Punicorum Libri Septemdecim 16

Punicorum Libri Septemdecim 16

Dum pandit seriem venturi Juppiter ævi,                        630   Ductor Agenoreus, tumulis delatus iniquis,   Lapsantem dubio devexa per invia nisu   Firmabat gressum, atque humentia saxa premebat.   Non acies, hostisve tenet; sed prona minaci   Prærupto turbant, et cautibus obvia rupes.                       635   Stant clausi, mœrentque moras et dura viarum;   Nec refovere datur torpentia membra quiete.   Noctem operi jungunt, et robora ferre coactis   Adproperant humeris, ac raptas collibus ornos.     630. Cf. Liv. XXI, 36, 37, qui copiosius planiusque eadem memorat.     --_seriem_ al. ordinem. Vid. Burm. ad Val. Fl. II, 218; IV, 449.     633. _humentia_ nive.     635. _obvia_ forte contraria, adversa, _cautibus_, propter saxa     aspera et abrupta; cf. VV. DD. ad Virg. Æ. III, 499.     --_rupes obvia_ cum _cautibus_, ad perpendiculum fere declivis;     Lenz. Sed vid. var. lect.     638. _Noctem operi jungunt_, ut ap. Virg. Æn. VIII, 411, ne noctu     quidem ab opere cessant.     --_coactis_, densis, pluribus oneri submissis; vel incurvis, ut     _vertice coacto pinus_, ap. Sen. Hippol. 1223.       635. _turbant_, non _turbat_, Col. et Oxon. _ovia_ Puteol. _abvia_       Tell. _obsita_ conj. N. Heins. _invia_ Burm. _avia_ reposuit       Lefeb. Quæ omnia et mihi in mentem venerunt. _Cautes Alpium inviæ_       dicuntur Plin. XXXVII, 2, _et cursibus_, vel potius _et cuntibus       obvia rupes_ emend. Withof. coll. sup. v. 481, 530 sq.; IV, 518,       651; VII, 147, 307; IX, 272; Ovid. Met. III, 91, 568; VIII, 548;       XI, 138; quibus locis _obvium_ dicitur, quod conatui alicujus       obstat.   Jamque ubi nudarunt silva densissima montis,                     640   Adgessere trabes; rapidisque adcensus in orbem   Excoquitur flammis scopulus: mox proruta ferro   Dat gemitum putris resoluto pondere moles,   Atque aperit fessis antiqui regna Latini.   His tandem ignotas transgressus casibus Alpes,                   645   Taurinis ductor statuit tentoria campis.     640 sq. Montes _nudari_, _exui_, _spoliari_ arboribus, ut contra     _amiciri_ iis et _vestiri_ dicuntur. Vid. Burm. ad Val. Fl.     III, 332.     --Mireris Silium non fecisse mentionem rei multo mirabilioris,     aceti, quo infuso ardens rupes refrixerit, et magis putrefacta sit:     tota quoque hæc historia, propter silentium Polybii, difficultatem     adgerendarum arborum, quæ in superioribus Alpium jugis frustra     quæruntur, aliasque rationes, in dubium vocata est nuper a Matthiæ     in Obss. ad Liv. lib. XXI, p. 40 sq. sed defensa a Boettigero in     Ephemerid. Brunsvic. Lenz.     643. _pondere_, saxo, _resoluto_, diviso, vel putrefacto igni et     infuso aceto; unde _putris moles_, montes igne exesi, πέτρα ψαφαρὰ,     ap. Appian. b. Hannib. c. 4, quem vide et Liv. XXI, 37.     644. _aperit regna Latini_, ostendit Latium, et viam in hanc terram     pandit.     646. Cf. Polyb. III, 60; et Liv. XXI, 38, 39.     --_Taurini_ in Italia Transpadana ad Alpium radices habitabant,     eorumque urbs, _Augusta Taurinorum_, nunc _Turinum_ vocatur et     Pedemontii caput est. Plin. III, 17.     --_statuit tentoria_, quinto vel sexto mense, postquam ex Hispania     moverat, Alpibus die XV superatis. Vid. Appian. l.c. et Liv. XXI, 38     pr. Quanam parte Hannibal Alpes transierit, ne inter antiquos quidem     scriptores constitit. Vide Liv. XXI, 38; Lips. Epist. ad Belgas     Cent. I, Ep. 93; Opp. T. II, pag. 826 sqq., et _Folard_ ad Polyb.       643. _putris_ Col. Vulgo _patiens moles_, quod Dausq. venuste       dictum putabat pro rupes reluctari nescia, cedens et cædua, quum       antea esset incædua et non nisi Herculi pervia. Male!     Interea, voces Jovis atque oracula portans,   Emensis aderat Garamantum lætus arenis   Bostar, et ut viso stimulabat corda Tonante:   ≪Maxime Belide, patriis qui mœnibus arces                        650   Servitium dextra, Libycas penetravimus aras.   Nos tulit ad Superos perfundens sidera Syrtis:   Nos pæne æquoribus tellus violentior hausit.     647 sqq. Cf. sup. v. 6... 13, et ad I, 414.     650. _Belides_, Hannibal, cf. II, 49.     652. Cf. Lucan. IX, 447... 497, et de campis Bactrianis Curt. IV, 7,     et VII, 4.     --Cf. Virg. Æn. III, 564 sq. ubi vid. Heyne.     653. _violentior_, ob arenas et ardorem solis.       650. Ita scripti et priscæ edd. Vulgo _Belidæ, patriis qui a m.       a._ Sed _Belida_ edidit Lef. quæ forma græca et N. Heinsio in       mentem venerat. Cf. ad XII, 258; XIII, 71, 796; XVI, 192; Heins.       ad Ovid. Epist. III, 87, et ad Virg. Æ. III, 475; VI, 126.       [“XVI, 192” recte XVI, 191]       651. _aras_, h.e. templum Hammonis, non _oras_, Col. et Ox.   