Punicorum Libri Septemdecim 24

Punicorum Libri Septemdecim 24

501 sqq. Silio ante oculos fuisse videtur locus Virg. Æn. II, 626     sq., cujus tamen pulchritudinem non adsecutus est. Verba _vix tota     hærens_ et _nido pariter nutante_ argute ac frigide dicta notat Ill.     Ernesti.     504 sqq. Conf. Virg. Ge. II, 209.     508. _inhospita quercus_, quæ parum tutum præbuit refugium.       505. _Fronte_ Col. prob. Modio.       506. _Jactatur_, non _Luctatur_, Col. _nutante_ id. et Ox. ut ap.       Lucan. I, 141; Stat. Th. IX, 535; Sen. Thyest. 464 et 654, quos       laudat N. Heins. _mutante_ R. 2. Vulgo _luctante_.       509. Ita Colon. et ed. Veneta Marsi prior, ut altera in comment.       ejus; _virum s. magna r._ Ox. et Put. vulgo _viros s. magna       ruina_.     Inde aliæ cladum facies: contermina cædis                      510   Conlucet, rapidoque involvitur æsculus igni.   Jamque inter frondes, arenti robore gliscens   Verticibus sævis, torquet Vulcanus anhelos   Cum fervore globos flammarum, et culmina torret.   Nec tela interea cessant: semiusta gementum,                     515   Atque amplexa cadunt ardentes corpora ramos.     510. Imitat. Virg. Georg. II, 303 sq.     --_cladum_ vid. ad I, 41.     --_facies_ vid. ad IV, 591.     513. _Verticibus_, ut II, 631.       510. _cædi_ recte forsan ex ed. Veneta a. 1483, recepit Lefeb.       _tædis_ vel invitis membranis scribendum credebant N. Heins. et       Casaub. ad marg. ed. Gryph. Vocem _conterminus_ cum secundo casu       junxit, citatus a Draken. Apul. Met. VI, p. 118 et 120, ed.       Pricæi, vel p. 178 et 180, ed. Elmenh. Sed _cæsis_ neminem       conjecisse, merito miratur Cl. Ernesti.       513. _Vorticibus_ Med. et al. vid. ad II, 631, et not. ad III,       475.       514. _lumina torret_ duo scripti cum R. 3, Parm. Med. _robora t._       Veneta prior.       515. _semusta_ Drak. et Lefeb. Sed. vid. ad III, 16.     Hæc inter miseranda virum certamina consul   Ecce aderat, volvens iram exitiumque Sychæo.   At juvenis dubio tantæ discrimine pugnæ   Occupat eventum telo tentare priorem;                            520   Cui medio leviter clipeo stetit æris in ora   Cuspis, et obpositas vetita est tramittere crates.     518. _volvens_, moliens, machinans; (vid. Heyne ad Virg. Æn. I, 9,     et 23.) vel volvens animo, pectore, _volutans_; vid. Ind. et conf.     sup. v. 369. _Bellum adversus nos volverat_ dixit Tac. Ann. III, 38.     520. _Occupat_, etc. φθάνει πλήξας monente Heyn. ad Virg. Æn. XII,     300.     521. _æris ora_, ἄντυξ, ἴτυς χάλκειος. Conf. Hom. Iliad. υ, 275, et     sup. IV, 290 seq.     522. _vetita est_, non potuit.     --_crates_ ut ap. Virg. Æn. VII, 633. Conf. Intpp. ad Val. Fl. III,     199.     --Cito tentat prius mortem Flaminio inferre telo; _Cui_ Sychæo, h.e.     cujus cuspis stetit in Flaminii _clipeo medio_, _in ora_, in summa     superficie _æris_, et non potuit _tramittere crates_, æris laminas;     Lenz.       519. _dubio_ omnes scripti et editi ante Marsum, qui primus       _subito_ dedit.       520. _eventu_ Parm. _priori_ malebat N. Heins.   Sed non et consul misso concredere telo   Fortunam optatæ cædis parat, ac latus ense   Haurit; nec crudæ tardarunt tegmina parmæ.                       525   Labitur infelix, atque adpetit ore cruento   Tellurem exspirans: tum, diffundente per artus   Frigore se Stygio, manantem in viscera mortem   Adcipit, et longo componit lumina somno.     525. _Haurit latus ense_; vid. ad I, 392.     --_crudæ_, e crudo corio.     526. _adpetit ore cruento Tellurem expirans_, ut alias _morsu     adprendere_, _mordere_, _mandere humum_, ὀδὰξ λάζεσθαι, seu ἑλεῖν     οὖδας, vel γαῖαν Hom. Iliad. β, 418, (ubi vid. Kœppen) λ, 748, al.     Conf. Heins. et Drak. ad h.l. et IX, 383; XVII, 264; Heyne in V.L.     ad Virg. Æn. X, 489; Jani et Lamb. ad Hor. Od. II, vii, 12.     527. Cf. Virg. Æn. X, 745, 746.     528. _manantem in viscera mortem_, conf. Virg. Cir. vers. 182.     529. _componit_, claudit, ut ap. Val. Flacc. VII, 247, et inf. VII,     204; X, 343.     --_longo somno_ vid. ad II, 574.       524. _at_ emend. Dausq. et Barth. Adv. V, 15; quod præter Cell.       tacitus recepit Lef.       526. _appetit_ Col. et Put. cum ed. Veneta a. 1483. Vulg.       _oppetit_ tuetur Lef. et exponit: facie ob terram prona, hanc ore       mordet. Male! v. not.     Atque ea dum variis permixtus tristia Mavors                   530   Casibus alternat, jam castris Mago relictis,   Jam Libyæ ductor properantia signa citato   Raptabant cursu, et cessata reponere avebant   Tempora cæde virum, ac multo pensare cruore.   It globus intorquens nigranti turbine nubem                      535   Pulveris, et surgit sublatis campus arenis,   Quaque ferens gressum flectit vestigia ductor,   Undanti circum tempestas acta procella   Volvitur, atque altos operit caligine montes.     533. _Raptabant_, cf. ad IV, 218.     --_reponere_, ut _pensare_, restituere tanto majore strage, ut X,     487, et al. vid. Drak. _cessata_, intermissa a cæde.     534. _pensare_, ut I, 534.     535. Omnia in majus auxit. Cf. Virg. Æn. IX, 33.     --_nubem pulveris_ cf. ad I, 311, et II, 174.     536. _campus_, propr. pulvis e campo.     538. _Undanti procella_, ut _pulveris nube_, qui _undare_ dicitur,     ut flamma sup. II, 631; στροφάλιγγι κονίης.       533. _Raptabant_, non _Raptabat_, scripti et R. 2; _havebant_ Col.       _habebant_ Ox. et Put.   Obcubuere femur Fontanus, Buta canorum                           540   Transfixi guttur, pressoque e vulnere cuspis   Prospexit terga: hunc tristes luxere Fregellæ   Multiplicem proavis, hunc mater Anagnia flevit.     541. Cuspis inpressæ sagittæ a tergo exstabat. Conf. I, 383, 397;     II, 120.     542. Similia loca, ubi silvis, mari, terræ aliisque rebus inanimatis     tristitia luctusque tribuitur, VI, 284; XIV, 513 sq. et alia laudant     Drak. h.l. Cerda ad Virg. Æneid. VII, 759; Schwebel ad Bion. I, 32,     et Ill. Harles. Anthol. Gr. poet. p. 111. Conf. ad I, 49, et III,     463.     --_Fregellæ_, Volscorum urbs in Latio ad ripam Liris, quum a Romanis     defecisset, diruta; vid. Strab. V, p. 164; Liv. VIII, 22; IX, 12.     543. _Anagnia_, hod. _Anagni_, princeps Hernicorum urbs; vid.     Cluver. Ital. ant. p. 981, et Heyne ad Virg. Æn. VII, 684.     --_Multiplicem proavis_ comparant Vellei. II, 105.       540. _femur_ scripti et edd. antt. Vulg. _simul_ primus edidit       Nicander, vel potius, teste Lef. Benessa. _Buta_ e scriptis       recepere Cell. Drak. Lef. _Butes_ memoratur Virg. Æn. V, 372, et       alius Æn. IX, 647; XI, 691; _Bura_ R. 3; _Butta_ plurimæ ex.       priscis edd. Vulgo _Bucca_. Sed _Buca_ Marsus et Martinus Herbip.       probb. Dausq. N. Heins. et Draken. quoniam _Buca_ cognomen Æmiliæ       gentis, et urbs Italiæ, de qua vid. ad VIII, 564.       542. _luxere_, non _misere_ Col. et Oxon. cum R. 2; vid. not.     Haud dispar fortuna tibi, Lævine; sed auso   Non eadem: neque enim Tyrio concurrere regi                      545   Tentas; sed lectus par ad certamen Ithemon,   (Autololum moderator erat) quem poplite cæso   Dum spolias, gravis inmiti cum turbine costas   Fraxinus inrupit, conlapsaque membra sub ictu   Hoste superfuso subita cecidere ruina.                           550     548. _inmiticum turbine_, sævo, magno cum impetu.     550. _Hoste superfuso_, super te cadente: nam, dum Ithemonem,     poplitibus semet excipientem, nec tamen toto jam corpore prolapsum,     spoliat, hasta Hannibalis ictus concidit, hoste superfuso. Ill.     Ernesti explicat: tibi, Lævine, super hostem fuso, seu cadenti. Sed     tum _hosti superfuso_, vel _hostem super fuso_ dicendum erat.       546. _Ithemon_, non _Hiremon_, Col. _Irhemon_ R. 2. Comma et       parenthesin tacite delevit Lefeb.       548. _spoliat_ scripti.       549. _irrupit_, non _irrumpit_, scripti.     Nec Sidicina cohors defit. Viridasius armat   Mille viros, nulli victus vel ponere castra,   Vel junxisse ratem, duroque resolvere muros   Ariete, et in turrim subitos inmittere pontes.     551. _Sidicini_ incolehant _Teanum Sidicinum_, coloniam et opp.     Campaniæ, (nunc _Teano_, seu _Tiano_) _a Teano Apulo_ diversum. Cf.     VIII, 511; XI, 176; XII, 524; Strab. V, p. 248, al. 237.     --_armat_, ducit armatos.     552. _nulli victus_, secundus, a nullo superatus, _ponere_, in arte     ponendi, etc. Conf. VI, 142; VII, 223.     553. _ratem_ Dausq. adcipit de jungendis navibus, ut turres,     sambucæ, similesque machinæ inponantur: melius N. Heins. et Drak. de     ponte ex ratibus _juncto_ ad flumina transeunda, de quo vid. Lips.     Poliorc. II, 5.     554. De ejusmodi ponte, seu exostra vid. Veget. de re mil. IV, 17 et     21; Lips. l.c. II, 4, et Hard. ad Plin. VII, 45.       551. _Viriasius_ Col. et R. 2.       552. _nulli victus_ Col. quod et placebat Dausq. qui vulgatum _n.       melius_ explicabat: nulli melius fuit, magis profuit.   Quem postquam Libyæ ductor virtute feroci                        555   Exsultare videt (namque illi vulnere præceps   Terga dabat levibus diffisus Arauricus armis);   Acrius hoc pulchro Mavorte adcensus in iram,   Et dignum sese ratus in certamina sævo   Comminus ire viro, referenti e corpore telum                     560   Advolat, et fodiens pectus, ≪Laudande laborum,   Quisquis es, haud alia decuit te obcumbere dextra.     556. _Exsultare_, γαυριᾷν.     560. _referenti_, Viridasio evellenti e _corpore_ Araurici fugientis     _telum_, quo eum vulneraverat.     561. Cf. Virg. Æn. X, 825 sq. et sup. ad I, 398.     --_Laudande laborum_ χάριν, ἕνεκα, h.e. ob res præclare gestas,     πόνον μάχης, ut VII, 28, al.       557. _Arauricus_ Col. cum R. 3, Parm. Med. _Araucus_ Put. In aliis       _Avaricus_ et _Auraricus_; vid. ad III, 403.       