. Fast. I, 567; et ad Val. Fl. IV, 88.     269. _Nubæ_ populus Libyæ interioris, vel, teste Strab. XVII, p.     786. Æthiopiæ ad sinistrum, seu occident. flexum Nili. Contra Nubæ     Plinii VI, 30, Agathem. et Ptol. IV, 8, non longe absunt ab Arabiæ     latere, Nili ripa orient. et mari Rubro.     270. Galeæ et loricæ Nubarum non aheneæ, sed linteæ. Milites     λινοθώρακες noti vel ex Corn. Nep. Iphicr. 1; Hom. Iliad. β, 529,     830; Plin. XXIX, 1; Xenoph. Cyrop. VI, iv, 2; Liv. IV, 20 et al.,     quos laudavit Dausq. Cf. IV, 291; et IX, 587, quibus tamen locis     _multiplex linum_ non galeam, ut h.l. sed, quod Drak. jam notavit,     thoracem, ex variis linis invicem inpositis compactum, significat.     Cf. Cuper. Obss. II, 12; Casaub. ad Sueton. Galb. c. 19; Lips. Mil.     Rom. III, 6; Ferrar. rei vestiar. II, iv, 11; et inpr. Nicet.     Choniat. hist. p. 247; in Script. Byzant. ed. Paris. 1647.     --_riget_ exquisite pro, est illis.     272, 273. _Spicula scelerata_, noxia, _succis_ herbarum     venenatarum, h.e. veneno imbuta. Cf. 219, 324. Sic _sceleratum     frigus_, Virg. Ge. II, 256; _sinapis_, Plaut. Pseud. III, ii, 28;     _herba_, Apul. de herbis, c. 8.       269. _Exusti v. Nubæ_ Col. et Put. quod etiam conj. Ortel. et       Dausq. _Nube_ Oxon. _Mibe_ plures antt. Vulgg. _Exusto Mibæ_.       Pessime _Mybæ_ R. 2.       270. _non tenditur_ Col. unde recepi. Vulgo _nec t._       273. _inflammare_ ingeniose corrig. N. Heins. ad h.l. et ad Val.       Fl. I, 108; idque recepit Lefeb.   Tum primum castris Phœnicum tendere ritu   Cinyphii didicere Macæ: squalentia barba                         275   Ora viris, humerosque tegunt velamine capri   Sætigero; panda manus est armata cateia.     274. Imitat. Virg. Ge. III, 311 sq., ubi vid. Heyne.     --_tendere_, scil. tentoria, ut ap. Virg. Æ. II, 29 al.     275. _Cinyphii Macæ_, vid. ad II, 60.     276. Pro _velamine capri_ pellem struthionum Macis tribuit Herodot.     IV, 157, Drak.     277. _cateia_, ut ap. Virg. Æn. VII, 741, ubi vid. Heyne, et Lips.     Poliorc. IV, 4.     --_panda_, incurva, inflexa, ob longitudinem; vel cujus lignum est     lentum.       276. _velamine Sætigero_ scripti et priscæ edd. Vulgatum _velamina       Sætigeri_ in ed. Marsi, qui in Comment. _velamine_ agnoscit, culpa       typogr. irrepsisse, et hinc ad reliquas promanasse monet Drak.   Versicolor contra cætra, et falcatus ab arte   Ensis Adyrmachidis, ac lævo tegmina crure.   Sed mensis asper populus, victuque maligno:                      280   Nam calida tristes epulæ torrentur arena.     278. Etiam hæc petita ex Virg. Æn. VII, 732, ubi Servius monet,     _cætram_ esse scutum loreum, quo utantur Afri et Hispani.     279. Ἀδυρμαχίδαι, Ægyptiis confines, oram totius Nomi Libyci in     Marmarica obtinebant. De eorum sedibus moribusque conf. IX, 223 sq.;     Herod. IV, 168 seq., et Schlichth. Geogr. Afric. Herod. p. 119 sq.     --_tegmina_, ocreæ, in sinistro pede. Conf. VIII, 419; et Heyne Exc.     VIII ad Virg. Æn. VII, 689, p. 135, ed. pr.     280. _asper mensis_, ut _asper victu_, ap. Virg. Æn. VIII, 318; et     contra _facilis victu_, Æn. I, 442, ubi vid. Heyne in V.L. et Exc.     XIV.     --_victum_ proprie dici parva aridaque que alimenta, observat Burm.     ad Val. Fl. IV, 459.     --_maligno_, cui _benignus_ obponitur, exili, parco, tenui, ut     _malignus aditus, ignis, lux_, etc., apud Virg. Æ. VI, 270; XI, 525;     Martial. X, 96.       278. _cætra_ Col. h.l. et v. 548. Conf. Intpp. ad Virg. Æn.       VII, 732, et Drak. ad Liv. XXI, 21; XXVIII, 5. Vulgo _cetra_, quod       defendit Pier. ad Virg. l.c. et h.l. Lefeb., cui voc. Punicum, et,       si ad originem spectes, _cethra_ potius scribendum videtur.       _falcatus in harpen_ emend. N. Heins. quod prob. Drak. et recepit       Lefeb. qui verbis _ab arte_ vix sensum inesse putat. Sed hæc       lectio a vulgata nimis recedit et mihi potius languere videtur:       nam inter ἅρπην et falcatum ensem nihil differt. _Ab arte_ autem       est artificiose, vel pro simpl. arte, ut ap. Tibull. I, v, 4 et       ix, 66; ubi vid. Heyne.       279. _Adyrmachidis_ Col. et Ox. quod et conj. Dausq.       _Achimaridis_, vel _Achimaradis_ in reliquis membrr. et priscis       edd. Vulgo _Adyrmachidæ_.   Quin et Massyli fulgentia signa tulere,   Hesperidum veniens lucis domus ultima terræ.   Præfuit intortos demissus vertice crines   Bocchus atrox, qui sacratas in litore silvas,                    285   Atque inter frondes revirescere viderat aurum.     282. _Massyli_, vid. ad I, 101.     283. De _Hesperidibus_ earumque hortis ac pomis cf. IV, 636 sq.; VI,     184; Spanh. ad Callim. H. in Cer. v. 11; Hermann, Mythol. Hom. p.     402; Heyne ad Virg. Æ. IV, 480 sq.; ad Apollod. p. 406 sq.; et Comm.     de Theog. Hes. pag. 141.     --_domus_, alias stirps, familia, h.l. totus populus; quo sensu vix     alibi reperitur.     --_ultima terræ_, in extremo occidentali Africæ litore.     --Bocchus Hesperidum hortos viderat, h. ex Mauretania advenerat.     Conf. IV, 636 sq.     284. _intortos_, crispatos, ut apud Martial. VIII, xxxiii, 9.     --_demissus crines_, comis promissis.     285. _atrox_, fortis (vid. ad I, 2); nisi forte poeta respexit ad     Bocchum, Mauretaniæ regem, et vel generum, vel socerum Jugurthæ,     quem L. Sullæ vivum tradidit.     --_sacratas_, vid. Heyne ad Virg. Æ. IV, 485.       283. _Vicini Hesperidum lucis_, vel _Hesperidum venam_ (argenti et       auri) e _lucis_ conj. N. Heins. forsan quia Hesperidum horti h.l.       in Mauretania collocantur. Sed vid. Heyne ad Virg. Æ. IV, 484, et       ad Apollod. p. 408 sq. Ego potius _gens ultima terræ_ legendum       crediderim.     Vos quoque desertis in castra mapalibus itis,   Misceri gregibus Gætulia sueta ferarum,   Indomitisque loqui, et sedare leonibus iras.   