Punicorum Libri Septemdecim 28

	Punicorum Libri Septemdecim 28

Interea, rapidas perfusa cruoribus alas,   Sicut sanguinea Trasymeni tinxerat unda,   Vera ac ficta simul spargebat Fama per urbem.   Allia, et infandi Senones, captæque recursat                     555   Adtonitis arcis facies: excussit habenas   Luctificus Pavor, et tempestas aucta timendo.     552 sq. Tandem poeta in viam redit, de qua inde ab initio hujus     libri declinaverat. De ingenti terrore ac tumultu, Romæ ad primum     cladis nuncium orto, vid. Liv. XXII, 7; Polyb. III, 85, et Appian.     bell. Hannib. c. 11, extr. Silius autem narrationis colores hoc loco     a Virgilio Æneid. IV, 173 sq. (ubi vid. Heyne) inprimis vss. 180,     188, 190, sumsit, et bene cruentas alas, in Trasymeno lacu tinctas,     Famæ tribuit.     555. Cf. ad I, 547.     --_recursat_ animo, ut ap. Virg. Æn. IV, 3.     556. _excussit habenas_, ut IV, 681, et ap. Virg. Æn. V, 662; XII,     499, h.l. præclare de pavore, totum animum inplente ac pervadente.     557. _tempestas_, calamitas et periculum.     --_aucta timendo_. Cf. ad IV, 8.     [559.] _Hostis adest_, nota excubitorum exclamatio. Vid. Burm. ad     Val. Fl. III, 45.       554. _Fama_ et mox _Pavor_ majoribus literis init. scripsi, ut       personæ sint, _per orbem_ Ox. Put. R. 3, Parm. Med.   Hinc raptim ruit in muros: vox horrida fertur,   Hostis adest; jaciuntque sudes et inania tela.   Ast aliæ, laceris canentes crinibus, alta                        560   Verrunt tecta Deum, et seris post fata suorum   Sollicitant precibus: requiem tenebræque diesque   Amisere: jacent portis, ululante dolore,     560 sq. Cf. Liv. XXII, 7. In luctu ingenti matronis solenne fuit,     non capillos tantum spargere et vellere, sed crinibus quoque passis     aras ac templa verrere, πλύνειν. Cf. XIII, 311; Liv. XXVI, 9, et     alia loca, a D. Heins. Dausq. et Drakenb. adscripta.     562. _Sollicitant precibus_, scil. deos.     --_Requiem tenebræque diesque Amisere._ Romani nec die, nec noctu     sine cura quiescunt.     563. Propr. homines dolore _ululant_. Cf. quos Lefeb. laudat Sen.     Herc. fur. 693; Stat. Th. III, 158, 272.       558. _Hinc_, scilicet ex urbe tempestas _ruit_, Oxon. quod       suadente N. Heins. recepit Drak. Vulgatum _Hic_ servavit Lefeb. ut       _hic_ ad viros, et _aliæ_ v. 560, ad mulieres spectet.       559. _jaciuntque_ omnes scripti et R. 2. Vulgo _jaciunt_, quod       metro ad versari fatetur etiam Dausq.       561. _Vertunt_ Ox. et Put. cum nonnullis edd. vitiose, ut passim.       563. _jacent_, non _jacet_, Oxon. et Puteol. cum priscis edd. ante       Basil. conf. ad III, 222 et 288, _stimulante dolore_, vel       _vulgantque dolorem_, vel _cumulantque dolorem_, vel denique, quod       Drakenborgh in contextum recepit, _ululantque dolore_ tentabat       N. Heins. cui tamen postremo nil mutandum videbatur. Recte! vid.       not.   Dispersum vulgus, remeantumque ordine longo   Servat turba gradus; pendent ex ore loquentum,                   565   Nec lætis sat certa fides, iterumque morantur   Orando; et, vultu interdum, sine voce, precati,   Quod rogitant, audire pavent. Hinc fletus, ubi aures   Percussæ graviore malo: metus inde, negatum   Si scire, et dubius responsi nuntius hæsit.                      570     564. Ingens populi turba æquo cum remeantibus ex prælio gradu     incedit, ut ex iis suorum fortunam cognoscant, Drak. coll. Liv.     XXII, 7, quem locum Silius egregie exornavit. Cf. ad VII, 362.     565. _Servat_, observat, judice D. Heins. ad III, 380.     Male!--_pendent ex ore loquentum_; attente, indesinenter, oculisque     non reflexis contemplantur, ut ap. Virg. Æn. IV, 79, et infra. VIII,     93, ubi vid. Drak. Cf. ad VII, 362.     566. ≪Proprium hoc miseros sequitur vitium, Nunquam lætis credere     rebus,≫ Senec. a Dausq. laud.     567. _Orando_, dicendo, loquendo, adeoque et interrogando.     569. _Percussæ aures_; cf. ad II, 580.       564. _reboantumque_ et v. 567, _Quærendo_ conj. N. Heins. Sed cave       quidquam mutes.       568. _Hinc_ semper scribendum putavi, non _hic_, quia _inde_       sequitur; et nunc Lefeb. id reposuisse video, cujus exemplum       secutus sum.       569. _Perculsæ_ Tell.   Jamque ubi conspectu redeuntum visa propinquo   Corpora, sollicite læti funduntur, et ipsis   Oscula vulneribus figunt, Superosque fatigant.     571 sq. _redeuntum Corpora_, h.e. redeuntes, ut VII, 358; XIV, 105;     Virg. Æn. II, 18; VI, 22.     572. _læti_, ob reditum suorum, sed simul _solliciti_ propter     vulnera visa, Cell. et Drak. Cf. ad III, 215.     --_funduntur_, ut circumfunduntur apud Liv. XXII, 7, vel ut sup. II,     151.     573. _Oscula vulneribus_, signis virtutis, _figunt_. Comparant Tac.     Germ. 7, extr. ≪Ad matres, ad conjuges vulnera ferunt: nec illæ     numerare, aut exigere plagas pavent.≫ Cf. IX, 350.     --_fatigant_ sc. precando, ut vulnera non sint mortifera, et gratias     agendo, ob reditum; ut _lacessere deos_. Cf. Drak. ad h.l. Broukh.     ad Prop. II, xiii, (al. 20) 3; Interpp. ad Hor. Od. I, ii, 26; II,     xviii, 12, et sup. ad I, lxiii, 675; II, 75.       