559. _certamina_, non _certamine_, duo scripti et R. 2.       560. _referens_ scil. Hannibal, male et invitis libris, neque       admonitis quidem lectoribus, edidit Lefeb.   Ad manes leti perfer decus: Itala gentis   Ni tibi origo foret, vita donatus abires.≫   Hinc Fadum petit, et veterem bellare Labicum,                    565   Cui Siculis quondam terris congressus Hamilcar   Clarum spectato dederat certamine nomen.   Inmemor annorum, seniumque oblitus, in arma   Ille quidem cruda mente, et viridissimus iræ   Ibat; sed vani frigentem in Marte senectam                       570   Prodebant ictus: stipula crepitabat inani   Ignis iners, cassamque dabat sine robore flammam.     563. _leti decus_, quia manu mea peris.     565. _Labicum_, nomen ductum ab urbe, de qua vid. ad VIII, 366.     --_veterem bellare_, ut VI, 616. Cf. ad IV, 530.     567. _spectato_, singulari et insigni.     569 sq. Mente quidem juvenili, sed corpore et viribus senilibus;     Drak. qui _crudos_ dici fere juvenes et puellas, nuptiis nondum     maturas, monet; vid. ad I, 187, 405, et conf. Virg. Æn. V, 394 seq.     VI, 304; IX, 610 sq.     571. _Prodebant_, indicabant, ut X, 116, nisi malis destituebant, et     ita periculo, ab hoste inminenti, objiciebant; vid. ad II, 247.     572. Imitat. Virg. Ge. III, 99.     --_iners_, languidus. Cf. ad VII, 629.     --_cassam_, vid. Heins. ad Ovid. Fast. VI, 406, et Rem. Am. v. 446.     --_robore_, viribus; ut acer ejus animus sine corporis robore.       565. _Fadium_ malebat N. Heins. quod tacitus recepit Lefeb.     Quem postquam adcepit patrio monstrante superbus   Armigero Pœnum ductor, ≪Certamina primæ   Hic lue nunc, inquit, pugnæ: te notus Hamilcar                   575   Hac trahit ad manes dextra.≫ Tum librat ab aure   Intorquens jaculum, et versantem in vulnere sese   Transigit: extracta fœdavit cuspide sanguis   Canitiem, ac longos finivit morte labores.     573. _adcepit_ forte pro excepit, scilicet occurrentem; an, ut     κατέλαβε, invenit, seu invasit? Lef. interpretatur, animadvertit,     quod vellem exemplis firmasset.     --_patrio_ Hamilcaris, quocum b. Punico I, pugnasse fingitur v. 566,     567, quæ _prima_ ejus _pugna_ fuit.     576. _librat ab aure_, etc. Maronianum Æneid. IX, 417, ubi vid.     Cerda.     577. _versantem in vulnere sese_ ex eodem Virg, Æn. XI, 669, ubi     vid. Heyne in V.L.     --_versantem_, quum jaculo jam transactus esset, quod video jam     monuisse Ill. Ernesti.       573. _aspexit_ conj. Burm. _accessit_, vel _agnovit_ Drak. Posses       etiam _excepit_, ut ap. Virg. Æn. III, 332 et al.       578. _exacta_ Tell.   Nec minus Herminium primis obtruncat in armis,                   580   Adsuetum, Trasymene, tuos prædantibus hamis   Exhaurire lacus, patriæque alimenta senectæ   Ducere suspenso per stagna jacentia lino.     580. _primis in armis_, vid. Heins. ad Ovid. Met. VIII, 313, et     A. A. I, 181. Conf. ad IV, 167.     582. Plurimum hoc ad miserationem lectoris movendam valet.     --_alimenta ducere_, victum quærere.     583. _stagna_ bene et apte _jacentia_ dicuntur: nam in tranquillo     mari facilius libentiusque piscaberis, quam in turbido.       583. _jacentia_, non _latentia_, Col. h.e. tranquilla, non       commota, ut locis, a N. Heins. adscriptis, Lucan. I, 261; III,       524; V, 434, 443; Val. Fl. III, 731; VI, 211; Stat. Silv. II, ii,       29, 74, et Theb. VII, 87; Martial. V, 1; _cubat unda_, Grat.       Cyneg. 434; _stagna sedent_, et al. Epitheton tamen h.l. languet,       et præstiterit _patentia_ h.e. late extenta, vel _virentia_.       584. _exanimum_ Parm. sed sono minus grato; conf. VV. DD. ad Virg.       Æ. I, 484; IV, 8; IX, 444, 451; X, 496.     Interea exanimem mæsti super arma Sychæum   Portabant Pœni, corpusque in castra ferebant.                    585   Quos ubi conspexit tristi clamore ruentes   Ductor, præsago percussus pectora luctu,   ≪Quinam, inquit, dolor, o socii, quemve ira Deorum   Eripuit nobis? num te, dulcedine laudis   Flagrantem et nimio primi Mavortis amore,                        590   Atra, Sychæe, dies properato funere carpsit?≫     584. Conf. Virg. Æn. X, 841 sq. (ubi vid. Cerda) et v. 506. Huc     pertinere illud Laconicarum matrum, filiis clipeum tradentium, ἢ     τὰν, ἢ ἐπὶ τὰν, notat Drak.     587. _percussus_, vid. ad II, 213, in V.L.     --_præsago luctu_, ut ap. Virg. Æn. X, 843; ubi tamen de patre     agitur, qui, conspectis militibus, cadaver cum gemitu portantibus,     primum omnium filii mortem animo præsagit; sed quæ præcipue causa     est, cur Hannibal confestim Sychæi necem suspicetur? Hinc ab Ill.     Ernesti jam monitum video, Silium non tam rei naturam secutum, quam     verba Maronis imitatum, et hinc ineptam illam H. interrogationem     v. 589 sq. ortam esse. Non desunt tamen argumenta, quibus poeta     defendi possit. Nam primum Sychæus inter reliquos duces eminebat.     