Punicorum Libri Septemdecim 29

	Punicorum Libri Septemdecim 29

Quæ postquam infesto percensuit omnia vultu   Adridens Pœnus, lenta proclamat ab ira:   ≪Non leviora dabis nostris inscribere tectis                     700   Acta meæ dextræ: captam, Carthago, Saguntum   Da spectare, simul ferro flammaque ruentem;   Perfodiant patres natorum membra: nec Alpes   Exiguus domitas capiet locus; ardua celsis   Persultet juga victor equis Garamasque Nomasque.                 705     698. _infesto vultu Adridens_, ira cum arrogantia et contemtu mixta.     699. _ab ira_. Cf. XI, 99, et ad II, 139.     --_lenta_, lente, sensim collecta a singulorum perlustratione.     700. _nostris tectis_, templis et ædibus sacris.     702, 703. Conf. II, 657... 691.     --_Perfodiant_, ut _persultet_, _ruat_, _fugiat_, _vehatur_, pro,     pictura exprimendos cura perfodientes, etc.       699. _læta ira_ et v. seq. _dabunt_ conj. Dausq. utrumque parum       acute.       702. _ferroque flammaque_, non _flamma ferroque_, scripti, quod       concinnius videbatur N. Heins. nescio quare.       704. _capiet_, non _capiat_, scripti et R. 2.       705. _Nomasve_ tacite edidit Lef. Male!--706. _Addes T._ scripti       _Adde T._ Parm. et Med. _Adest_ R. 2, _Adde etiam_ Ven. Marsi et       edd. inde expressæ, contra metri leges. _Adde et T._ conj. Dausq.       quod non improb. N. Heins. et recepit Cell. ac legendum esse haud       dubitabat Withof. quia v. 702, præcesserit _da spectare_.   Addes Ticini spumantes sanguine ripas,   Et nostrum Trebiam, et Trasymeni litora Tuscis   Clausa cadaveribus: ruat ingens corpore et armis   Flaminius: fugiat consul manante cruore   Scipio, et ad socios nati cervice vehatur.                       710     707. _nostrum Trebiam_, vid. ad I, 118, et IV, 650.     708. _Clausa_, ut IV, 621, ≪clausit magna vada pressa     ruina.≫     --_ruat_ in perniciem, cadat.     709 sq. Confer IV, 466 seq.     --_cruore_ ex vulnere.       708. _Plausa_ in mentem veniebat N. Heins. _ruet_ Tell. _ruato_       R. 2, teste Lefeb. qui hæc notat: ≪an pro _ruito_? quod placebat       præ ceteris, propter concursum vocalium.≫       709. _manetque cruore_ opinabatur N. Heins.   Hæc mitte in populos, et adhuc majora dabuntur.   Flagrantem effinges facibus, Carthago, Libyssis   Romam, et dejectum Tarpeia rupe Tonantem.   Interea vos, ut dignum est, ista, ocius ite,   O juvenes, quorum dextris mihi tanta geruntur,                   715   In cineres monimenta date, atque involvite flammis.≫     711. _mitte in populos_, vid. ad II, 511.     --_majora_ facinora.     713. _dejectum Tarpeia rupe Tonantem_, δεινῶς pro, Capitolium     occupatum.     716. _monimenta_, templi picturas.       712. _effugies_ Col. unde _effinges_ emend. Modius; _effingens_       aliquot edd.       716. _monimenta_, non _monumenta_, R. 2, ut semper scribendum       monet Lefeb. Recte. Conf. Cl. Schelleri Præcepta stili bene lat.       P. I, p. 35, et Cell. Orthogr. Utrumque tamen in lapidibus       occurrit.       *       *       *       *       *           *       *       *       * Errata: Liber VI   16n. _non æquum_ ... III, 2, 260  [equum ... II, 2, 260]   25, 26n. Intpp. ad Stat. Th. X, 170 seq.  [ad ad]   35v. _vigens_, non _ingens_, Col.  [Col. Col.]   119n. _rerum inclinata_, ut _res inclinatæ_ ap. Liv. IX, 12_.     [_incertum: ‘res ... inclinata’ saepius apud Livium legitur_]   188v. Idem sensisse videtur N. Heins. qui  [qai]   270v. nisi ipsa hæc vox substituenda  [susbtituenda]   307... 310n. Vid. mox v. 311  [mox V, 311]   455v.  [445]   489n. _ferire_ ... vel כרת ברית.     [[The word “vel” was added to protect against display problems with     the paragraph-final Hebrew text.]]   609... 611v. (!!)  [_sic scriptum_]   658n.  [558]       *       *       *       *       *           *       *       *       *       *       *       *       *       * C. SILII ITALICI PUNICORUM LIBER SEPTIMUS. ARGUMENTUM. Q. Fabius Maximus Cunctator, in quo omnis Romanorum spes sita est, cum novo exercitu, ex civibus sociisque conscripto, ad bellum proficiscitur, quod prudentia cautisque consiliis, quibus solus omnium, quas ducit, copiarum vires æquat, gerere statutum habet cum animo ac deliberatum; 1-19. At Hannibal, quam primum de creatione novi summique magistratus fama ad ipsum pervenit, Dictatoris genus et res ab ipso gestas a captivis percontatur, ex quibus Cilnius ducem Rom. ejusque gentem amplissimis verbis ornat, et ita indignationem quidem Pœni in se convertit, sed e malis, quibus urgetur, supplicio se emergere frustra cupit; 20-73. Dum Romæ, votis rite nuncupatis, cives cum conjugibus supplicatum eunt et sacris operantur, Fabius strenue iter facit, disciplinamque militarem ad pristinos mores redigit; 74-95. Castris deinde jam in conspectu hostium positis, Pœnus, certa victoriæ spe inductus, nullam dimicandi moram facit, et vallatos maledictis ad certamen provocat; 96-122. Verum ubi quieta omnia apud Romanos, nec castra ullo tumultu mota videt, re infecta in Apuliam transit, variisque dolis constantem Dictatoris animum tentare et circumvenire conatur; 123-145. Quum ita quoque nihil proficit, omnisque spes in inritum cadit, tacita jam cura animum incensus, quod nunc demum edocti malis Romani parem Hannibali ducem quæsissent, in Campaniam exercitum reducit; 146-158. Ibi amœnissimam Italiæ partem agrumque Falernum, qui generosissimo vino abundabat, cujus faciendi rationem ipse Bacchus priscis temporibus Falernum, hospitem suum, docuerat, inpune depopulatur; 159-211. Qua rei indignitate in castris Romanorum seditio movetur, quam Fabius comprimit, habita oratione, qua ostendit, rempublicam, continuis cladibus adflictam, non nisi prudentissima et cauta belli gerendi ratione ab interitu vindicari posse, et rem tempusque ita postulare, ut adversus ferocem tot victoriis hostem nihil temere audeant, nec, nisi certa spes et commoda rei bene gerendæ occasio obferatur, summam rerum universo periculo committant, sed ante omnia suæ saluti atque securitati consulere, conatusque hostiles singulari potius arte, quam temeraria vi inpedire studeant; 212-259. Invidia tamen Dictatoris augetur fraude ac dolo Hannibalis, qui ab uno ejus agro, omnibus circa vastatis, ferrum ignemque abstineri jubet, ut occultæ proditionis fœderisque clam cum hostibus icti suspicio commoveatur; 260-267. Sed mox Pœnus suis se artibus peti sentit, agmenque suum repente præter opinionem inter Calliculam montem, Formiana saxa ac Literni stagna inclusum videt, via ad Casilinum obsessa; 268-281. Quas insidias callide eludit, et noctis principio duces, Magonem, Maraxen et Acherran somno excitat, militibusque tessera significat, quid fieri velit: tum sarmentis ad cornua boum adligatis et incensis, custodibus Romanis rei novitate terror incutitur; Pœnus vero salvus ex faucibus elabitur, saltumque transgressus in agro Allifano castra ponit; 282-376. Fabius confestim et ubivis hostem subsequitur; at non ita multo post, sacrorum causa Romam profecturus, non imperio tantum, sed consilio etiam ac prope precibus agit cum Minucio, ut, ratione potius quam fortuna fretus, bellum administret, et exemplum, quod ad imitandum habeat, sequatur; 377-408. Absente eo classis Pœnorum ex alto in portus Caietæ et Formiarum, in finibus Campaniæ, invehitur, quo hostium adventu perterritæ Nereides ad Protea, in antro, prope Capreas, commorantem, confugiunt, ut ab eo de futura Italiæ fortuna cognoscant; 409-434. Deus marinus, exposita Romanorum origine, a Trojanis, propter iniquum Paridis judicium et Junonis iram debellatis et terra marique cum duce Ænea jactatis, repetenda, prædicit, urbem eorum æternam fore, bellumque Punicum II, quamvis Cannensis etiamnunc clades inpendeat, a