571. _redeuntum_, vel _redeuntia_ pro vulg. _redeuntis_ emend.       Dausq. et N. Heins. Hoc recepit Drak. illud. nos cum Lefeb. cujus       nota est hæc: ≪In antiquis fuit _redeuntu pro redeuntū_: hinc,       neglecta nota, _u_ sæpe mutatur in _is_, et scriptum _redeuntis_ a       librariis. Sine fide Drak. _redeuntia_, quod in nullo veteri       vidi.≫ Sed in quonam veteri vidit _redeuntum_?--572. _sollicite       læti_ Col. Marsus et post hunc alii, _sollicitæ læti_ Parm.       _sollicite læti_ Med. _sollicitæ leti_ et _sollicite lethi_ in       reliquis libris, _adfunduntur_ emend. N. Heins. ut IV, 251; V, 66       al. Sed vid. not.     Hic inter trepidos, curæ venerandus, agebat   Serranum Marus; atque olim post fata mariti                      575   Non egressa domum vitato Marcia cœtu,   Et lucem causa natorum passa, ruebat   In luctum similem antiquo: turbata repente   Agnoscensque Marum, ≪Fidei comes inclite magnæ,   Hunc certe mihi reddis, ait. Leve vulnus? an alte                580   Usque ad nostra ferus penetravit viscera mucro?     574 sq. Marcia, viso Maro, qui Serranum Reguli filium ex acie     reducebat, hunc certe sibi redditum gaudet; de vulnere tamen anxia     inquirit, num id leve sit, an vero altum, Drak.     --_curæ venerandus_, ut XVI, 248.     --_agebat_, adducebat: adlevans et sustinens, quia Serranus     vulneribus tardior ibat, Dausq.     577. _lucem passa_, vitam sibi invisam acerbamque etiamnum     pertulerat, nec sponte posuerat, ut maritum sequeretur, amore     filiorum mota. Cf. Burm. ad Val. Fl. V, 571.     578. _similem antiquo_, quum captivus et occisus esset maritus.     579. _Fidei magnæ_, fide antiqua, vel docte pro, Reguli.     581. _ad viscera nostra_, filii mei, et sic ad mea quoque. Cf. VV.     DD. ad Virg. Æn. VI, 834.     --_viscera_ poetis liberi dicuntur. Cf. Ovid. Met. VI, 651; X, 465,     et Ep. Her. XI, 90, 118. Ceterum hæc et reliqua Marciæ verba ad     anxias matris curas, et tenerrimum amorem adumbrandum egregie     comparata sunt.       574. _Hinc_ quædam edd. antt. probb. Marso et Cell. ut sensus sit:       hinc Romam reducebat ad matrem.       576. _Marcia_, non _Martia_, Col. vid. ad v. 403.       577. _haud passa_ oræ libri sui adscripserat Scalig., non, quod       Cell. credebat, N. Heins.       580. _Hunc_, scilicet filium, Col. et R. 2. Vulgo _Nunc_ legitur,       et, quod N. Heins. jam observavit, male interpungitur, _inante_       pro _an alte_ conj. Dausq. sublatis interrogandi notis, ut       sententia h.l. sit: nunc reddis leve vulnus, quod _inante_, h.e.       ante, altissimum. Sed voc. _inante_ boni ævi Latio receptum non       fuisse, monet Drak. et quos laudat, Gronov. Obss. I, 15, Burm. ad       Ovid. Met. II, 524, IX, 325, et Broukh. ad Prop. II, ii, 52, etsi       illud vindicare conati sunt Gebhard. Crepund. II, 5; Scipio       Gentil. Parerg. I, 14, et Aus. Popma de usu antiq. locut. c. 14.       Nonnulla, quibus Marcia filium adgnoverit, excidisse putabat       Barth. Adv. I, 13.   Quidquid id est, dum non vinctum Carthago catenis   Abripiat, pœnæque instauret monstra paternæ,   Gratum est, o Superi! quoties, heu! nate, petebam,   Ne patrias iras, animosque in prælia ferres;                     585     582. _Quidquid id est_, cf. V.L.     583. _pœnæ monstra_, vid. ad II, 650.     584. _Gratum est, o Superi!_ solennis formula flebile gaudentium,     quum tamen aliquid est læti in tantis malis; quod docuere, a Drak.     laudati, Gron. Diatr. Stat. c. 16. et ex eo Broukh. ad Tibull. IV,     10 pr.     585. Ut VIII, 328, Drak.       582. _Quidquid id est_, h.e. quidquid vulnerum filius sustinet,       scripti cum R. 3, Parm. Med. ne inprob. quidem Dausq. conf. ad       v. 119. _Quidquid adest_ Marsus, et post eum alii.   Neu te belligeri stimularet in arma parentis   Triste decus? Nimium vivacis dura senectæ   Supplicia expendi: quæso, jam parcite, si qua   Numina pugnastis nobis.≫ At cladis acerbæ   Discussa ceu nube, Patres conquirere fessis                      590   Jam rebus meditantur opem; atque ad munera belli   Certatur, pulsusque timor graviore periclo.     586 sq. _parentis decus_, gloria, _triste_, ob eventum.     588. _Supplicia expendere_, h.e. pendere, solvere, ut VII, 713;     XIII, 698; Virg. Æn. VI, 740; X, 669; XI, 258; Dausq. et Drak.     --_jam parcite_, nunc demum ira vestra resideat, quum jam decrepita     sim.     589. _pugnastis_, adversa fuistis, et infesta.     590. _Patres_ solos nihil, quod a sua dignitate alienum esset,     commisisse, tradit Polyb. III, 85, extr.     592. _graviore periclo_, ejus metu: ne scil. Hannibal Romam veniret,     Cell.       586. _Neu_, non _Nec_, Colon. vel potius, teste Lefeb., tres       scripti et R. 2.       589. _At_, non _Hac_, Colon. In eodem _Discissa_, probb. N. Heins.       et Lefeb. quibus tamen nec vulgata displicebat.       592. _timor_ scripti et R. 2. Vulgo _dolor_, quod retinuit, et tam       in duobus scriptis, quam in priscis edd. legi testatur Lefeb. qui       frustra tamen provocat ad Virg. Æn. VI, 382.     