Deinde Hannibal ejus avunculus erat: (vid. III, 245 seq.) et in toto     ejus exercitu nemo erat cujus jactura ac mors acerbiorem ei dolorem     incutere poterat, si Magonem exceperis, qui tamen nunc demum in     aciem cum fratre redierat.     591. _carpsit_, abstulit. Propr. vita carpitur, h.e. sensim     consumitur. Cf. XIII, 627, et ad II, 458.       588. _quemve_ Col. quod et conj. Dausq. Vulgo _quæve_. Modius       suspic. _quæ te_.   Utque, dato gemitu, lacrimæ adsensere ferentum,   Et dictus pariter cædis mærentibus auctor;   ≪Cerno, ait, adverso pulchrum sub pectore vulnus   Cuspidis Iliacæ: dignus Carthagine, dignus                       595   Hasdrubale ad manes ibis; nec te optima mater   Dissimilem lugebit avis, Stygiave sub umbra   Degenerem cernens noster vitabit Hamilcar.     592. _lacrimæ_, non verba: vox enim deficit eos, qui dolori     subcumbunt, et _curæ leves loquuntur_, _ingentes stupent_, ut utar     verbis Sen. Hippol. 604. Cf. Clark. ad Hom. Od. κ, 246.     594. Viri fortis est, hostem semper adversum spectare, adeoque     _adverso_, non _averso_ ab hostibus corpore, hoc est, pectore, non     in tergo, ut fugientes solent, vulnerari. Cf. IV, 194, et mox     v. 639, 642, 669 sq. (ubi v. Dausq.) IX, 368 seq. X, 7; Ovid.     Fastor. II, 211; Intpp. ad Curt. III, ii, 9; Klotz. ad Tyrt. II,     xix, 20; Gell. II, 11; Virg. Æn. XI, 55; Plin. VII, 28, et inpr.     Hom. Iliad. ν, 288 sq. ρ, 166 sqq.     595. _Iliacæ_, Romanæ.     596. _Hasdrubale_ patre tuo, (vid. III, 246) _avis_, avo Hamilcare.     598. _Degenerem_ conf. Virg. Æn. II, 549.       592. _Utque_ scripti et priscæ edd. ante Marsum, qui primus edidit       _Atque_, quod Dausq. et Cell. interpretantur _continuo_, _statim_;       de qua particulæ vi cf. Gronov. ad Liv. XXVI, 39; Duker. et Drak.       ad Liv. XXVII, 21; Davis. ad Cic. Legg. II, 4; Burm. et Heyne ad       Virg. Ge. I, 203, et Æn. VI, 162; conf. sup. not. ad II, 134.   At mihi Flaminius, tam mæsti causa doloris,   Morte sua minuet luctus: hæc pompa sequetur                      600   Exsequias, seroque emtum volet inpia Roma,   Non violasse mei corpus mucrone Sychæi.≫     600. Elegantissime: ut enim pompa sequitur defunctum, ita Flaminius     Sychæo submittetur, Schmid. qui tamen non omnem sententiæ vim     adsecutus videtur: nam _pompa_ eo spectat, quod Flaminius Romanorum     Dux et Consul est, cujus morte Sychæum ulcisci parat.     601. Imitat. Virg. Æn. X, 503; Conf. X, 287.     --_emtum_ scilicet magni, seu magno pretio (vid. ad IV, 754); quod     absolute ita dictum haud reperire memini.     --_sero_, frustra; vid. Broukh. et Heyne ad Tibull. I, viii, 41     --_volet_, optabit, scilicet propter magnas, quas nunc ab illis     expetam, pœnas. Cf. loca similia VII, 620; (ubi vid. Drak.) IX, 372;     X, 287; Virg. Æ. V, 230; Claud. R. P. III, 194.     --_pompa_, funus Flaminii in pompa ferendum; _seroque volet emtum_,     velit Roma quovis pretio infectam facere posse Sychæi cædem; Lenz.     602. _violasse_, ut _lædere_, et hinc _inviolabilis_, et _inlæsus_;     vid. Ind. et Draken. ad X, 261; XV, 764, et XVI, 111.       599. _Fit_ pro _At_, Put. unde _Sic_ reposuit Lef. ut sit pro       utinam, de quo vid. ad II, 301. Idem _minuat_ ex Col. Put. et       R. 2; recepit. Sed quis non videt locum ita languere?       601. _careque emtum_ pro _seroque e._ recte, opinor, conj.       Schrader in Obss. p. 27, 28, ubi monet, illud _emtum_ sic nude non       poni, sed solemnia verba esse _emere care_, (ut ap. Hor. Ep. II,       i, 238) _magno_, _parvo_, _minimo_, _morte_, (v. Drak.) literasque       _s_ et _c_ millies a librariis permisceri, vel ultimam præcedentis       vocis literam, adhærentem initio sequentis sic exaratæ _cr_,       causam vitii fuisse.     Sic memorans torquet fumantem ex ore vaporem,   Iraque anhelatum proturbat pectore murmur,   Ut multo adcensis fervore exuberat undis,                        605   Clausus ubi exusto liquor indignatur aheno.     603. Silio præivit Virg. Æn. VII, 462 seq. ubi vid. Heyne.     605. _adcensis_, calefactis, ut _adolere_, Drak. qui laudat Gronov.     ad Sen. Med. 666. Weitz. spicil. ad auctor. Moreti v. 39, et Noris.     Cenot. Pis. III, 5, p. 393.     606. _indignatur_, ut ap. Virg. Ge. II, 162, et Æ. VIII, 728.       603. _Hæc memorans_ tacite scripsit Lefeb.       606. Vulgg. _aheno_; conf. Gell. II, 3; Intpp. Virg. Æ. II, 470,       et Hor. Od. I, xxxiii, 11.   Tum præceps ruit in medios, solumque fatigat   Flaminium incessens. Nec dicto segnius ille   Bella capessebat, propiorque insurgere Mavors   Cœperat, et campo junctus jam stabat uterque;                    610   Quum subitus per saxa fragor, motique repente   (Horrendum) colles, et summa cacumina totis   Intremuere jugis: nutant in vertice silvæ   Pinifero, fractæque ruunt super agmina rupes.     