Ad finem cæli medio tenduntur ab orbe   Squalentes campi: tumulum natura negavit                         655   Inmensis spatiis, nisi quem cava nubila torquens   Construxit turbo, inpacta glomeratus arena:   Vel si, perfracto populatus carcere terras,   Africus, aut, pontum spargens super aera, Corus   Invasere truces capientem prælia campum,                         660   Inque vicem ingesto cumularunt pulvere montes.     654. Ad occasum a meridie porriguntur. Cf. Cellar. Geogr. I, 1, 2,     p. 7, 8; Lucan. IX, 351, 496.     655. _Squalentes_, cf. ad I, 211.     656. Ut ap. Hom. Iliad. μ, 157.     658. Conf. VII, 569 sq.     --_carcere_, cf. Virg. Æn. I, 54; et Burm. ad Val. Fl. I, 584.     659. _Africus_ et _Corus_ venti contrarii.     660. _capientem prælia_, iis aptum, patentem.       654. _panduntur_ conj. Burm. _orbe_ scripti, R. 3; Med. Vulgatum       _ore_ ortum ex errore typogr. in ed. Marsi, qui in Comment.       nostram lect. illustravit.       657. _Constrinxit_ Put.       659. _surgens_ Oxon. non improb. N. Heins. ut sit pro surrigens,       ut _porgens_ pro porrigens; _aera_, non _æthera_, scripti; _aut_       (populatus) _pontum, surgens super æquora, Corus_ perperam       reposuit Lefeb., quo judice absurdam huic loco medicinam facit       N. Heins., nec altius sapit Drak. quod nollem ei excidisset!       661. _montes_ Colon. Vulgata _montis_ non spernenda tamen, si       ἀρχαϊκῶς scripta censeatur.   Has observatis valles enavimus astris:   Namque dies confundit iter; peditemque profundo   Errantem campo, et semper media arva videntem,   Sidoniis Cynosura regit fidissima nautis.                        665     662. Commentarii loco sint verba Lucan. IX, 493 sqq.; Curt. VII, 4,     §. 28, 29; Plin. IV, 5; Arrian. III, 1; VI, 5.     --_enare_ pro evadere, transire, quoniam via per hos campos, ut in     mari, ad astra dirigitur, quod jam monuit Drak. coll. XV, 375, et     XVI, 335; Add. XVII, 370, et vid. inf. ad v. 682.     663. _dies confundit iter_, incertum reddit, quoniam astra non     conspiciuntur.     665. _Cynosura_, h.l. pro quovis sidere, et reliqua ad ornatum     spectant. Nam _Cynosura_ proprie est ἄρκτος, vel Ursa minor, quæ     Phœnicum, ut major, vel Helice Græcorum navigationem dirigebat, cf.     Ovid. Fast. III, 107; Epist. XVIII, 149; et Trist. IV, iii, 1; Val.     Fl. I, 17; Manil. I, 299 seq.; Strab. I, p. 3; Schwarz. ad German.     Arat. v. 40, et Scheffer. milit. nav. vet. IV, 6.   Verum ubi defessi lucos nemorosaque regna   Cornigeri Jovis, et fulgentia templa subimus,   Exceptos hospes tectis inducit Arisbas.   Stat fano vicina (novum et memorabile!) lympha,   Quæ nascente die, quæ deficiente tepescit,                       670   Quæque riget, medius quum sol adcendit Olympum,   Atque eadem rursum nocturnis fervet in umbris.     666 sq. De templo Jovis Hammonis cf. Curt. IV, 7. Lucan. IX, 511     sqq.; Diodor. I, 13; XVII, 50; Herodot. II, 42; IV, 181. De     vestigiis ejus etiamnum reliquis, vid. _Grammaye_ Afric. illustr.     p. 10.     669 sq. De _Solis fonte_, vid. Curt. l.c. Ovid. Met. XV, 309 sq.;     Plin. II, 103; V, 5, ubi vid. Hard. Mel. I, 8; Diodor. XVII, 50,     pag. 528, al. 589, B; Herodot. IV, 181; Arrian. III, 4, et inpr.     Lucret. VI, 848 sq., ubi in causas hujus miraculi inquirit, Silioque     præivisse putatur.     671. Cf. Virg. Ge. IV, 401. Sed _adcendit_ h.l. est, illustrat; Cf.     XV, 681; Claud. Cons. Mall. Theod. 78, et Burm. ad Val. Fl. III,     411, et V, 370.     --_medius sol_, vid. ad I, 258.       667, 668. Ita Col. et Oxon. Vulgo novus versus, ab infaceto       versificatore procusus, inseritur: _fulgentia t. columnis       Advenimus_ (_Advehimur_ ant. ed. Ven. quod reponere præstat, quam       _attigimus_, vel _adpulimus_, similiusve cum Dausq.) _magnis, quam       læta fronte_ (_mente_ Put.) _sacerdos Exceptos, hospes_, etc. Hunc       versum vel propterea delendum monet Drak., quod Arisbas hospes       est, non sacerdos, a quo v. 694, distinguitur.       671. _medius... accendit_ Col. et Put. Vulgo _medium_: Non male,       et ne opus quidem videtur, ut tum, vel _adscendit_ coll. Hom.       Iliad. θ, 68, et Virg. Æn. VIII, 97; corrigas cum N. Heins., vel       _adcedit_ cum Drak. qui et _medius sol adscendit O._ ex Val. Fl.       II, 444; defendi posse notat, licet ei lectio c. Col. propter       antithesin, quam Silius hoc et seq. vs. captaverit, præferenda       videtur.   Tum loca plena Deo, dites sine vomere glebas   Ostentat senior, lætaque ita mente profatur:   ≪Has umbras nemorum, et connexa cacumina cælo,                   675   ≪Calcatosque Jovi lucos prece, Bostar, adora.   ≪Nam cui dona Jovis non divulgata per orbem,   ≪In gremio Thebes geminas sedisse columbas?   ≪Quarum, Chaonias pennis quæ contigit oras,   ≪Inplet fatidico Dodonida murmure quercum.                       680     673. _loca plena Deo_, sc. silvas, in quibus oraculum erat. Cf.     Lucan. IX, 522.     --_dites sine vomere glebas_, sponte frugiferas, cf. Lucan. IX, 420     seq.; Curt. IV, 7, §. 16.     675. _cacumina_ nemorum.     676. _Calcatos_, sæpius visitatos, quia locus ipsi sacer; vel, quod     D. Heins. jam monuit, habitatos, ut χορεύων ap. Musæum, v. 48, pro     ναίων.     677. De origine oraculi cf. Herodot. II, 54... 57, Jac. Gronov. ad     Steph. Byzant. Fragm. de Dodone, Strab. VII, p. 329, al. 506.     Triglandi Conjectan. in Thes. Antiq. Gr. T. VII; Parrhas. ad Claud.     de R. P. I, 31; Serv. ad Virg. Ecl. IX, 13, et D. Heins. ad h.l. qui     omnes fere fabulam inde ortam putant, quod πελειάδες et columbæ et     mulieres fatidicæ dicuntur, et columbæ fuerunt subjectum τῶν ἐνταῦθα     μαντευομένων, singularisque earum in vaticiniis usus, vid. et Tiraq.     ad Alex. ab Alex. VI, 2, et Aristoph. in Avib. 720 sq.     678. _In gremio Thebes_, ἐν Θήβῃσι, sed ταῖς Αἰγυπτίῃσι, ut κόλπους     λειμώνων ap. Aristoph. in Ranis, D. Heins. Cf. Drak. et ad II, 574.     Sunt vero etiam, qui fabulentur, has columbas e gremio Thebes,     virginis, evolasse. Lefeb. hæc notat: ≪An hæc ficta e _Theba_ q.d.     arca Noachi, qui columbas emisit? Valde suspicor.≫ Sed veremur, ut     multis id adrideat.     679. _Chaonias oras_, Epirum. cf. Intp. ad Virg. Ecl. IX, 13; Ge. I,     8, et Prop. I, ix, 5.       680. _Dodonida_ R. 2; prob. Lefeb. _murmure_, non _munere_,       scripti et editi ante Marsum, ne improb. quidem Dausq. Conf.       v. 698. _Chaonis quercus loquax_ Sen. Herc. Œt. 1623, de silva       Dodonæa, in qua columbæ oracula reddunt, quod vel ex Hom. Odyss.       ξ, 328; π, 233, notum.   ≪At quæ, Carpathium super æquor vecta, per auras   ≪In Libyen niveis tranavit concolor alis,   ≪Hanc sedem templo Cythereia condidit ales:   ≪Hic ubi nunc aram lucosque videtis opacos,   ≪Ductore electo gregis, (admirabile dictu!)                      685   ≪Lanigeri capitis media inter cornua perstans   ≪Marmaricis ales populis responsa canebat.     681. Mare _Carparthium_ pars maris Ægæi, a Carpatho ins. (hod.     _Scarpanto_) inter Cretam et Rhodum sic dicta. Sed quare columba tam     late vagatur? Poeta forte v. 678, Thebas Bœotiæ perperam innuit, non     Ægypti urbem, a qua Hammonii non nisi decem dierum iter aberant,     teste Herodoto IV, 181.     682. _niveis_, vid. V.L. Nota D. Heins. hæc est: ≪Nigræ πελειάδες     sunt: πέλον enim τὸ μελανίζον χρῶμα, nigricans color; unde et bovem     nigram πέλλην dicunt, et πελίωμα τὸ μέλαν.≫     --_concolor_ Afris fuscis, sed Lefeb. judice, quia voc. _Libye_, ab     orientali _Lub_, significat _nigrum_, _ustum_.     --_tranare_, ut _nare_, seu _enare_, pro volare. Cf. XII, 95; XIII,     185, 238. Hinc _pennarum_ et _alarum remi_ XII, 98; Ovid. Met. V,     558; _remigium alarum_ Lucret. VI, 743; Virg. Æn. I, 301, et VI, 19,     ubi vid. Heyne. εἰρεσία πτερῶν Lucian. in Timone, T. I, p. 183,     edit. Schmid. (Chrestom. Gr. Stroth. p. 166.) Cf. ad v. 662; Cerda     ad Virg. Ge. IV, 59, et Æn. IV, 245; VI, 16; Heins. ad Ovid. A. A.     II, 47, et Drak. inf. ad XII, 98, ubi verba Aristophan. in Avib. τὼ     πτέρυγε ναυστολεῖν et Nonn. Dionys. XXXI, 15: νηχόμενος πτερύγεσσι     excitat, et contra _volare_ de navi monet dici, ut διαπτᾶσθαι Eurip.     Med. 1, unde ἐρετμὰ, τάτε πτερὰ νηυσὶ πέλονται ap. Hom. Odyss. λ,     124; de quo vid. Cerda ad Virg. Æn. III, 520, et Barth. ad Claud.     Cons. Hon. VI, 38.     683. _Cythereia ales_, columba, Veneri sacra.     685... 687. De columba, quæ medio arietis capiti insidens oracula     ediderit, vid. Turneb. Advers. XIV, 18; Dempster. paralip. ad Rosini     Antt. Rom. II, 5, et inpr. Beger. Thes. Brandenb. T. III, p. 221     sq., unde Drak. gemmam h.l. exprimendam curavit.       682. Vox _niveis_ et contextui et fabulæ adversatur; vid. Herodot.       II, 57 al. Hinc _furvis_ conj. N. Heins. ad h.l. et ad Ovid. Met.       III, 273; _piceis_ Burm. _nigris_ Drak. et Beger. Thes. Brandenb.       T. III, p. 222, quod et mihi in mentem venit et a Lefeb. receptum       video; _liveis_ Dausq. voce inaudita et metro contraria.       683. _templo_, non _primo_, Col. et Oxon. non repug. Dausq.       684. _nunc arma_ scripti constanter, unde _aram_ cum Drak. dedi,       suadente N. Heins. Vulgo _aras_.       685. _Ductori_ non male emend. N. Heins.       Idem v. 690, malebat _tenuere_ scil. æthera. Sed vid. not. Ibid.       _pavore_ in scriptis, suffrag. Dausq. vid. ad v. 31, et ad I, 82.       Vulgo _favore_, quod operarum errore in ed. Lefeb. relictum.       [“ad v. 31, et ad I, 82”: in Nott.]   ≪Mox subitum nemus atque annoso robore lucus   ≪Exsiluit, qualesque premunt nunc sidera quercus,   ≪A prima venere die: prisco inde pavore                          690   ≪Arbor numen habet, coliturque tepentibus aris.≫     688. _subitum_, subito enatum, unde _exsiluit_.     689. _premunt_, alias feriunt, vel tangunt vertice.     690. _venere_, provenere, crevere, ut ap. Virg. Ge. I, 54, et     II, 11.     --_pavore_, vid. ad I, 82.     691. _Arbor numen habet_, vid. ad v. 499, 673, et cf. X, 167;     Gronov. Obss. I, 13, pag. 111, et Intpp. ad Virg. Ge. II, 16.   Dumque ea miramur, subito stridore tremendum   Inpulsæ patuere fores, majorque repente   Lux oculos ferit: ante aras stat veste sacerdos   Effulgens nivea, et populi concurrere certant.                   695   Inde ubi mandatas effudi pectore voces,   Ecce intrat subitus vatem Deus: alta sonoro   Conlisis trabibus volvuntur murmura luco,   Ac major nota jam vox prorumpit in auras:     694. _ferit_, vid. ad II, 580, et Drak. ad h.l.     697. Cf. Virg. Æn. VI, 45 sq., 77 sq. Deus dicitur _intrare_ (Stat.     Achill. I, 514.) ut _insidere_, _inrumpere_ (Lucan. V, 167; Stat.     Th. X, 341), _possidere_, _inplere_, _inhabitare_, _incolere_ vatem,     qui ita _plenus_ et _totus Dei_, ὅλος τοῦ θεοῦ, vel κάτοχος ἐκ τοῦ     θεοῦ et ἔνθεος fit, (_Phœbo intrata sacerdos_ XII, 323.) et _deum     pectore adcipit_, _tenet_, vel _suspirat_ (IV, 777), ut contra,     furore cessante, _excutit_. Cf. ad I, 124; Burm. ad Val. Fl. I, 207;     IV, 445; VI, 673; Heyne ad Virg. Æn. V, 679.     --_alta murmura_, ut _alta vox_.     698. _Conlisis trabibus_, arboribus sono quasi percussis et     repercussis.     699. _major nota vox_, ut ap. Val. Fl. II, 226.   ≪Tenditis in Latium, belloque agitare paratis                    700   ≪Assaraci prolem, Libyes: cœpta aspera cerno,   ≪Gradivumque trucem currus jam scandere, et atram   ≪In latus Hesperium flammam exspirare furentes   ≪Cornipedes, multoque fluentia sanguine lora.     700. Cf. ad I, 125, et Virg. Æn. VI, 83 seqq.     --_agitare_, cf. ad I, 146.     701. _Assaraci prolem_, cf. v. 566, et Virg. Æn. I, 284. _Libyes_,     o Pœni, vid. ad I, 189.     702, 703. _flammam atram_, atri belli, et æstum furoris.       701. Vulgarem distinctionem, _prolem: Libyes cœpta_, etc. sustulit       N. Heins.   ≪Tu, qui pugnarum eventus, extremaque fati                       705   ≪Deposcis, claroque ferox das vela labori,   ≪Invade Ætoli ductoris Iapyga campum:   ≪Sidonios augebis avos, nullique relinques,   ≪Altius Ausoniæ penetrare in viscera gentis;   ≪Donec victa tibi trepidabunt Dardana regna.                     710   ≪Nec ponet pubes unquam Saturnia curam,   ≪Dum carpet superas in terris Hannibal auras.≫≫     705. _extrema_, finem, eventum.     706. _Deposcis_, scire cupis.     --_dare vela labori_, ut famæ ap. Martial. VIII, 70; pro studere,     operam dare; vel summo studio ad laborem perficiendum     adcelerandumque ferri, quo forte sensu _vela dare fatis_, h.e.     mandatis consiliisque deorum, dixit Virg. Æn. III, 9, et contra     _vela contrahere_ Hor. Od. II, 10, extr.     707. Pete Cannas, vid. ad I, 51 et 125.     708. _augebis avos_, h.e. majorum gloriam, ut αὔξειν, ὀφέλλειν.     --_nulli relinques_, sc. gloriam et famam, h.e. permittes, concedes,     adeoque nemo poterit.     711. Romani non sine timore et bello erunt.     712. Cf. Virg. Æn. I, 387, 388.     --In hoc Hammonis oraculo, sicut in toto Silii poemate, continuam     Virgilii imitationem deprehendere est, quæ, licet aliquando     felicior, sæpius tamen ibique præsertim pallet, et quasi Maroniani     solis radios caliganti orbe jam debiles remittit. Non ita profecto     vaticinatur Cumæa illa sacerdos, quum, vere Deo præsente plena, nec     jam _mortale sonans_, divina voce, _Horrendas canit ambages,     antroque remugit_. _Ed._     Talia portabat lætis oracula Bostar,   Inplebatque viros pugnæ propioris amore.        *       *       *       *       *            *       *       *       * Errata: Liber III   26-27n. ἱερᾶς στολῆς καὶ χλιδῆς  [κα]   42n. _Antiquarische Aufsatze_  [Auffatze]   97 sqq. n.  [97 solum]   176n.  [175]   222n.  [122]   236n. Val. Max. ii, 2  [sic scriptum: vel pro II. vi. 2?     Val. Max. II. vi. 2 “punicis in proelio tunicis utebantur”]   239n. Callim. H. in Lav. Pall.  [h. in ...]   278v. _falcatus in harpen_ emend. N. Heins. quod prob. Drak.  [qnod]   362n. colonia, quibus יבושה, _Jebuso_  [יכושה]   374v. ἀοριστῶς  [ἀοριςτῶς]   380v.  [330]   395v. Voss. ad Mel. II, 11, p. 133     [incertum vel II.ii vel II.11]   396n. Pausan. Hellad. VI, p. 378  [Pausan. Eliac.]   479n. periculosissimi  [periculossimi]   712. ... in terris Hannibal auras.≫≫  [auras.≫]        *       *       *       *       *            *       *       *       *        *       *       *       *       * C. SILII ITALICI PUNICORUM LIBER QUARTUS. ARGUMENTUM. De Hannibalis tam audaci trajiciendarum Alpium consilio, et felici ejus effectu, tristes nuntii Romam veniunt, unde summa quidem in urbe et agriis trepidatio oritur, sed Patribus auctoribus magno quoque animo bellum comparatur; 1-38. Interea Hannibal, quum Gallos, Padi adcolas, donis ad defectionem sollicitasset, castra ex Taurinis movet, et P. Cornelii Scipionis consulis, cui ex Massilia redeunti obviam venerat, vestigia persequens ad Ticinum amnem raptim contendit; 39-55. Ibi duces militum animos ad pugnam adcendunt; 56-89. Et, ad exploranda circa loca cum parte equitum progressi, ad prælium se expediunt; 90-100. Primus omnium Bogus auspex, ex læto prodigio certam victoriæ spem augurans, telum in Romanos emittit; 101-142. Quo facto in prima Pœnorum acie pugnam capessunt Boii, duce Cryxo, qui magnam hostium stragem edit; 143-188. Quam dum ulcisci conatur Quirinus, a Vogeso interficitur; 189-215. Impetum vero Gallorum, quibus multo successu audacia crescit, fortiter propulsat Scipio consul, qui ingenti eos cæde prosternit; 216-247. Et Cryxum, insolentius se jactantem, in singulari, ad quod eum provocaverat, certamine, hasta trajicit; 248-299. Ubi Gallos, ducis nece consternatos, terga vertere videt Magus, equites Pœnorum in primam aciem deducit: quo facto, diu dubio utrimque eventu pugnatur; 300-323. Postremo Hannibal suis auxilio adcurrit, magnumque hostium numerum cædit; 324-354. Forte in utroque tum exercitu trigemini erant fratres, qui inter duas acies infestis armis concurrunt, et mutuis vulneribus confossi cadunt; 355-400. Mox fœdam Romanorum fugam sistit Scipio, et in confertissimos hostes inruit; 401-416. Præsentissimum Consulis periculum repellitur auxilio Martis, a Jove missi, et interventu tum primum pubescentis filii, qui, Deo adjuvante, per densos hostes viam sibi ferro facit, multisque occisis patrem, gravi vulnere saucium, in conspectu Pœnorum, admiratione tam egregii spectaculi obstupefactorum, humeris suis ex acie reportat; 417-479. Noctis interventu prælium dirimitur, et quarta ejus vigilia Scipio tacito agmine profectus ad Trebiam fluvium, in colles, equiti inpeditiores, aciem erigit, ubi Ti. Sempronius Longus Consul, compositis Siciliæ rebus, collegæ conjungitur; 480-497. Ibidem Hannibal, secunda fortuna ferox, trajecto Pado, castra communit; et, ne quod rei gerendiæ præmitteret tempus, hostes ad novam pugnam, elicit, quam et Sempronius, vir fortis gloriæque cupidus, non detrectat; 498-524. Magna tum cæde ab utroque perpetrata, Romani postremo pedes referunt, ripamque fluvii, qui nocturno imbri adcreverat, petunt, ubi alii inter cunctationem ingrediendi ab hostibus trucidantur, alii vero nive, nimbo, intoleranda vi frigoris, paludibus et undis absumuntur; 525-597. Terror stragesque augetur, ubi elephantos quoque aquam ingredi vident, quos tamen mox, Fibreni exemplo incitati, verutis fortiter conjectis necant; 598-621. Quin ipsam Romanorum pugnam restituit Scipio consul, qui licet vulnere, ad Ticinum adcepto, adhuc debilitatus, suis repente auxilio venit, et Trebiam hostium cadaveribus replet; 622-637. Fluvius, id graviter ferens, magna vi ac mole aquarum super ripas effunditur; et in Consulem inruit, quem Vulcanus, precibus Veneris motus, præsenti periculo eripit, flamma undique excitata, qua vis undarum coercetur; 638-697. Uterque deinde exercitus in hiberna concedit; et Romæ C. Flaminius, vir temerarius, et victoria, in priore consulatu a Boiis reportata, ad intolerabilem superbiam inflatus, Consul creatur; 698-721. Lætus hic nuntius a Junone, in deum præsidem Trasymeni lacus conversa, ad Hannibalem perfertur, qui extemplo Apenninum quoque transire conatur, et, vi tempestatis in paludibus, præter homines et jumenta, altero etiam oculo amisso, in Etruria ad Trasymenum lacum castra locat; 722-762. Dum hæc in Italia geruntur, Carthagine Patres, Hannonis sententia et sorte commoti, parvum Hannibalis filium Saturno inmolandum decernunt; sed Imilces lamentatione ad misericordiam adducti, patris arbitrio permittunt, sortemne respuere malit, an adcipere? 763-807. Hannibal, legatis benigne exceptis, pro filio, cujus mortem deprecatur, se aliquot hostium millia diis patriis inmolaturum esse vovet, et, exercitu quadrifariam diviso, ad pugnam se expedit; 808-829.   