Maxima curarum, rectorem ponere castris,   Cui Latium et moles rerum quassata recumbat,   Spectante occasum patria. Jovis illa ruenti                      595   Ausoniæ, atque Italis tempus protendere regnis   Cura fuit: nam Tyrrhenos, Pœnumque secundis   Albana surgens respexerat arce tumentem,   Qui ferre in muros victricia signa parabat.     593. _ponere_, dare, ut ap. Virg. Æn. VII, 63, vel adponere,     subornare, constituere, ut τιθέναι pro διατιθέναι. Sic _custodem     frumento_, et _judicem_, vel _accusatorem alicui ponere_ dixit     Cicer. Flacc. 19; Sull. 28, et ad Div. VIII, 12.     595 sq. Jovis tonitru Hannibal perterrefactus a consilio Romæ     obpugnandæ revocatur (ut ap. Appian, b. Hannib. c. 12, pr. θεοῦ     παραγαγόντος αὐτὸν), ejusque instinctu Fabius, tantus vir, dux belli     creatur. Utraque res digna erat, quæ numinis ministerio expediretur.     Romani enim hostis adventum adeo timebant, ut contrarium, sine     deorum ope, vix sperarent; nec dux superesse videbatur, a quo     arceri, nedum vinci posset. Alias tamen causas, cur Hannibal Romam     nondum adcesserit, adferunt Liv. XXII, 9, et Polyb. III, 86. Cf. ad     v. 605 et 609.     597. _Tyrrhenos_, Etruriam, ubi cladem adceperant Romani. Cf. ad IV,     719, et V, 11 sq.     598. _tumentem_, οἰδαίνοντα, _secundis_ rebus. Vid. ad II, 288.     --_Albana arce_, monte, qui cum dilectu ponitur, quoniam in eo     templum Jovis Latiaris erat, in cujus honorem feriæ Latinæ quotannis     haberi, taurusque immolari solebat, de quo loca class. sunt Dionys.     Hal. IV, 6, p. 250, et VI, p. 366; Cf. Virg. Æn. XII, 134 sq; Cic.     Mil. c. 31; et sup. ad I, 26.     599. _muros_ Romæ.   Tum quassans caput, ≪Haud unquam tibi Jupiter, inquit,           600   O juvenis, dederit portas transcendere Romæ,   Atque inferre pedem. Tyrrhenas sternere valles   Cædibus, et ripas fluviorum exire Latino   Sanguine fas fuerit: Tarpeium adcedere collem,   Murisque adspirare veto.≫ Quater inde coruscum                   605   Contorsit dextra fulmen, quo tota reluxit   Mæonidum tellus, atramque per æthera volvens   Abrupto fregit cælo super agmina nubem.     600. _quassans caput_, κινήσας κάρη Hom. Odyss. ε, 285.     603. Propr. sanguis et aquæ eo infectæ exeunt ripas.     605. _Muris adspirare_, ut ap. Virg. Æn. XII, 352; Lefeb. cf. ad V,     270; cf. Hom. Iliad. ῥ, 593 sqq., ubi similiter iratus Jupiter     fulminibus terrorem incutit Achivis.     --_Quater_, ut _ter_ ap. Virg. Æn. VII, 141.     607. _Mæonidum tellus_. Etruria, ubi Hannibal erat. Vid. ad IV, 719     sq.     608. _Abrupto cælo_, vid. ad I, 135 et 535.       600. _Tum quassans caput_, ut in simili loco Virg. Æn. VII, 292,       ex c. Tell. recepi cum Lefeb. Vulgg. _Tunc_, vid. ad v. 299.       _Tibi, Jupiter inquit, O juvenis, dederim_ etiam legi posse monuit       Drak. quod recepit Lefeb. quem tamen sup. v. 262, personarum       permutatio, quæ optimis poetis in deliciis est, non offendit. Non       equidem intercedo, quo minus _dederim_ rescribatur, sed tum       interpunctio retinenda, verbaque _Jupiter dederim_ jungenda       videntur, conf. ad v. 262.       601. _transcindere_ e c. Tell. reposuit Lefeb. ut sit id. qd.       _frangere_ et _perfringere portas_ inf. X, 603, et XIII, 255.       604. _accedere_ scripti, quod, quum Hannibal revera _T. collem_,       h.e. Romam adcesserit (vid. XII, 565), adscendere interpretatur       Drak. qui ad exempla, a Gifanio Obss. ad ling. lat. prolata,       provocat, et vel insolentiorem vocis vim librariis fraudi fuisse,       vel vulgatam lect. glossema esse existimat. Sed possis etiam       explicare: in Capitolium, sedem meam, venire. Vulgatum       _adscendere_ e scripto, nescio quo, et priscis edd. revocavit       Lefeb. qui v. 601, _transcindere_ poetæ obtruderat, et ad III,       510, respici arbitratur, a quo loco nostra tamen lectio non       abhorret. Ceterum haud multum abfuit, quin refingerem: _T.       adcendere collem_, h.e. Capitolium, vel ipsam Romam. Hinc utraque       illa lectio facile nasci potuit incuria librar. vel ab his       substitui, ne _collis adcendi_ diceretur. Conf. inf. v. 712, 713.       605. _Murisve_ emend. Lefeb. et _ve_ pro _immo_ positum putat. Mox       _corusca dextra_ concinnius foret, ut ap. Virg. Ge. I, 328, et       Horat. Od. I, ii, 2. Nec tamen quidquam mutare ausim: cf. Bentl.       ad Hor. Od. III, iv, 44.     Nec Pœnum avertisse satis: dat numine magno   Æneadis, gentem gremio deponere tuto                             610   Romuleam tandem, Fabioque salutis habenas   Credere ductori. Cui postquam tradita belli   Jura videt: ≪Non hunc, inquit, superaverit unquam   Invidia, aut blando popularis gloria fuco,   Non astus fallax, non præda, aliusve cupido.                     615     609. _dat_, indit, inspirat, _mentem_ Romanis, ut Venus Æneæ ap.     Virg. Æn. XII, 554, ubi vid. Serv. et Heyne. Conf. ad I, 63, et     Intpp. ad Val. Fl. IV, 568.     610. _gremio deponere tuto_, ut ap. Virg. Æn. VII, 233, et inpr. IX,     261. Origo formulæ satis nota. Lef. laudat Suet. Calig. c. 25;     Terent. Adelph. III, ii, 35, et Bernart. ad Stat. Th. I, 60. Cf.     