607. _fatigat incessens_, probris sæpius vexat, more heroum, et ad     pugnam singularem provocat. Conf. ad I, 63. Lefeb. exponit fatigat     se, incessens, invadens F. solum.     608. _Nec dicto segnius_, ut ἐμμαπέως ap. Hom. Iliad. ε, 836, et     _dicto citius_ ap. Virg. Æn. I, 142, ubi vid. Heyne.     609. _propior insurgere Mavors_, ut supra v. 442, ubi vid. not.     611 seqq. Jam duces utrimque in singulare certamen descendunt, quod     animum lectoris magna exspectatione suspendit. Hunc nodum poeta     solvit terræ motu, de quo vid. Liv. XXII, 5; Cic. de Div. I, 35,     Flor. II, 6; Plin. II, 84; Plut. in Fabio, et Heyne Opuscul. Acad.     Vol. III, p. 259.       607. _medios_, non _medium_, Col. Tell. R. 2; _solumque_ Col. et       Oxon. quod ex Virg. Æn. XI, 220, et XII, 466, petitum putabant       Barth. et Drak. Vulgatam lect. _cælumque_ defendit Dausq. et       explicat: querelis et minis auras implet. Ortam potius crediderim       ex loco Maronis Æn. I, 280, margini adscripto.       608. _dicto_, non _dictu_, omnes libri prisci ante Wolfii Basil.       prob. Dausq.   Inmugit penitus convulsis ima cavernis                           615   Dissiliens tellus, nec parvos rumpit hiatus;   Atque umbras late Stygias inmensa vorago   Faucibus ostendit patulis, Manesque profundi   Antiquum expavere diem. Lacus ater, in altos   Sublatus montes et sede excussus avita,                          620   Lavit Tyrrhenas ignota adspergine silvas.     617 seq. Præivit Virg. Æ. VIII, 243 sq. ubi vid. Cerda et Heyne.     Conf. Ovid. Met. II, 260 sq. V, 356 sq. quosque Drak. et Lefeb.     comparant, Lucret. VI, 575, 599; Stat. Th. VIII, 31, 80; Petron. c.     122, et Claud. R. P. II, 193 seq.     619. _Antiquum_, quem olim viderant, quum in vivis essent.     --_Lacus ater_, turbidus, vel sanguine infectus.     621. _Tyrrhenas silvas_ montes Cortonenses in Etruria. Cf. ad IV,     719.     --_ignota_, insolita.       615. _concussis cavernis_ conj. Schmid.   Jamque eadem populos magnorumque oppida regum   Tempestas et dira lues stravitque tulitque.   Ac super hæc reflui pugnarunt montibus amnes,   Et retro fluctus torsit mare. Monte relicto                      625   Apenninicolæ fugere ad litora Fauni.     623. _stravitque tulitque_, ut _rapiunt feruntque_ dixit Virg. Æn.     II, 374; ubi vid. Cerda et Heyne.    624. _reflui montibus_, ad montes, unde oriuntur, ut _relabi     montibus_ apud Hor. Od. I, xxix, 11.       624. _refugi_ tacite, et contra omnes libros reposuit Lefeb. Voces       _pugnare_ et _mons_ mox iterantur, unde saltem _fontibus_ legendum       putabat N. Heins. Non male, etsi displicet Schmidio, qui male       _pugnarunt fontibus_ jungit, et vulgatam lect. exponit: retro       fluentes amnes et insurgentes pugnant montibus obpositis.     Pugnabat tamen (heu belli vecordia!) miles,   Jactatus titubante solo, tremebundaque tela,   Subducta tellure ruens, torquebat in hostem,   Donec pulsa vagos cursus ad litora vertit                        630   Mentis inops, stagnisque inlata est Daunia pubes.     627 sq. Livius, Plin. aliique memorant, tantum fuisse ardorem     animorum, ut nemo pugnantium hunc terræ motum senserit.     629. _Subducta_, subsidente.     630. Hæc fuga propr. non ante Flaminii mortem exorta; vid. Liv.     XXII, 6, et Polyb. III, 84.     631. _Daunia pubes_ conf. ad IV, 502.       631. _illata est_ Col. Put. Tell. R. 2; ut IV, 596; XI, 245, et       aliis locis, a N. Heins. adpositis; conf. Gronov. Obss. II, 8; _in       alta_, vel _inalta est_ Oxon. Vulgo _latebat_, pro quo, ut solet,       digladiatur Dausq.   Quis consul terga increpitans (nam turbine motæ   Ablatis terræ inciderat) ≪Quid deinde, quid, oro,   Restat, io, profugis? vos en ad mœnia Romæ   Ducitis Hannibalem: vos in Tarpeia Tonantis                      635   Tecta faces ferrumque datis. Sta, miles, et acres   Disce ex me pugnas: vel, si pugnare negatum,   Disce mori! dabit exemplum non vile futuris   Flaminius, ne terga Libys, ne Cantaber umquam   Consulis adspiciat: solus, si tanta libido                       640   Est vobis rabiesque fugæ, tela omnia solus   Pectore consumo, et moriens, fugiente per auras   Hac anima, vestras revocabo ad prælia dextras.≫     632 seq. Conf. Liv. XXII, 5. In ipsa oratione summa vis inest et     gravitas. Nota Lefeb. hæc est: ≪Noluit Silius, ut ambo duces, præter     historiæ fidem, _viritim_ inter se certarent; atque in eo patet     poetæ ars ingeniosa.≫     --_terga_, fugam, ut ap. Ovid. A. A. I, 209; ubi _terga pectoribus_,     h.e. virtuti obponuntur.     633. _inciderat_, obviam venerat, _turbine motæ terræ_ propter motum     terræ; _Ablatis_ fuga, raptim fugientibus, φερομένοις, ut VI, 57,     257; (ubi Heins. et Drakenborch laudant Ovid. Metam. lib. I, 306;     Valer. Flacc. III, 636, et Gronov. ad Livium XXXV, 11); X, 72, 280.     Conf. Burmann. ad Val Fl. l.c. et Barth. ad Stat. Thebaid. X, 149.     --_Ablatis_, qui se abstulerant, aufugerant, _inciderat turbine motæ     terræ_ inlatus, jactatus est concussione terræ; Lenz.     634 sq. Cf. et verba Flaminii ap. Liv. liv. XXII, cap. 3.     638. _futuris_, ἀνθρώποισι ἐσσομένοισι Homer. Iliad. ζ, 358, et     ἐπεσσομένοις γενοίμεθα πᾶσιν ἀοιδὴ Theocr. XII, 11; Dausq.     639, 641. Conf. ad v. 594. Repetitio voc. _solus_ magnam vim habet.     642. _consumo_, excipio, sustineo, ut præter me nemo feriatur, ut X,     129.     --_tela omnia solus Pectore consumo_, pectore excipiendo omnia     hostium tela consumam, id est faciam, ut hostes in me uno omnem     telorum adparatum consumant; Lenz.       633. _Ablatus_ Col. et Tell. a m. pr. cum R. 2; quod recepit       Lefeb. qui hæc notavit: ≪Drak. non magis quam alii capit.       _Ablatus_ nempe Flaminius a pugna cum Hannibale, terræ motu, _in       hos milites_ inciderat. Subintelligit hic poeta pronomen ut       solet.≫ Sed vereor, ut multi sint, qui sapere virum doctum plus       quam ceteros arbitrentur.       634. _jam_ pro _io_ conj. Dausq. cui fraudi fuisse suspicatur       Draken. quod voc. _io_ lætantis semper et triumphantis esse       crediderit, quum et invocantis sit, etiam in luctu, ut IV, 779,       et ap. Ovid. Met. III, 713; conf. Tibull. II, iv, 6, et Heins. ad       Ovid. l.c. et V, 625.     Dumque ea commemorat, densosque obit obvius hostes,   Advolat ora ferus mentemque Ducarius: acri                       645   Nomen erat gentile viro, fusisque catervis   Boiorum quondam patriis, antiqua gerebat   Vulnera barbaricæ mentis; noscensque superbi   Victoris vultus, ≪Tune, inquit, maximus ille   Boiorum terror? libet hoc cognoscere telo,                       650   Corporis an tanti manet de vulnere sanguis.   Nec vos pœniteat, populares, fortibus umbris   Hoc mactare caput: nostros hic curribus egit   Insistens victos alta ad Capitolia patres.     645 seq. Conf. Liv. XXII, 6.     646. _Nomen_ hoc, nimirum Ducarii, _acri viro erat gentile_, apud     gentiles suos, Boios; et _gerebat vulnera barbaricæ mentis_, vulnus     menti feroci per Flaminii victoriam inflictum; Lenz.     [647.] _Boiorum_ conf. v. 107 sq. et ad IV, 704.     --_antiqua gerebat vulnera_ ut ap. Virg. Æ. I, 36, et Lucret. I, 35.     651. Lefeb. putat, adludi ad ἰχὼρ Hom. Iliad. ε, 340, 416.     652. Cf. Liv. l.c.     654. Vid. ad IV, 704.       646. _fususque_ omnes scripti, quod recepit Lefeb. qui præterea       tacite et invitis libris dedit _in patriis_, ut sententia h.l.       sit: fusus etiam ipse inter catervas suorum fusas.       650. _licet_ Col.       653. _nostris hic curribus_ h.e. carpentis, Put. Tell. R. 2; Male!       654. _vinctos_ refinxit Lefeb. Non male, sed frustra.   Ultrix hora vocat.≫ Pariter tunc undique fusis                   655   Obruitur telis, nimboque ruente per auras   Contectus, nulli dextra jactare reliquit   Flaminium cecidisse sua. Nec pugna peremto   Ulterior ductore fuit: namque agmine denso   Primores juvenum, læva ob discrimina Martis                      660   Infensi Superis dextrisque, et cernere Pœnum   Victorem plus morte rati, super ocius omnes   Membra ducis stratosque artus certamine magno   Telaque, corporaque, et non fausto Marte cruentas   Injecere manus. Sic densi cædis acervo,                          665   Ceu tumulo, texere virum. Tum, strage per undas,   Per silvas sparsa, perque altam sanguine vallem,   In medias fratre invectus comitante catervas   Cæsorum juvenum Pœnus, ≪Quæ vulnera cernis?   Quas mortes? inquit: premit omnis dextera ferrum,                670   Armatusque jacet servans certamina miles.     655 sq. Polyb. III, 84. Flaminium προσπεσόντες τινὲς τῶν Κελτῶν     ἀπέκτειναν. Ducarius ipse Consulem occidit, teste Liv. XXII, 6, unde     poetam vero decorum anteposuisse, putabat Cell.     --_Ultrix hora vocat_ ut fere ap. Virg. Æ. II, 668.     --_fusis_ et _nimbo_ vid. ad I, 267 et 311.     657. Non passus est gloriari quemquam, h.e. nemo gloriari potuit,     Flaminium sua manu periisse. Virg. Æn. XII, 322; cf. Mars.     659, 663. Hinc Flaminii corpus non invenit Hannibal; vid. Livius     XXII, 7; Plut. in Flam. et Fab.     664. _corpora_ sua.     --_cædis acervo_, magna super et cum eo occisorum copia.     665. Egregia laus virtutis Romanorum, cujus signa, in mortuis quoque     conspicua, Hannibal cum Magone admiratur, militibusque suis     commendat. Bene comparant loca simil. Flor. I, xviii, 17, et Eutrop.     II, 6, extr.     669. _Quæ vulnera?_ scilicet adversa. Cf. ad v. 594.     671. _servans certamina_, vultum trucem pugnantiumque habitum in     ipsa morte retinens.       657. _Confectus_ conj. Burm., ut aliqua certe mortis Flaminii       mentio fiat; _relinquit_ Puteol. et R. 2.       660. _læva ob discrimina Martis_, non _sæva ad d. M._, Colon.       _lævi_, h.e. adversi (ut _Mars sinister_ I, 8) malebat N. Heins.       