Fama per Ausoniæ turbatas spargitur urbes,   Nubiferos montes, et saxa minantia cælo   Adcepisse jugum, Pœnosque per invia vectos;   Æmulaque Herculei jactantem facta laboris   Descendisse ducem: diros canit inproba motus,                      5   Et gliscit gressu, volucrique citatior Euro   Terrificis quatit adtonitas rumoribus arces.     2. _saxa minantia cælo_, ut ap. Virg. Æn. I, 162; cf. Burm. ad Val.     Fl. IV, 178.     3. _Adcepisse jugum_, h.e. superata esse.     4. Cf. I, 510; II, 356; III, 91, et Liv. XXI, 41.     --_jactantem_, v.c. II, 356; XI, 136, ap. Liv. XXI, 41 et 48, quæ     loca jam laudavit N. Heins.     --_Herculei labores_, ut ap. Horat. Od. I, iii, 36, vid. inf. ad     v. 599.     [5.] _inproba_ fama, quæ mala et tristia vulgat.     6. Hæc petita e Virg. Æ. IV, 173 sq.     7. _arces_, vid. ad I, 7.       4. Ita in c. Col. legitur; _Herculeo labori_ in mentem veniebat       N. Heins. _jactatum fama_ Put. _jactantem fama_ ed. Lefeb.       operarum haud dubie incuria. Vulgo _jactatur fama_.       5. _diro c. i. motu_ malebat N. Heins.       7. _aures_ ant. ed. Veneta, prob. N. Heins. Cf. ad II, 580.       Vulgatum confirmat Drak. similibus locis Val. Fl. I, 743; II, 122;       V, 273; et inpr. Virg. Æ. IV, 187. Cf. not. ad III, 436. Schmidio       videtur elegans esse traductio ab ariete, qui propr. quatit muros.         [“ad II, 580”: in Not.]   Adstruit auditis, docilis per inania rerum   Pascere rumorem vulgi, pavor: itur in acres   Bellorum raptim curas; subitusque per omnem                       10   Ausoniam Mavors strepit, et ciet arma virosque.     8. Subitus belli adparatus, metusque Hannibalis adventu incussus,     magno orationis ornatu et copia adumbratur. Silio autem ante oculos     fuit Virg. Æn. VII, 623... 640.     --_Adstruit_ ut _adnectit_ XI, 604; XV, 808, pro adfingit, plura     addit, ut metus solet. Drak. cf. VI, 557; Claud. b. Get. v. 227, et     verba Liv. XXIX, 3, _Omnia in majus metu augente_, etc.       8. _verum rumorem_ placebat aliquando N. Heins. coll. Claud.       Eutrop. II, 470.   Pila novant, ac detersa rubigine sævus   Induitur ferro splendor; niveumque repostæ   Instaurant galeæ coni decus: hasta juvatur   Amento; revocantque nova fornace bipennes.                        15     13. _ferro_, gladio, cujus splendida acies terrorem incutit     mortemque minatur, unde _sævus_.     14. _hasta juvatur Amento_, hastis amentum addebatur, ut eo fortius     et majori cum impetu adigi possent, Drak. Conf. ad I, 318.       13. _niveumque... coni_ (φάλου) _decus_, Colon. et Tell., h.       cristas, seu jubas, λόφον, ut _gloria coni_ ap. Stat. Th. VIII,       706, et inf. X, 400. Vulgatam lect. _juvenumque_, quæ errore       typogr. in ed. Lefeb. remansit, prob. Dausq. (qui tamen       _juvenesque_ malebat) et Barth. quod juvenes armorum ornatu maxime       (an vero et soli?) capiantur, nec omnes cristæ nivei coloris       fuerint. Neuter vidit, _niveum_ esse epith. ornans, ut II, 399;       ap. Stat. Th. IV, 130, al. _reposti_ frustra volebat N. Heins,       quum conus, non galea reponatur.       15. _revocantque_ Col. Ox. R. 2, h.e. reficiunt; vid. Gronov.       Obss. II, 19; _recoquuntque_ ingeniose corrig. Bentl. ad Hor. Od.       I, 35, 38; prob. Drak. cui nostra lectio inaudita et ex antiqua       scribendi ratione _recocunt_ orta videbatur, quod firmari potest       loco Virg. Æ. VII, 636. Vulgo _renovantque_; in quo Dausq.       adquiescit, quum tamen _novant_ modo præcesserit; _recoquuntque       novas_ conj. Lefeb. Male!   Conseritur tegimen laterum inpenetrabile, multas   Passurus dextras atque inrita vulnera, thorax.   Pars arcu invigilant, domitat pars verbere anhelum   Cornipedem in gyros, saxoque exasperat ensem.   Nec vero muris, quibus est luctata vetustas,                      20   Ferre morantur opem: subvectant saxa, cavasque   Retractant turres, edit quas longior ætas.     16. _Conseritur_, ut ap. Virg. Æn. III, 467.     17. _dextras_ et _vulnera_ h.e. ictus.     18. _arcu invigilant_, arcubus fabricandis operam dant. Cf. Virg.     Ge. IV, 158, et Æn. IX, 605.     --_domitat in gyros_, cf. Heyne ad Tibull. IV, i, 94, et Virg. Ge.     III, 191.     19. _exasperat_, acuit, ut _asperare saxo pugionem_, et _ossibus     sagittas_ dixit Tac. Ann. XV, 54, et Germ. 46; Drak. comparat Lucan.     VII, 139 sq.       16. _inultas_ emend. N. Heins. quia _irrita vulnera_ subsequuntur.       Sed ita ταυτολογίαν poetæ obtrudi monet Drak.   Hinc tela adcipiunt arces; ac robora portis   Et fidos certant obices arcessere silva:   Circumdant fossas: haud segnis cuncta magister                    25   Præcipitat timor, ac vastis trepidatur in arvis.   