V.L.     611. Pro _tandem_, Withof. conj. _volucrem_ (hoc est aquilam,     imperii insigne), vel _causam_, vel, quod multum præstat, _molem_,     ut sup. v. 594, Cui _Latium et moles_ rerum q. _recumbat_, (cf.     v. 652, et VIII, 8) et _Romanæ pondera molis, moles Romani nominis_,     et similia apud Ovid. Trist. II, 231; Tacit. Ann. I, iv, 11; Stat.     Silv. V, i, 84; Aur. Vict. Cæs. c. 19; Curt. X, 5; sup. III, 604;     XI, xxvii, 310, et aliis locis quæ laudarunt Zinzerl. Promuls. c. 45     et inpr. Burm. ad Petron. c. 120, p. 569. Idem vir doctus monet,     voc. _tandem_ etiam sup. I, 662, turbas olim movisse, et _molem_     facile sic corrumpi potuisse ob ultimas syllabas proximæ vocis     _Romuleam_.     --_Fabioque_, etc. Cf. Liv. XXII, 8, et Polyb. III, 87.     --_salutis habenas_ summam reip. servandæ curam. Vid. ad I, 144.     613. Splendidus de Fabio, ejusque ingenio, invicta constantia,     aliisque virtutibus, et generis nobilitate locus. Cf. I, 679 sq., et     ad VII, 413 sq.     614. _fuco_, dissimulatione et _blanda_ oratione. Flaminium, qui V,     77, _egregius linguæ_ dicitur, his verbis carpi suspicatur Lefeb.       609... 611. _dat n. m, Æneadis, gentem g. d. t. R. tandem_,       corrig. Drak. Sic quoque Lef. nisi quod _tandem g. d. t. R.       gentem_ audaciori conj. reposuit, addita hac nota: ≪Sensus est,       tandem post tam funestas clades concedit, ita facit Jupiter, ut       Æneadæ deponant gremio, etc. Quo nil clarius, nihilque minus       perspectum omnibus editoribus. Æternus forem, (!!) si eorum nugas       hic ventilarem. Pro _tandem_ legit Drak. _mentem_ contra fidem       scriptorum, et v. seq. _tandem_ absurde pro _gentem_. Non dixit       poeta _dat mentem_, sed _dat deponere_, ut _dat habere_, ne alia       sexcenta adferam (vid. ad I, 3, IV, 716, et V, 324; quod tamen       loquendi genus huic loco non satis convenit): hebraismus est. (!!)       Non male fuit affectus hic locus, nisi ab ipsis editoribus;       legendi erant scripti.≫ Vult itaque vir doctus, conjecturis suis       non minus fidei tribui, quam libris scriptis: nam ad hos provocat,       quum illas venditet. Nunc video, Ill. Ernesti emendationem Lefeb.       adsensu suo comprobasse, ut sensus sit: _dat n. m. A._ inspirit       Romanis, ut deus, ut _Romanam gentem_, h.e. copias suas, _tandem_       aliquando _tuto g. deponant_, meliori ductori regendas tradant,       qui veluti in gremio ipsas foveat, iisque melius parcat. Meo       qualicunque judicio Silius expressit Maronem Æn. XII, 554, et sola       vox _tandem_ spuria est, quam etiam Dausq. et N. Heins. vario modo       correxerunt. Ille non male conj. _Romuleam gentem_: hic _R.       cladem_, vel _frondem_ (tamquam Romanis solennem), vel _laurum_       (in gremium Jovis Capitolini delatam, de qua vid. not. ad IX,       546), vel denique _laudem_; quod posterius ad vulgatam lect.       proxime adcedit. Possis et _famam_, vel _sortem_ tentare.       614. _blando_ Col. cum R. 2. et Ven. ant. _libido_ Oxon. Vulgg.       _Libyco fuco_.   Bellandi vetus, ac laudum cladumque quieta   Mente capax; par ingenium castrisque togæque.≫   Sic genitor Divum, recipitque ad sidera gressum.     616. _Bellandi vetus_, vid. ad V, 565.     --_laudum_, victoriæ et gloriæ inde redundantis. Vid. ad V, 114.     --_laudum capax_, bene ferens ac sapienter res secundas. Cf. Hor.     Od. II, x, 21 sq.     --_cladum capax_, non fractus calamitatibus, sed iis subficiens, quo     sensu etiam XI, 171; _capiunt Cannas_ capit Drak. coll. Sen. Œd. 83;     _adversa capere_, et Agam. 31; _cepi nefas_.     617. _par castris togæque_, non minus ad belli, quam ad pacis artes     aptum et peritum. _Toga insigne pacis et otii_, Cic. Pis. c. 30.     Hic, circumspectis nulli deprensus in armis,   Laudatusque Jovi, Fabius, mirabile quantum                       620   Gaudebat reducem patriæ adnumerare reversus,   Duxerat egrediens quam secum in prælia, pubem.   Nec membris quisquam, natove pepercit amato   Acrius; aut vidit socium per bella cruorem   Tristior: atque idem, perfusus sanguine victor                   625   Hostili, plenis repetebat mœnia castris.     619. _nulli deprensus_, a nullo obpressus inproviso, sic apud     Virgil. Æneid. X, 98, _flamina deprensa_, sunt, impedita,     intercepta, silvis inclusa (ubi vid. Heyne). Cic. Or. I, 48, et     Verr. IV, 12.     --_circumspectis in armis_, in bello, quod cautus administrabat: nam     _circumspectus_ active dicitur, qui cavendi causa circumspicere     solet, et considerate prudenterque agit, adeoque cautus et prudens     est.     620. _mirabile_, vel _mirum quantum_, θαυμαστὸν ὅσον, ἀμύθητον ὅσον.     Drakenb. laudat Lamb. ad Hor. Od. I, xxvii, 6; Voss. Art. Gram. VII,     19, et Vechner. Hellenol. I, 4, p. 77.     621. _adnumerare_, singulos reddere.       620. _quantum_ Colon. (ex quo Modium male protulisse _tanquam_,       docebat N. Heins.) et R. 2, _tantam_ conj. Dausq. Vulgo       (_mirabile_) _tantum_.     Stirpe genus clarum, cæloque adfinis origo:   Nam remeans longis olim Tirynthius oris,   Et triplicis monstri famam, et spectacula captas   Mira boves hac, qua fulgent nunc mœnia Romæ,                     630   Egit ovans. Tunc Arcadius (sic fama) locabat   Inter desertos fundata Palatia dumos   Paupere sub populo ductor; quum regia virgo,   Hospite victa sacro, Fabium de crimine læto   Procreat, et magni commiscet seminis ortus                       635   Arcas in Herculeos mater ventura nepotes.     