h.l. et XII, 208; quod merito placuisse videtur Drak.       665. _Sic_ de mendo suspectum Cl. Ernesti, nescio quare. _densæ       cædis_ conj. N. Heins. et v. 671, _Armatique_.   Hos, en, hos obitus nostræ spectate cohortes!   Fronte minæ durant, et stant in vultibus iræ.   Et vereor, ne, quæ tanta creat indole tellus   Magnanimos fecunda viros, huic fata dicarint                     675   Imperium, atque ipsis devincat cladibus orbem.≫     673. _Fronte minæ durant_, ut XIII, 733, ubi Drak. comparat Sen.     Œd. 618; Val. Fl. II, 21; Claud. de Rapt. Proserpinæ III, 340; et     Flor. I, 18.       672. _Hostesne hos obitus?_ suspic. Dausq.       673. _perstant_, vel _restant_, frustra (vid. ad II, 639) emend.       N. Heins. sed mox melius _Ut vereor!_ Lefeb. _En, vereor_ tacitus       reposuit, ut passim; _exstant_ conj. Withof.       676. _ne vincat_ conj. N. Heins. Sed _devincere_, quod Lefeb.       grave verbum videtur, pro simpl. _vincere_ accipit Draken. quo       sensu centies occurrit.     Sic fatus cessit nocti, finemque dedere   Cædibus infusæ subducto sole tenebræ.       678. _offusæ_ malebat N. Heins. ut XI, 271, Drak. voci       exquisitiori substituentes vulgarem et tritam Lefeb. conf. V, 57.         [“XI, 271” recte XI, 269]        *       *       *       *       *            *       *       *       * Errata: Liber IV   17n. _Antiq. Aufsatzen_  [Auffatzen]   212n. II, 441, in V.L.  [I, 441]   220n. Quint. Smyrn.  [“S” incertum]   550n. nec tamen toto jam corpore prolapsum  [prolabsum]   549. conlapsaque  [conlabsaque]   594n. Hom. Iliad. ν, 288 sq.  [Illiad.] C. SILII ITALICI PUNICORUM LIBER SEXTUS. ARGUMENTUM. Postero die, ubi primum inluxit, patet fœda hominum equorumque strages, et lacus cruore spumans cernitur; 1-13. Inter semianimes Romanos duo in primis omnium oculos in se convertunt, Bruttius et Lævinus; quorum ille aquilam, quam in acie tulerat, in terram defodit, ut mortuus eum corpore tegat, Pœnisque ejus captæ gloriam subtrahat; hic ira in rabiem versus, dentibus mortuum hostem laniando exspirat; 14-53. Dum Pœni his spectaculis oculos animumque pascunt, Romani, passim per agros et silvas omnemque Etruriam palati, trepide fuga salutem quærunt: ex quibus Serranus, M. Atilii Reguli filius, Perusiam noctu sine comite venit, ubi fessus itinere deversari statuit, et cæco ac mirifico casu fores casæ pulsat, in qua habitat Marus, qui Reguli miles et armiger fuerat. Is benigne eum hospitio excipit et vulnera fovet; 54-100. Tum juvenem, de fœda suorum clade querentem, exhortatur ad animi magnitudinem et imitationem parentis, quem memorat in Africa ad Bagradam cum serpente magnitudinis portentosæ, et deinde cum Pœnis feliciter pugnasse; 101-302. Sed postremo a Xanthippo, Spartanorum duce, per insidias captum esse; 303-345. Et quum aliquot annis post a Pœnis, ut de pace, et si eam non posset impetrare, de captivis certe commutandis ageret, Romam missus esset, jurassetque se rediturum, utrumque negandi auctorem Patribus fuisse, et repudiatis amicorum conjugisque precibus, exquisita supplicia subire maluisse, quam fidem jurejurando hosti factam fallere; 346-551. Interim Romæ ad primum nuncium cladis, ad Trasymenum lacum adceptæ; ingens trepidatio et tumultus oritur, matronæque in primis, vagæ per vias, quæ suorum exercitusque fortuna sit, obvios percunctantur; 552-573. Una ex iis, Marcia, Reguli quondam conjux, nunc vidua, conspecto filio, quem Marus domum reduxerat, lætitia exsultat, Diisque gratias agit, quod hunc certe, licet vulneratum, sibi reddiderint, 574-589. Patres autem, qui soli nihil, quod a dignitate sua abhorreat, committunt, de republ. consultant; et advocata populi concione adversus Hannibalem, qui a consilio Romam obpugnandi sæva tempestate, a Jove ipsi inmissa, deterretur, ejusdem Dei instinctu Dictator creatur Q. Fabius Maximus Cunctator, vir genere et nobilitate civitatis suæ facile princeps, qui singulari prudentia cautisque consiliis se parem Hannibali ducem præstat; 589-640. Pœnus interea per Umbriam et agrum Picenum aliasque Italiæ regiones exercitum præda onustum ducit, et postremo castra in Campaniam movet, ubi templum Liternensium ejusque porticus, in quibus bellum Punicum primum in Carthaginis ignominiam tabulis expressum cernit, dirui jubet; 641-716.        *   *   * Totus fere hic liber ad bellum Punicum I, spectat, cujus et brevis historia in fine adjicitur v. 653, 697. Nec reprehendendus est Silius in eo, quod hanc narrationem rerum, cum iis, quas tractat, arto nexu copulatarum, carmini suo intexuit: in quo potius non minus prudenter et cum judicio egisse videtur, quam Virgilius in excidio Trojæ exponendo. Scriptor historicus eam toti forte operi præmisisset: sed poeta quamvis opportunam occasionem, ad hanc rem sibi oblatam, amplecti; et lectores non solum ornatu, sed etiam variatione novoque rerum vel narrationis ordine delectare solet. Quo vero judicio insertum dicemus episodium de Regulo v. 117, 551? Hoc enim, licet summa arte elaboratum, non modo nimis longum et ab ingenio, ad fastidium luxuriante, profectum, sed alieno quoque loco interpositum videri potest. Non desunt tamen argumenta, quæ si non ad laudandum, saltem ad excusandum poetæ institutum consiliumque plurimum valeant. Primum enim Regulus non rerum modo, in bello Punico I gestarum, maxima fuit pars et auctor, sed insigne etiam utriusque fortunæ exemplum, quique fractos Romanorum animos in primis ad bellum strenue persequendum confirmavit. Propterea Silius ex tota istius belli historia nullum facile argumentum seligere poterat, quod ad poeticam tractationem epicamque dignitatem et vim, quæ in elegantiore phantasmatum narrationisque forma cernitur, et in memorandis factis fatisque virorum, vel virtute, vel fortitudine et audacia conspicuorum versatur, magis adcommodatum esset; et ad animum legentis non tantum admiratione, voluptate et miseratione tenendum, sed etiam virtutis simul sensu imbuendum majorem vim haberet. Omnino autem hoc egregie et summorum poetarum exemplo fit ac more, ut aptissima ornatus materia, qua et oratio variari et lectoris animus non minus delectari quam moveri possit, manibus non dimittatur. Deinde hoc episodium per se quidem a rei summa alienum est; sed ex historia tamen prioris belli petitum: quam quum in carmen suum inferre apud animum constituisset poeta, facile phantasia ejus magnis hisce imaginibus, quæ ante animum obversabantur, tam fortiter feriri et tam vivide adfici poterat, ut paulo diutius iis indulgeret, et longius, quam par erat, a via deflecteret. Præterea non commodiori profecto tempore ab argumento primario ita quodammodo aberrare, et rerum varietate lectores delinire poterat, quam quum tres jam insigniores Romanorum clades memorasset, et non nisi quarta superesset; res vero ab Hannibale paulo ante pugnam Cannensem variis Italiæ locis gestæ minoris fere momenti essent, nec satis poeticum ornatum admitterent. His itaque silentio prorsus prætermissis, rem locumque, epica tractatione digniorem, adripuit, et, ne fastidium moveret continuata præliorum narratio, historia hac carmini inserta et cum ipso argumento ingeniose coagmentata varietatem sectatus est. Denique animus poetæ, delinitus venerandis ejusmodi priscæ virtutis imaginibus atque exemplis, quorum ætas sua inops erat, sæpe iis diutius inmorari solet; nec facile erit, qui id ægre ferat, quum nihil fere magis delectet. Romanorum certe lectorum animos præclara hæc antiquioris disciplinæ, virtutis morumque severitatis imago summa vi percusserit necesse est. Ceterum quod Maro, qui Reguli miles fuerat, narrantis partes adsignavit Silius, in eo consecutus est hoc commodi, ut tota narratio et majorem haberet fidem, quum res ab eo, qui ipse iis interfuit, exponantur, et magis etiam exornari atque amplificari posset, quia senes in suis potissimum, vel amicorum fatis factisque recensendis loquaces esse solent, quod, vel Nestoris exemplo intelligitur, cujus memoriam animo poetæ obversatam esse non inprobabili forte judicio suspicari possis. Sed jam dudum videri possum opera inani in defendendo poetæ episodio defunctus esse, siquidem dimidia ejus pars, a v. 346, 551, commentitia est fabula, in qua itaque tantopere ornanda ingenii vires frustra consumsisse censendus sit. Quod si verum est, non tam Silius peccasse videtur, quam magnus ille historicorum numerus, quorum auctoritatem secutus est. Meminerimus quoque, nos in poeta legendo versari, cui, in famæ narrationisque diversitate et delectu, non minor fere delectationis ornatusque idonei ratio habenda est, quam summæ veritatis, ad quam singula exigat, modo ne ea, quæ narrat, vel a fide abhorreant, vel infirma auctoritate nitantur. Neutrum vero argumenta, a viris doctis adlata, mihi quidem persuaserunt. Hæc ceteris præivit Palmerius, qui Exercitatt. in auctores Græc. p. 151 sqq. tam ex miro scriptorum Rom. dissensu, quam ex Polybii silentio, et potissimum ex Diodori Fragm. lib. XXIV, p. 273 seq. ed. Vales. et T. II, p. 566, edit. Wesseling. ingeniose conjecit, Regulum omnino Romam a Carthaginiensibus non missum, et in captivitate morbo mortuum, totam vero illam de ejus supplicio narrationem confictam ab uxore ejus et vulgatam fuisse, ut hæc crudelitatem suam in Pœnos captivos, suæ filiorumque suorum custodiæ traditos, excusaret. In hanc sententiam discesserunt Gesn. in Chrestom. Cic. p. 547; Jani ad Horat. Od. III, v, 49; Wesseling. ad Diodor. l.c. Lefeb. ad Sil. VI, 539; J. Toland. in _Collection of several pieces_, Lond. 1726, T. II, p. 28 seq. Hofmannus, Lloid et Iselin in Lexicis suis, quique majori eandem eruditionis adparatu, nec tamen novis fere rationibus commendarunt, _Beaufort_ in fine Diss. _sur l’incertitude des cinq premiers siecles de l’histoire romaine, a Utrecht_, 1738, in-8vo, et Cl. Roos in Diss. de suppliciis, quibus Regulus Carthagine traditur interfectus, Giess.