Deseruere larem: portant cervicibus ægras   Adtoniti matres, ducentesque ultima fila   Grandævos rapuere senes: tum crine soluto   Ante agitur conjux; dextra lævaque trahuntur                      30   Parvi, non æquo comitantes ordine, nati.   Sic vulgus traduntque metus, nec poscitur auctor.     23. _robora_, obices ligneos, ut _ferratæ robora portæ_ dixit Stat.     Th. X, 505.     [24.] _fidos obices_, ut _fidus ensis, fidelis lorica_, ap. Virg.     Æn. VII, 640; IX, 707, et _firma objice_, ap. Ovid. Metam. XIV, 780;     cf. I, 489, XIII, 252.     25. ut VII, 349 seq. Comparant verba Ciceronis Philipp. II, 36,     _timor non diuturnus magister officii_; et Plinii Epistol. VII, 17,     _timor est emendator acerrimus_.     --Confer Lucan. lib. I, v. 484 sq., et Valer. Flacc. lib. II, v. 163     sq.     28. _ducentes ultima fila_, quæ propr. Parcæ ducunt. Conf. Virg. Æn.     X, 815.     30, 31. Cf. Virg. Æn. II, 723, 724.     32. Sic vulgus metu fugaque sua timorem injicit aliis, nec quæritur,     quisnam sit auctor rumoris. Cf. Lucan. l.c. Possis etiam _tradunt     metus_ interpretari, narrant metuenda. Cf. Val. Fl. II, 166, ubi     vid. Burm.       23. _ast_ contra omnes libros scripsit Lefeb. ne admonito quidem       lectore.       26. _agris_ Col. _armis_ Ox.       32. _Sic vulgus_ (sc. facit); _traduntque metus_, vel _Dira       serunt, creduntque metu_, vel _Sic vulgus; crescuntque metus_       conj. Withof.     At Patres, quanquam exterrent inmania cœpta,   Inque sinu bellum, atque Alpes et pervia saxa   Decepere, tamen crudam contra aspera mentem                       35   Et magnos tollunt animos: juvat ire periclis   Ad decus, et dextra memorandum condere nomen,   Quale dedit nunquam rebus Fortuna secundis.     34. _In sinu_, in intima Italia, ut VI, 652; Tac. Hist. III, 38;     Sallust. Catil. 52 (al. 56), §. 35, et Claud. Eutrop. II, 575.     35. _crudam_, vid. ad I, 405.     [36.] _juvat ire_, etc. Cf. I, 570.     37. _condere_, vid. ad III, 71.       34. _nec pervia_, vel _impervia saxu_ emend. Schmid. quum Alpes ut       non perviæ semper jactentur, et, si perviæ sint, in iis non poni       possit spes, Pœnum eas non transcensurum. Sed Alpes, quas Hannibal       primus præter omnium opinionem _pervias_ fecerat, _decepere_, quia       eas hominibus impervias esse putaverant.       35. _Decepere_ scripti et editi ante Martin. Herbipol., qui primum       _Accepere_ dedit. Conf. Gronov. Obss. III, 20.     Sed Libyæ ductor tuto fovet agmina vallo,   Fessa gradum, multoque gelu torpentia nervos;                     40   Solandique genus, lætis ostentat ad Urbem   Per campos superesse viam, Romamque sub ictu.   At non et rerum curas, consultaque belli   Stare probat, solusque nequit perferre quietem.     39. _fovet_ Liv. XXI, 37, _quies fessis data triduo_.     41. Cf. Liv. XXI, 35.     --_Solandique genus_, ut fere ap. Virg. Æn. VIII, 487, et Val. Fl.     II, 195.     42. _Per campos_, patentem et expeditam.     --_sub ictu_, in præsentissimo periculo et tam propinquam, ut fere     sub ictum quasi detur. Cf. I, 528; V, 46, 549; VIII, 309. Similiter     _sub cuspide_ XII, 277.     43. _At non et_, ut _sed non et_, ac contra _sed tamen et_, de quo     vid. Heins. ad Ovid. Metam. IV, 273, et ej. Epist. III, 4; ad Claud.     Cons. Hon. IV, 500.     44. _Stare_, quiescere, cessare, ut I, 341; XII, 41; XIII, 37.       40. _gradu_ e Col. recepit Lefeb. et exponit _erependo gradu_,       _gravissant sur les roches_; respiciens forte ad III, 529. Sed       olim potius _gradu_ scriptum, vel ultima litera voc. _gradum_ a       prima vocis seq. absorpta, judice Drak.   Armiferæ quondam prisca inter tempora gentes                      45   Ausonium invasere latus, sedesque beatas,   Et metui peperere manu: mox inpia bella   Tarpeius pater et capti sensere Quirites.     45 sq. _Armiferæ gentes_, ut XV, 172, sunt Galli, qui _priscis     temporibus_ Tarquinii Prisci Italiæ partem, quæ postea Gallia     Cisalpina dicta est, occuparunt, ac fortitudine sua circumjacentibus     populis terrorem injecerunt, mox et Romanos adgressi ipsam Romam     expugnarunt, Drak. Mireris, Dausq. de Siculis, Aboriginibus,     Pelasgis, Lydis, Tyrrhenis cogitasse. Hannibal quietem, quam     exercitui dederat, ipse non capit; sed hoc temporis spatio utitur ad     Gallos sibi jungendos, et junxisset, ni subito eos adventus Consulis     obpressisset. Liv. XXI, 39.     [47.] _metui_, metum, _peperere manu_, perfecere ut metuerentur, ut     fere XVI, 15.     48. _Tarpeius pater_, Jupiter Capitolinus, pro ipso Capitolio, quod     a Gallis obsidebatur.   