627 sqq. Vid. ad loca simil. I, 278; III, 422, et cf. Virg. Æn. VII,     659 sq., et VIII, 201... 279.     629. _triplicis monstri famam_, h. est, boves, quibus Geryon famam     sibi paraverat, et maxime gloriabatur.     --_captas boves_, vid. ad III, 39, in V.L.     630. Cf. Ovid. A. A. III, 113... 120; Fast. VI, 261, et Heyne ad     Virg. Æneid. VIII, 348; ad Tibull. II, v, 23.     631. Intell. Evander, ex Arcadia profugus, et gente Pelasgica     oriundus, qui Pallanteum arcem in monte Palatino condidit, de quo     vid. Heyne Exc. I; ad Virg. Æn. VIII, 51; Stroth. ad Liv. I, 5.     --_sic fama_, ut passim. Vid. Drak.     632. _Palatia_, mœnia.     633. _Paupere sub populo_. Conf. Virg. Æn. VIII, 100 et 105; vid. ad     II, 3.     --_regia virgo_, Vinduna.     634. _Hospite sacro_, ab Hercule.     --_victa_, vitiata.     --_crimine_, stupro, ut alias _peccatum_. Vid. Drak.     636. _Arcas_, puella Arcadica.     --_ventura_, futura, vel ut ἔρχεσθαι et _ire_ v.c. _in nomen_     alicujus ap. Virg. Æn. VI, 758, al.       634. _læto_, non _læta_, Col. et R. 2, _feta_ malebat N. Heins.   Ter centum domus hæc Fabios armavit in hostem,   Limine progressos uno; pulcherrima quorum   Cunctando Fabius superavit facta, ducemque   Hannibalem æquando: tantus tunc, Pœne, fuisti!                   640     637, 638. Cf. ad II, 4.     --_hostem_, Veientes.     639. _Cunctando_, cf. Virg. Æn. VI, 847. De sapienti ejus cunctandi     consilio bene disputat Polyb. III, 89.     640. Tantus eo tempore fuisti, o Hannibal, ut Fabius Max. cunctando,     teque detinendo, et se tibi æqualem imperatorem demonstrando,     egregia CCC Fabiorum facinora superasse judicatus sit, Drak. Quæ     Hannibal ipse de Fabio senserit, docet Liv. XXII, 12.     --Withof. existimabat Silium non spec. adloqui Hannibalem, sed     Pœnos, hoc sensu: Tantus nunc, o Pœne, fuisti, ut æquare Hannibalem,     Fabii summa laus fuerit. At quis nunc es? quæ rerum vices?       640. _tunc_, non _nunc_, scripti et R. 2, _Hannibalem: quantus       tunc, Pœne, fuisti_ conj. Dausq.     Dum se perculsi renovant in bella Latini,   Turbatus Jove, et exuta spe mœnia Romæ   Pulsandi, colles Umbros atque arva petebat   Hannibal, excelso summi qua vertice montis   Devexum lateri pendet Tuder, atque ubi latis                     645   Projecta in campis nebulas exhalat inertes,   Et sedet ingentem pascens Mevania taurum,     641. Hannibal post pugnam ad Trasymenum lacum per Umbriam agrumque     Picenum in Campaniam exercitum ducit: de quo itinere ejusque causis     vid. Liv. XXII, 9, et Polyb. III, 86.     642. _Turbatus Jove_, ejus fulmine. Vid. ad v. 595 sq.     645. _Tuder_, vid. ad IV, 222.     --_pendet_, ut ap. Virg. Ecl. I, 77, et Æn. I, 106, 166; cf. ad I,     128. Oppos. est v. 647 _sedet_, h.e. in planitie et depressa valle     jacet, ut VIII, 507, et XII, 162. Ἡμένῳ ἐν χώρῳ (sed εἱμένῳ ἐν     χόρτῳ in edit. Reisk.) Theocr. XIII, 40; monente D. Heins.     _Jacentia et plana urbs loca_ dixit Tac. Hist. I, 86. Cf. Broukh.     ad Tibull. I, iii, 67.     [646.] _Projecta_ propter situm humilem et depressum, Drak. Sed     ita locus languet, quia sequitur _sedet_, quo satis declaratur     oppositio.     --_Projecta_ autem loca et res plerumque dicuntur, quæ vel in altum     eminent, vel, ut h.l. longe lateque extenduntur, quæ et _porrecta_     vocantur. Vid. Heins. ad Virg. Æneid. X, 587, et Burm. ad Val. Fl.     VIII, 90.     [647.] De _Mevania_, vid. ad IV, 544 sq.     --_nebulas exhalat inertes_, propter naturam vallium. _Qua nebulosa     cavo rorat Mevania campo_, Prop. IV, i, 123.       643. _Pulsando_ Colon.       644. _summi_, non _summum_, Colon. quod recepi cum Drakenb.       suadente N. Heins. qui et _Devexum lateris_ volebat, ut _adtonitus       serpentis_ et mille talia apud Silium. Sed _devexum lateri_, h.e.       in latere, ut _d. jugo_ VIII, 360.       645. _lætis campis_, ut VIII, 456, suspic. N. Heins. et Drak.       Vulgata ex IV, 545, defendi potest, etsi τό _lætis_ præstiterit,       quoniam cum _projecta_ jungitur.       646. _Porrecta_ suspicari possis: vid. tamen not.   Dona Jovi: tum Palladios se fundit in agros   Picenum dives prædæ; atque, errantibus armis,   Quo spolia invitant, transfert populantia signa;                 650   Donec pestiferos mitis Campania cursus   Tardavit, bellumque sinu indefensa recepit.     648. _Dona Jovi_, victimam, quæ ei solebat mactari. Cf. V.L.     _Palladios agros_, Picenum agrum oliviferum. Vid. Plin. XV, 3, extr.     et sup. ad I, 238.     --_se fundit_ Hannibal cum toto exercitu. Vid. ad II, 151.     650. Quas Hannibal terras petierit, relicto agro Piceno, memorat     Liv. XXII, 9, et 13.     651. _mitis_ et ad agrorum fertilitatem, et ad aeris temperiem     spectat.     652. _sinu_, ut IV, 34.       649. _dives p._ ex scriptis et priscis edd. restituit N. Heins.       