Nulla domus; plaustris habitant: migrare per arva                290   Mos, atque errantes circumvectare penates.   Hinc mille alipedes turmæ, velocior Euris   Et doctus virgæ sonipes, in castra ruebant.     287 sq. Vid. ad II, 85, et 441 sq.; Sallust. b. Jug. c. 18 et inpr.     Jani ad Horat. Od. III, xxiv, 9 sq.     289. Vid. ad I, 406.     293. _doctus virgæ sonipes_, conf. ad I, 215.       288. _Gætulia sueta_ Col. Conf. V, 217; sup. ad v. 222, Heins. ad       Ovid. Rem. Am. 164, et Fast. I, 393; _Gætule adsuete f._ emend.       Gronov. de pecun. vet. II, 4, quod recepit Cell. Sic sup. v. 222,       _Gætuli adsueti gregibus miscere ferarum_ conj. Dausq. _Gætula       sueta_ Ox. et Put. cum R. 3; quod proxime ad veram lectionem       accedit; _Gætula adsueta_ Med. In vulgata _gregibus, Gætuli,       adsueta f._ adquiescit Barth. Adv. VI, 15; ubi _adsueta_ ad       _castra_ refert, quo non omnis difficultas removetur.       292. _Hinc_ Col. et Ox. Vulgo _His_.       293. _ruebant_, non _ruebat_, scripti.   Ceu pernix quum densa vagis latratibus inplet   Venator dumeta Lacon, aut exigit Umber                           295   Nare sagax e calle feras, perterrita late   Agmina præcipitant volucres formidine cervi.   Hos agit haud læto vultu, nec fronte serena,   Asbytes nuper cæsæ germanus, Acherras.     294. _vagi_ proprie sunt ipsi canes.     295. _Lacon_ et _Umber_, vid. ad I, 421; et II, 689.     [296.] Spartanæ canes non minus erant _nare sagaces_, εὔρινες (vid.     Sophocl. Ajac. v. 8; Grat. Cyneg. v. 171 sq.; et Voss. ad Val. Fl.     VI, 420), quam _pernices_, θάσσονες αὐράων, Callim. H. in Dian. v.     94, ubi vid. Spanh.     297. _formidine_, ut ap. Virg. Ge. III, 372; et Æ. XII, 750, ad quæ     II. vid. Cerda et Heyne.     298. _haud læto_, etc., ob mortem Asbytes, de qua vid. II, 56 sq.,     et 197, ut de morte Acherræ, X, 76, et Iarbæ, qui utriusque pater     fuit, I, 414, Drak.       299. _Acherras_ Colon. ut VII, 338, in omnibus libris. Vulgg.       _Acheras_, ut in Col. inf. X, 76; ubi _Acerram_ vulgo legitur et       _Acherram_ scribendum suspic. Drak. quia _Acherres_ notus Ægypti       rex.     Marmaridæ, medicum vulgus, strepuere catervis;                 300   Ad quorum cantus serpens oblita veneni,   Ad quorum tactum mites jacuere cerastæ.   Tum, chalybis pauper, Banjuræ cruda juventus,   Contenti parca durasse hastilia flamma,   Miscebant avidi trucibus fera murmura linguis.                   305     300... 302. _Marmaridæ_, vid. ad II, 57.     --_medicum vulgus_, qui ὀφιοδήκτοις medentur. Vid. de toto h.l. ad     I, 412.     303. _Banjuræ_, Βανίουραι, populus Mauretaniæ Cæsar., ap. Ptol. IV,     1, et Plin. V, 2, ubi vid. Hard.     --_Bajuræ_ dicuntur Ammian. Marcell. XXIX, 5, aliis Βανιουροι et     Βανιουρβαι.     --_cruda_, vid. ad I, 405.       302. _tactum_ revocavit N. Heins. e cod. Col., in quo tamen       _tactus_ invenere Modius Novant. Lect. Ep. 98, et Gronov. Obss.       