Scipione Africana gloriose confectum iri; 435-493. Quam fatorum seriem dum vates in antro reserat, Magister equitum, inmemor monitorum Fabii, ferociter magis quam consulto rem gerit, et, Hannibale, furoris ipsius alendi causa, fugam aliquoties simulante, jam fama egregiæ victoriæ Romam perfertur; 494-512. Hinc populi jussu æquatur ei imperium cum dictatore, qui invicto a civibus hostibusque animo ad castra revertitur et exercitum dividit; 513-522. Quo facto Minucius, secundis rebus delatoque sibi a populo honore multo animosior ad omne periculum spernendum et quidvis audendum factus, sine mora cum hoste iniquo confligit loco, et subito legiones omnisque adeo respublica in maximo discrimine versantur; 523-535. Jam cæsis aliis, aliis fugam circumspectantibus, Fabius, conspecta procul turbata acie, militibusque et Q. Fabio, filio, qui irata mente contraria suadebat, ad opem suis ferendam stimulatis, repente, velut cælo demissus, legionibus, salutis suæ jam desperantibus, succurrit, et hostibus, quorum magnam stragem ipse ejusque exemplo incitati Syllæ, Crassi, Metellus, Furnius, Torquatus, Brutus, Cato et Q. Fabius edunt, victoriam, civibus vero confessionem erroris extorquet; 536-729. Minucius, inmerito hoc beneficio victus et nunc demum sentiens, quanto satius sit, prudentia et cunctatione, quam temeritate, bellum tali tempore administrare, castra cum Dictatore jungit, et, aris in ipsius honorem exstructis vinoque ac dapibus Fabio, tanquam Deo, libatis, PATREM eum salutat; quod exemplum milites sequuntur; 730-750.   Interea trepidis Fabius spes unica rebus:   Ille quidem socios atque ægram vulnere præceps   Ausoniam armabat, viridique ad dura laborum   Bellator senio jam castra movebat in hostem.     1. _trepidis spes unica rebus_, ut X, 48, et _fessis spes ultima_,     VIII, 667; _lumen_ et _auxilium rebus nostris dubiis futurum_, Liv.     I, 39; II, 50, ext. de Fabia gente.     --_Res trepidæ_, periculosæ, in quibus trepidamus, φοβερὰ, ut passim     apud Liv. conf. Drakenb.     2. Duas legiones, teste Liv. XXII, 11, vel quatuor, si Polyb. III,     88, fides habenda, ex civibus sociisque scripsit, et ad Servilianum     exercitum adjecit.     --_ægram vulnere_, cladibus adflictam et debilitatam.     3 sq. _viridi senio_, ut apud Virgil. Æn. VI, 304; conf. ad I, 405,     _virens senecta_.       1. _rabidis rebus_ Colon. prob. N. Heins. quia _res trepidæ_ vers.       88, iterantur, et _certamen_ ac _arma rabida_ dicuntur, v. 253, et       XVI, 410. Quam infirma sit utraque ratio, non est quod doceam.       Eodem suadente, post _rebus_ στιγμην τελειαν posui cum Drak.       _Interea Fabius, trepidis spes u. r. Ille quidem, socios_, etc.       transponendum censebat Burm. Non male!       3. _clara laborum_ priscæ edd. Conf. ad II, 52; _cruda l._ conj.       N. Heins. coll. Virg. Æn. VI, 304.   Sed mens humana major, nec tela, nec enses,                        5   Nec fortes spectabat equos: tot millia contra   Pœnorum invictumque ducem, tot in agmina solus   Ibat, et in sese cuncta arma virosque gerebat.     5. Egregia quidem laus prudentiæ Fabianæ, quæ ad hostes superandos     plus momenti habebat, quam omne exercitus robur.     6. _Nec spectabat_, minus iis confidebat, quam cautis consiliis et     cunctationi; vel non curabat, metuebat; quem sensum minus probo.     _Ed._     8. Drak. ad h.l. et XVI, 19, comparat inf. v. 743; XVI, 50; Virg.     Æn. VII, 705, et Liv. XXVIII, 12.       5. _mente humana_ Ox. _mente humano major_ emend. Barth. Adv. I,       13, ut _humano_ sit pro _homine_, de quo vid. Gronov. ad Liv.       VIII, 9, et Gifan. Ind. Lucret. Vulgatam lect. exemplis (V, 435,       et VI, 426), quibus non indiget, vindicarunt Draken. et Lefeb.   