refrag. Lefeb. qui _dites_ edidit, ut conveniat verbis Livii XII,       9, pr. _Picenum agrum refertum præda, quem effuse avidi atque       egentes_ rapiebant. Eandem lect. firmant Polyb. III, 86, extr. et       Appian. b. Hannib. c. 12, init. et, quod Ill. Ernesti monet, qui       se primum fundit in agros populandi et prædandi causa, nondum       dives est prædæ, si subtiliter disputare velimus: etsi consequens       etiam pro anteced. passim ponitur. Vulgg. _cupidus prædæ_ primus       dedit Nicander, eandem forte Livii auctoritatem secutus, judice       Drak. qui tamen, quod omnes libri prisci exhibent, non mutare       ausus est: quod nunc forsan, si etiamnunc viveret, fecisset, ut       effugeret certe censuram Lefeb. qui satis modeste suo, non       Gallico, more pronuntiat, eum in textu absurdissimum esse, et in       notis (in quibus tamen nihil præter ea, quæ dixi, continetur)       prope delirare.     Hic dum stagnosi spectat templumque domosque   Literni ductor, varia splendentia cernit   Pictura, belli patribus monimenta prioris                        655   Exhausti (nam porticibus signata manebant),   Quis inerat longus rerum et spectabilis ordo.     653. In porticibus templi Liternensium bellum Punicum I tabulis     expressum fingit poeta, ut Trojanum Carthagine in templo Virg. Æn.     I, 453 sq.; vid. ad III, 32. Silius autem ad historiam belli, cum     eo, quod describit, arto vinculo connexi, inserendam, egregie hoc     poetarum artificio utitur, et sapienter quidem h.l., ubi ad     argumentum picturæ oculis animoque perlustrandum otium fecit     Hannibali, qui, dum Romani bello vires reparant, totam fere Italiam     pervagatur. Simili artificio sup. II, 395 sq. originem Carthaginis,     et b. Punicum I, argumenta clipei fecerat. Ceterum porticus (vid. c.     Octavia et Philippi apud Plin. XXXV, 10, 40; XXXVI, 5.) picturis     ornari solebant.     654. _Liternum_, (vid. V.L.) urbs Campaniæ, ad ostium Clanii fl.,     qui et ipse _Liternus_ vocatur, (vid. ad VIII, 535) inter Cumas et     Vulturnum sita, quo deducta est colonia Romana (Liv. XXXII, 29;     XXXIV, 45), et ubi Scipio Afric. invidiæ cedens mortem obiit, teste     Liv. XXXVIII, 52, 53. Adjacent paludes et stagna, ex frequenti     potissimum Clanii exundatione orta, unde h.l. _stagnosi_. Cf. VII,     278; VIII, 530. Stat. Silv. IV, iii, 66, et Liv. XXII, 16. _Literna     palus_ nunc _Lago di Patria_ dicitur, si fides habenda Leandro in     Italia. Plura de hoc oppido vid. ap. Cluver Ital. ant. IV, 2,     p. 1097.     656. _Exhausti_, ut apud Virg. Æn. IV, 14; X, 57.       654. _Literni_, non _Linterni_, Col. h.l. et inf. VII, 278, et       VIII, 531: Λείτερνον dicitur Ptolem. Λίτερνον Strab. V, p. 168;       Appian. B. Civ. I, 39, et sic quoque in tabula Peuting. et in       optimis exemplarr. Livii, Frontini. Plin. III, 5, Festi et al. Cf.       Heins. ad Ovid. Met. XV, 714, Sigon. ad Liv. XXII, 16.   Primus bella truci suadebat Regulus ore,   Bella neganda, viro si noscere fata daretur!   At princeps Pœnis indicta more parentum                          660   Appius adstabat pugna, lauroque revinctus   Justum Sarrana ducebat cæde triumphum.     658. Romani diu deliberantes postremo auxilium Mamertinis contra     Pœnos et Hieronem ferendum decernebant A.U. 490, et Appius Claudius     Caudex Consul populi suffragiis Messanam trajicere jubebatur, de quo     b. Punici I initio vid. Flor. II, 2, et inpr. Polyb. I, 10, 11; quo     teste populus, senatu dissuadente, hujus consilii, cum recta ratione     pugnantis, auctor fuit. Silius tamen non male Regulo has partes     tribuit. Patresque idem censuisse tradit Liv. Epit. XVI.     --_truci ore_, cf. v. 429.     659. _neganda_, quæ dissuadenda erant.     --_viro_, homini.     --_Bella suadebat_; quomodo hoc pictura effingi potest? vid. ad II,     417.     660... 662. Appius primum Hieronem, deinde Pœnos vicit. Vid. Polyb.     I, ii, 12.     --_indicta more parentum_ per fecialem.     --_cæde_, propter et post cædem.     --_Sarrana_, Pœnorum. Vid. ad I, 72.     --_triumphum_, de quo vid. Eutrop. II, 10.       659. _si nosci fata darentur_ R. 3, et Med. _nascere_ R. 2.       660. _indicta pugna_, non _indictæ pugnæ_, Col. et R. 2; _indicta       pugnæ_ Ox.       661. _laurosque_ R. 2, lapsu felici, si lapsus est, nec potius       genuina lectio.   Æquoreum juxta decus, et navale tropæum,   Rostra gerens, nivea surgebat mole columna:     663. Victoria C. Duilii Cos. qui _ante omnes_ h.e. primus _alto_, in     mari Siculo, ad Liparas ins. usu ferrearum manuum et corvorum, A.U.     494. Pœnos devicit, et triumphum navalem egit, (vid. Flor. II, 2, et     Polyb. I, 22, 23; qui tamen cap. 21 memorat, Romanos paulo ante bis,     et primum quidem duce Cn. Cornelio Cos. male, sed mox eo capto,     prospere adversus Hannibalem in mari pugnasse) tam grata fuit     Romanis, ut _columna_ ipsi _rostrata_ in foro poneretur. Ejus basin     olim in Capitolinis urbis ruinis repertam, et inscriptionem     doctissime a Pet. Ciacconio in singulari comment. suppletam atque     illustratam fuisse, quis est qui nesciat? Hoc antiquissimum veteris     ævi monimentum exhibent Lips. antiq. lectt. II, 14; Beger. Duker. et     Græv. ad Flor. II, 2; Gruter. p. 404; Fleetwood Inscr. antt. Sylloge     p. 66, et Funcc. de orig. et puerit. L. Lat. c. 5, p. 298 sq.     