II, 1; _tactū_ R. 2; _tactus_ Put. Vulgatum _cantus_ defendit       Dausq. qui vel silices, opinor, concoquere maluisset, quam Modio       suffragari. Cf. ad I, 412.  [“ad I, 412”: in Not.]       303. _Banjuræ_ Colon. _Bamuræ_, _Bamure_, _Bamurre_ aberratt.       _Banjuræ et cruda j._ corrig. N. Heins.   Nec non Autololes, levibus gens ignea plantis,   Cui sonipes cursu, cui cesserit incitus amnis;   Tanta fuga est! certant pennæ, campumque volatu   Quum rapuere, pedum frustra vestigia quæras.   Spectati castris, quos succo nobilis arbor                       310   Et dulci pascit lotos nimis hospita bacca.     306. _Autololes_, vid. ad II, 63; _vagi_, dicuntur Lucan. IV, 677.     --_ignea_, ut VI, 209; et ap. Virg. Æn. XI, 718, ubi vid. Heyne.     308. _certant pennæ_, vid. ad I, 234.     --_pennæ_, cum avibus, ut v. 344.     --_campum rapuere_, vid. ad I, 569.     --_volatu_, cursu.     309. _pedum_, etc., ut ap. Virg. Æ. VII, 808 sq. Plura exempla     desideranti suppeditabit Drak. ad IV, 147.     310. Intell. _Lotophagi_, non longe a Syrti minore et Meninge ins.     quæ inde Λωτοφαγῖτις dicitur Ptol. IV, 3; Strab. I, p. 25, al. 44;     III, p. 157, al. 233; XVII, p. 834, al. 1191; Plin. V, 7; et ἡ τῶν     Λωτοφάγων νῆσος, Polyb. I, 39.     311. _lotos nimis hospita_, tam dulcis, ut vescentes non nisi inviti     discedant et patriæ obliviscantur. Cf. Virg. Culic. v. 123 sq.     (_Impia lotos... quæ hospita nimis tenuit dulcedine captos_); et     Plin. XIII, 17. Loca class. Hom. Odyss. ι, 84 seq.; et Herodot. IV,     177, 178. Conf. et Athenæus XIV, 18; et de loto, quæ Arab. _Seedra_     vocatur et in Barbaria abundat, vid. Salmas. Exerc. Plin. p. 728     sq.; Riccii Diss. Hom. T. III, p. 74. sq.; Spanh. de U. et P. N. VI,     p. 301 sq.; Wesseling ad Diodor. T. I, p. 40; et _Shaw Voyages_, T.     I, p. 292 seq., et n. 270 coll. _Travels of M. Bruce_ in Præf.       310. _quos_ scripti et antt. edd. _quo_ ed. Junt. et quæ inde       fluxerunt.   Quique atro rabidas effervescente veneno   Dipsadas inmensis horrent Garamantes arenis.   Fama docet, cæsæ rapuit quum Gorgonis ora   Perseus, in Libyam dirum fluxisse cruorem;                       315   Inde Medusæis terram exundasse chelydris.   Millibus his ductor spectatus Marte Choaspes,   Neritia Meninge satus, cui tragula semper   Fulmineam armabat, celebratum missile, dextram.     313. _Dipsas_, serpens, διψὰς, vel πρηστὴρ et καῦσος dicta, quoniam     ejus morsu oritur tumor quidam solutus sitisque inexplebilis, unde     indesinenter bibentes mox dissiliunt. Vid. Dioscor. VIII, 119; Cæl.     XXV, c. ult. Ælian. H. A. VI, 51; Lucan. IX, 610, 718, 738 seq.;     Plin. XXIII, 8; XXXV, 5.     314 sq. Fabula satis nota vel ex Ovid. Met. IV, 616 sq., et, quos     alii laudant, Lucan. IX, 619 sq.; et Apollon. IV, 1513 sq.     318. _Meninx_, ins. maris mediterr. postea _Girba_, nunc _Zerbi_     dicta. Cf. ad v. 310.     --_Neritia_, Ulyssis ara et adventu inclita. Vid. Strabo XVII,     p. 834; Eustath. ad Hom. Iliad. β, 632; et Odyss. ρ, 217; cf. ad     II, 317.       312. _rabidas_, non _rapidas_, scripti et R. 2, quod et conj.       Dausq.       315. _Libyam_, non _Libya_, Col.       317. _Coaspes_ alii. Sed a Persiæ vel Indiæ fl. nomen ductum       videtur.       319. _libratum_ emend. N. Heins. _liberandum_ c. Tell., unde       _librandum_ reposuit Lefeb. Vulgatum tuetur Drak. ut sit telum       celebre, satis notum, propter ingentia, quæ inferebat, vulnera.       Vid. Lips. Poliorc. IV, 4.   Hinc coit æquoreus Nasamon, invadere fluctu                      320   Audax naufragia, et prædas avellere ponto:   Hinc, qui stagna colunt Tritonidos alta paludis,   Qua virgo, ut fama est, bellatrix edita lympha   Invento primam Libyen perfudit olivo.     320. Cf. I, 408 seq.     321. _naufragia_, naufragas naves.     323. Vid. Heyne ad Virg. Æn. II, 171; et ad Apollod. p. 40 et 747.     Cf. inf. IX, 297; et ad II, 65.     324. De _olivo_ a Minerva _invento_, vid. Bentl. et Jani ad Hor. Od.     I, vii, 7; et Spanh. ad Callim. H. in Pall. v. 26. Confusæ h.l.     vulgari poetarum errore Pallas Libyca et Ἀθήνη Atheniensium.       320. _Huic_ Col. in quo v. 322; _Huc_, quod bis scribendum putabat       N. Heins. et recepit Lefeb. _æquoreo fluctu_ malebat N. Heins. et       N. Heins. et recepit Lefeb.       --_æquoreo fluctu_ malebat N. Heins. et vs. sq. _averrere_, coll.       Horat. Sat. II, iv, 37; (ubi vid. Bend.), vel etiam _avertere_,       coll. Virg. Æn. X, 78. Illud significat ita auferre, ut nihil       relinquatur; hoc abigere, per fraudem inpr. auferre et in rem       suam convertere, νοσφίζεσθαι. Posteris recte, puto, præferendum       videtur Drak., qui laudat Gronov. Obss. IV, 5; Lindenbr. ad       Ammian. Marcell. XIV, 2, et Muret. ad Catull. nupt. Pel. et Thet.       v. 5. Add. Burm. ad Virg. Æn. I, 472.     Nec non totus adest vesper, populique reposti.                 325   Cantaber ante omnes, hiemisque æstusque famisque   Invictus, palmamque ex omni ferre labore.   Mirus amor populo, quum pigra incanuit ætas,   Inbelles jam dudum annos prævertere saxo,   Nec vitam sine Marte pati: quippe omnis in armis                 330   Lucis causa sita, et damnatum vivere paci.     325. Recensentur populi Hispaniæ, et quidem 325... 377, Hisp.     Tarrac., seu citerioris (mentione simul insularum v. 362... 365     inserta); 378... 383, Lusitaniæ; et 384... 405, Hisp. Bæticæ, vel     hodiernæ Andalusiæ et Granadæ.     --_vesper_ populus Hesperiæ, h.e. Hispaniæ.     326. _Cantaber invictus_, cf. V, 195 sq.; et Jani ad Hor. Od. II,     vi, 2; III, viii, 22.     328 seq. Cf. I, 225 sq.; et Lucan. II, 105.     329. _prævertere_, vid. ad IV, 804, in V.L.  [recte 802]     331. _damnatum vivere paci_, dedecori est et contemtui, in pace     vivere, ut VI, 448; vel nolunt, recusant, ut V, 60; vel inprobant,  ut XI, 285.