Hic dum sollicitat donis, et inania corda   Ac fluxam morum gentem fovet, armaque jungit;                     50   Jam consul, volucri pervectus litora classe,   Scipio Phocaicis sese referebat ab oris;   Ingentesque duces, pelagi terræque laborem   Diversum emensos, propiora pericula vallo   Jungebant, magnæque aderant primordia cladis.                     55     49, 50. Similiter Galli dicuntur _corde leves_ inf. v. 708, _ingenio     fluxi, vaniloquum genus ac mutabile mentis_, VIII, 16, 17. Cf. Liv.     XXI, 39, 52; XXII, 1.     [50.] _fluxam_, nimis mutabilem, parum firmam et constantem, ut     _f. fides, res_, etc.     51. Cf. Liv. XXI, 26, 32, 39; Polyb. III, 41, 49, 56, 61. Poeta     nimis abrupte in hæc incidit, neque certiorem fecit lectorem, cur     Scipio, cujus nomen hoc loco primum legitur, Massiliæ fuerit.     52. _Phocaicis ab oris_, a Massilia (_Marseille_), urbe Galliæ     Narbonensis, condita a Phocæis, seu Phocæensibus, incolis Phocææ,     urbis Ioniæ (conf. XV, 168, 172 seq.; Plin. III, 4; Mel. II, 5;     Strab. IV, p. 125; Tacit. vit. Agricol. cap. 4; Liv. V, 34;     XXXIV, 9), non a Phocensibus, quos Justin. XXXVII, 1; XLIII, 1; et     Lucan. III, 340; IV, 256, cum Phocæis confudisse videntur, errore     antiquo et vulgari, de quo cf. ad I, 335.     53. _labores pelagi_, ad Scipionem, et _terræ_ ad Hannibalem     spectant.       49. _Sic_ conj. Dausq. Male!       51. _prævectus_ corrig. N. Heins. ut et VIII, 126: non male; etsi       vulgata quoque ferri potest, si suppl. _ad_, ut V, 204; XVI, 519       al.   Namque ut, conlatis admoto consule castris,   Sustulerat Fortuna moras, signumque furoris   Adcensæ viso poscebant hoste cohortes;   Debellata procul, quæcumque vocantur Iberis,   Ingenti Tyrius numerosa per agmina ductor                         60   Voce sonat; non Pyrenen, Rhodanumve ferocem   Jussa adspernatos, Rutulam fumasse Saguntum,   Raptum per Celtas iter, et, qua ponere gressum   Amphitryoniadæ fuerit labor, isse sub armis   Pœnorum turmas, equitemque per ardua vectum                       65   Insultasse jugo, et fremuisse hinnitibus Alpes.     57. _signum furoris_, furiosi impetus, pugnæ, h.e. classicum.     59. Longior est H. oratio apud Polyb. III, 63, et Liv. XXI, 43, 44.     Hispaniam debellatam esse jactat.     63. _Raptum iter_, vid. ad I, 569.     64. Cf. III, 513, 514, et ad II, 356.     66. _Insultasse jugo_, ut ap. Virg. Ge. III, 117.     --_fremuisse hinnitibus Alpes_, ut ap. Virg. Æn. IV, 668, et XII,     922.       56. _Namque en_ tacite refinxit Lef. puncto post _cohortes_       posito.       57. _furore Adcensæ_ conj. Schmid. quod et nobis in mentem venit.       Sed vid. not.       59. _coluntur_ volebat N. Heins. _habitantur_ Drak. _quacumque       vagantur Iberi_ Livineius. Contra _vocari_, _audire_, _cluere_ pro       _esse_, XII, 709 et al. poni, monet Lef. At _vocari alicui_ simpl.       pro _ei esse_ nemo facile dixerit, sed potius pro _vocari ab       aliquo_. Præterea non omittendum est, quid et quomodo hoc, vel       illud vocetur, seu audiat. Vulgata itaque lectio omnino suspecta       videtur. Withof. varia tentabat: _locantur Iberis_, vel _vocantur       Ibera I. T. n. tot agmina_, vel _morantur Iberi_, seu _Iberos_,       (h.e. Pyrenen aliaque, quæ ipsi superare timent) vel _lavantur       Ibero_ (ut V, 161, 271; IX, 185, 195), vel _armantur Iberis_ (ut       III, 224; XI, 144), vel _occantur Iberis_, vel denique _cavantur       Iberis_, ut adludatur ad auri fodinas Hispaniæ.       60. _numerosa_, non _nemorosa_, Col. Ox. Parm. _memor ausa per a._       frustra conj. Barth. Adv. VI, 3; quum meminerit Hannibal, quid       quisque et quovis tempore gesserit.       61. _ferocem_ Col. prob. N. Heins. ad h.l. et ad Claud. Cons.       Mall. Theod. v. 53. Vulgo _furentem_, non minus recte.       62. Alii _rutulam_, vel _rutilam_. Conf. I, 291, 584.     Contra pulchra suos vocat ad discrimina consul:   ≪Hostem, miles, habes fractum ambustumque nivosis   Cautibus, atque ægre torpentia membra trahentem.     67. Conf. Polyb. III, 64, et Liv. XXI, 40, 41. Sed ibi castris jam     ad Ticinum positis loquitur.     --_pulchra_ gloriosa; quia certam victoriæ spem ostendit.     [68.] _amburi_, _uri_, καίεσθαι, ἀποκαίεσθαι, _frigore_, nota     phrasis, vid. Drak. ad h.l. et Cerda ad Virg. Ge. I, 93. _Præusti     artus_, _membra torrida gelu_, etc., ap. Liv. l.c.   En age, qui sacros montes, rupesque profundas                     70   Transiluit, discat, quanto stat celsius arce   Herculea vallum; et majus sit, scandere colles,   An vestros rupisse globos: det inania famæ,   Dum magna fuso pugna, retroque ruenti,   Qua ventum est, obstent Alpes: super ardua ductum                 75   Huc egere Dei, Latios ut sanguine fines   Inbueret, tellusque hostilis conderet ossa.