Columnam ævo suo etiamnum superfuisse tradit Plin. XXIII, 5, et     XXXIV, 5.     664. _nivea mole_, candido marmore.     --_surgebat_, doctius quam erat, ut ap. Virg. Ge. III, 29; Æn. I,     448; X, 476; Ovid. Met. I, 44.       664. _ferens_ Put. _niveæ columnæ_ legendum, et post τό       _columnæ_ distinguendum videbatur N. Heins.   Exuvias Marti donumque Duilius, alto                             665   Ante omnes mersa Pœnorum classe, dicabat:   Cui, nocturnus honos, funalia clara, sacerque   Post epulas tibicen adest; castosque penates   Insignis læti repetebat murmure cantus.     667... 669. Eidem Duilio perpetuus honos habitus, vel potius, teste     Catone ap. Cic. de Sen. c. 13, ab ipso privato, nemine prohibente,     sumtus est, ut revertenti a cœna, tibicine canente, funalia     præferrentur, et ipse quasi quotidie ita triumpharet. Conf. Flor.     II, ii, 10; Plin. XXXIV, 5; Liv. Epit. XVII; Val. Max. III, vi, 4.     Verba _castos penates_ spectant, ni fallor, ad Duiliam uxorem, quæ     vel ea, qua vixit, ætate, exemplar pudicitiæ fuit. Vid. Hieron.     advers. Jovian. I, et Merula ad Ennii Fragm. p. 57.       665. _Duellius_ Put. Vulgo _Duillius_ Sed _Duilius_ Med. ed. ut in       fastis triumphal. et Gr. Δουΐλιος. Aliis Bellius, Billius, Βίλιος,       Λίβιος dicitur. Confer VV. DD. ad Polyb. I, 22 et 24. Pighius ad       A.U. CDXCIII. et, quos Drak. jam laudavit, Merula ad Enn. Ann. I,       p. 59, et inprim. Ciaccon. ad column. rostrat.       669. _læto_ Benes.     Cernit et extremos defuncti civis honores:                     670   Scipio ductoris celebrabat funera Pœni,   Sardoa victor terra. Videt inde ruentem   Litoribus Libycis dispersa per agmina pubem;   Instabat crista fulgens, et terga premebat   Regulus: Autololes, Nomadesque, et Maurus, et Hammon,            675   Et Garamas positis dedebant oppida telis.     670. Hæc de exsequiis, quas L. Cornelius Scipio, Barbati filius,     qui, Olbia urbe capta, A. U. 494, de Pœnis, Sardis Corsisque     triumphavit, Hannoni in Sardinia cæso fecit, recte intelligunt     Marsus, Cell. et Drak. Cf. Flor. II, 2; Liv. Epit. XVII, et inpr.     Valer. Max. V, i, 2.     672... 676. Cf. sup. ad v. 299 sq.       671. _celebraret_ Col. unde _Cernit ut... celebraret_ scribendum       putabat N. Heins.       674. _effulgens_ R. 3.   Lentus arenoso spumabat Bagrada campo   Viperea sanie, turmisque minantibus ultro   Pugnabat serpens, et cum duce bella gerebat.     677... 679. Cf. v. 140 sq.       678. _turmisque minantibus_ scripti et priscæ edd. ante Junt. in       qua primum operarum vitio editum _turmisque minitantibus_, pro quo       _turmis minitantibus_ reposuit Aldus, quem secuti sunt alii.       _Ultor_ malebat N. Heins. quod verbis Flori II, 2, _quasi in       vindictam Africæ nata serpens_ convenire notat Drak. qui tamen τό       _ultro_ servat, et coll. XI, 517, pro _insuper_, ut Lef. cum       emphasi, ut apud Virg. passim, et apud alios _insuper_, vel       _volens_, positum existimat. Equidem malim interpretari _adeo_,       _sogar_, quæ notio plerisque, ubi _ultro_ occurrit, locis       respondet.  [“XI, 517” recte XI, 515]     Nec non projectum puppi, frustraque vocantem                   680   Numina, Amyclæum mergebat perfida ponto   Rectorem manus, et seras tibi, Regule, pœnas   Xanthippus digni pendebat in æquore leti.     680. Pœnos, gloriæ Xanthippi invidentes, eum navi redeuntem     mersisse, memorant, præter Silium, ab aliis jam laudati Appian. de     reb. Pun. c. 4, et Zonaras Annal. T. II, quo teste fuerunt etiam, qui     eum in desertam insulam expositum, et alii, qui navem ei vetustate     fatiscentem datam fuisse, referrent. Eumdem vero incolumem potius     domum rediisse, tradit testis fide dignior Polyb. I, 36.     682. _seras_, quia jam captus eras.       680. _e puppi_ volebat N. Heins.       682. _Rectorem_ scripti et R. 2. Vulgata lectio _Xantippum_ e       marg. in contextum inrepsit.       683. _Indigno rector pendebat_ R. 3. Parm. et Med. quæ lectio ex       emendatione profecta videtur, ne idem nomen, ut vulgo fit,       repetatur.   Addiderant geminas medio consurgere fluctu   Ægates; laceræ circum fragmenta videres                          685   Classis, et effusos fluitare in gurgite Pœnos.     684. Conf. ad I, 61.     --_geminas_; vulgo tres putant esse, ejusdemque fere magnitudinis,     et Lilybæo promont. objectas, _Phorbantiam_, _Ægusam_ et _Hieram_,     quæ post Usticam et Osteodem a Ptolemæo memorantur, et tres Ægates     esse creduntur. Quod si verum est, Silius forte _geminas_ dixit pro     _duas_, innuitque τὴν Αἴγουσαν νῆσον et τὴν Ἱερὰν νῆσον, quarum     mentionem facit Polyb. I, 60 et 61, ubi de pugna Lutatii et Hannonis     agit, quæ primum Punicum bellum confecit.     --_Addiderant_ pictores.     685. _Ægates_, Αἰγούσας ap. Polyb. I, 45.       686. _affusos_, scilicet fragmentis navium, vel remis, emend.       N. Heins. Cf. ad IV, 251. Idem prob. Drak. et recepit Lefeb. Non       male: sed in vulg. quoque lect. _effusos_ (h.e. vagos, dispersos,       vel effuse) nihil esse video, quod displicere debeat.   Possessor pelagi, pronaque Lutatius aura   Captivas puppes ad litora victor agebat.     687. _aura prona_, vento favente et secundo, vel celeri, quo cursus     fiebat pronus ac celer, ut ap. Hor. Od. I, xxix, 11; IV, vi, 39, et     Virg. Æn. V, 212; teste Polyb. ll. cc. Pœnis potius, tam in prælium     euntibus, quam, eo finito, Hieram ins. repetentibus, subita     mutatione, secundus fuit ventus; et Lutatius, L navibus demersis et     LXX captis, cum decem fere millibus vectorum Lilybæum promont.     petiit.       687. _pronaque Lutatius a._ scripti et priscæ edd. _pronaque       Luctatius_ Veneta Marsi. Vulgata lectio _prona Luctatius_ debetur       Nicandro. _Lutatium_ scribi in unico hujus gentis numo ap. Ursin.       in familiis Rom., et primam a poetis syllabam corripi, sed in       corpore Gruteri et Reinesii utramque orthographiam inveniri, monet       Drak. qui laudat Heins. ad Claud. in Eutrop. I, 455; Carrion ad       Sallust. Hist. I, p. 453, ed. Gruteri, et Fabrett. Inscriptt.       p. 675 et 750. Præterea nostram scripturam confirmant Græci: nam       Λυτάτιος dicitur Polyb. I, 59 sqq. et Λουτάτιος Appiano de reb.       Sic. II, Exc. 18, T. I, p. 93. ed. Schweigh.   Hæc inter, cinctus legatorum ordine Hamilcar,   Ductoris genitor, cunctarum ab imagine rerum                     690   Totius in sese vulgi converterat ora.       689. _Hæc_ omnes scripti et edd. ante Drak. _victos_ Colon.       _junctos_ Oxon. _vincto_ Parm. et Med. _religatus in ordine_       scripti cum R. 3, Parm. et Med. Vulgata lectio _juncto legatus in       ordine_ auctorem habet Marsum, qui _in ordine_ pro _continuo_       dictum putabat. _Hic inter victos religatus in o. H._ conj. Dausq.       prob. N. Heins. nisi quod, _Hoc... in ordine_, scilicet captarum       navium, maluerit. Id recepit Drak. qui tamen recte jam monuit,       alto historicorum de captivitate Hamilcaris (qui ne pugnæ quidem       navali interfuit) silentio auctoritatem librorum plerorumque       infringi, nisi forte hæc verba cum Dausq. ad imaginem Hamilcaris,       quam Romani in triumpho religatam gestarint, referantur, de quo       conf. XVII, 630 sqq. inpr. v. 644, 645. Mira hæc videtur       oscitantia Lefeb. qui _Hoc, inter victos Legatus, in o. H._       reposuit, addita hac nota: ≪Non _capti_, sed ad incitas adacti       milites Hamilcaris, cujus _arbitrio_, ait Nepos, _pacem       permiserat_ Carthago. Ideo dicitur a poeta _legatus_, constitutus       quidem, non missus: id est, _plenipotentiaire_, german.       _gevollmachtigt_, quod nemo ante me animadvertit.≫ Nihil horum       omnium satisfacit, et ipse quoque receptam textus lectionem       deserendam putavi, etsi ab ea discedere, ubi aliquam certe veri       speciem habet, religioni duco. Sententia verborum, quæ ex       vestigiis librorum, donec meliora certioraque quis suggesserit,       reposui, hæc est: _Inter hæc_, scilicet tabularum argumenta (ut       _inter ea_ dixit Virg. Æn. I, 479) _Hamilcar_, dux, non legatus,       Pœnorum in Sicilia, cujus tamen arbitrio hi pacem, cujus mox       mentio fit, permiserant, _cinctus ordine legatorum_, h.e. decem       legatis, ex ordine tabula expressis, quos Romani, pacis       conditionibus, quas Lutatius dixerat, rejectis ad eum miserant,       teste Polyb. I, 62 et 63, _converterat_, etc. Possis etiam eodem       sensu legere _junctus legatorum ordini_, vel _ordine_: nisi malis       _picto legatorum ordine_. Viderint acutiores.       690. _junctarum_ conj. N. Heins. et v. 692, _Sed pacti faciem_,       vel _Sed pacti auspicium_, ut verba _pacti fœderis_ jungantur;       _faciem_ scripti et Parm. _faciens_ Med. Vulgo _facies_,       adversante metro. _Pacis_ majore litera initiali scripsi, quia       ipsam _Pacis faciem_, h.e. imaginem pictura expressam puto, ut       _aras_, _Jovem_ et _Latinos_.   Sed pacis faciem, et pollutas fœderis aras,   Deceptumque Jovem, ac dictantes jura Latinos   Cernere erat: strictas trepida cervice secures   Horrebat Libys, ac submissis ordine palmis                       695   Orantes veniam, jurabant inrita pacta.   Hæc Eryce e summo spectabat læta Dione.     692. Ornatum verborum et ferocem illum excelsumque, qui in iis vivit     et regnat, spiritum Romanum facile percipias. De ipsa pace, vid.     Polyb. I, 62 et 63.     --_faciem_, Drak. exponit genus, ut IV, 591; Sed vid. V.L.     693. _Jovem Deceptum_, ut I, 482. Cf. ad I, 9.     --_jura_, ut I, 481.     695. _submissis palmis_, vid. ad I, 673.     696. _inrita_ mox futura, moto scilicet bello Punico secundo.     697. Præclare Venus, quæ Romanis favet, hisce picturis oculos     animumque pascere fingitur.     --_Dione_, Venus: vid. ad IV, 106. Nobilissimum ejus templum in     _Eryce_, monte Siciliæ, supra Drepanum. Vid. Heyne in not. et Exc.     II; ad Virg. Æn. V, 759.       695. _Horrebant Libyes_ contra fidem libb. dedit Lefeb. vulgare       substituens exquisitiori.       696. _horrida pacta_ edd. antt. _inrita pacti_ malebat N. Heins.       ut _acuta belli_, _dura laborum_, etc.