Ac ni sacra seni vis inpressumque fuisset,   Sistere Fortunam cunctando adversa foventem,                      10   Ultima Dardanii transisset nominis ætas.     9. _vis sacra_, h.e. admirabilis, magna, præclara, divina, ut _sacer     Iulus_, VIII, 71; _sacrum letum_, II, 520; _rabies virtutis_, VI,     42; forte etiam _sacra manus_, VIII, 357, et _sacras in sanguine     dextras_, XII, 578; _annus sacer_, h.e. præclarus, egregius, vel     felix ap. Tibull. II, v, 82; ἱερὸς δίφρος, Hom. Iliad. ρ, 464; ἱερὴ     Θήβη, Εὐβοίη, Ἴλιος, ἱερὴ ἴς Τηλεμάχοιο Iliad. α, 366; β, 535; δ,     416; Odyss. β, 409; ἱερὸν μένος Ἀλκινόοιο, et κνέφας, Odyss. η, 167;     Iliad. λ, 194; ἱερὰ νᾶσος Thera, Ταίναρος et Σικύων ap. Pind. Pyth.     IV, ii, 78, et Nem. IX, 127. Sic et Ἀχιλλεὺς, vel ἅλα δῖαν,     Λακεδαίμονα δῖαν, Iliad. α, 141; Odyss. ε, 20.     --_inpressum_, fixum ac destinatum.     --Fabius minus confidebat legionibus suis, sed tanquam solus in     bella pergeret, in se uno omnem spem repositam habebat; _ac ni sacra     vis_, divina mens, cogitatio, ἱερον μενος, _seni fuisset_...     (_adversa_, Pœnorum partes) actum fuisset de imperio romano; Lenz.       10. _Fortunam cunctando_, non _cunctando F._, Colon.   Ille modum Superis in Punica castra favoris   Addidit, et Libyæ finem inter prospera bella   Vincendi statuit: tumefactum cladibus ille   Hesperiis lento Pœnum moderamine lusit.                           15     12. Minuit favorem deorum, inpr. Junonis, in Pœnos, h.e. perpetuæ     Pœnorum fortunæ modum statuit, qua ratione eadem sententia mox     exprimitur.     15. Drak. comparat VIII, 11, et Claud. b. Get. v. 138. _Primus     fulmineum lento luctamine Pœnum Compressit Fabius_.   Summe ducum, qui regna iterum labentia Trojæ   Et fluxas Latii res, majorumque labores,   Qui Carmentis opes et sceptra Evandria servas,   Surge, age, et emerito sacrum caput insere cælo.     16. Egregia poetæ ad Fabium apostrophe, sed luxuriante ornatu     expressa.     --_iterum labentia_. Cf. ad I, 43.     17. _fluxas Latii res_, ut ap. Virg. Æn. X, 88; Cic. Att. IV, 2;     Sall. Jug. 123. Nam _fluere_ est dilabi, interire. Vid. Gron. ad     Liv. XXVII, 17. Italia vario modo designatur.     18. _Carmentis_, seu Carmenta, Evandri mater. Cf. XIII, 816; Liv. I,     7; Virg. Æn. VIII, 335 sq.; ibique Heyne Exc. I.     19. Altius te a terra in cælum tolle, scilicet nominis amplitudine     et inmortalitate, ut _sublimi ferire sidera vertice_ dixit Hor. Od.     I, 1, extr. ubi vid. Jani. Ἐρις ap. Hom. Iliad. δ, 442, ὀλίγη μὲν     πρῶτα κορύσσεται, ἀυτὰρ ἔπειτα Οὐρανῷ ἐστήριξε κάρη.     --_emerito_, merito, prudentia rebusque gestis promerito, ut XI,     464; Drak. qui laudat Huet. ad Manil. I, 404; Heins. ad Vell. Pat.     II, 11 et al.       18. _tecta Evandria_ h.e. Pallanteum, et hinc Roma, eo loco       condita (vid. ad VI, 631 sq.), opinabatur N. Heins. quod prob.       Drak. et recepit Lef. Non male, quia modo vox _regna_ præcessit:       _regna_ argute dici monet Withof. ut ap. Hor. Od. III, iii, 58.       Maluerit tamen _sceptra_, quæ vox dignior sit quam _tecta_, et ad       vulg. lect. propius adcedat.  [“ad VI, 631”: in Not.]       19. _et in merito_ R. 1, 3, et Med. unde _et i. merito_ suspic.       N. Heins. quem v. ad XI, 214, 241, ad Claud. R. P. I, 92, et       Epithal. Hon. et Mar. v. 276, ad Ovid. Amor. III, iii, 1. Sed       vulgatum _emerito_, h.e. merito, Drak. firmat ex XI, 464;       (_Emerito... cælo_) Manil. I, 404; (_emeritum mundum_) Prop. IV,       ii, 61; Sidon. Apoll. II, 209; Val. Max. IV, 1, ex. 6; conf.       Heins. ad Vellei. Paterc. II, 11.  [“XI, 464” recte XI, 461]     At Libyæ ductor, postquam nova nomina lecto                     20   Dictatore vigent, raptim mutata Latinis   Imperia haud frustra reputans, cognoscere avebat,   Quæ fortuna viro, quodnam decus; ultima fessis   Ancora cur Fabius, quem post tot Roma procellas   Hannibali putet esse parem: fervore carentes                      25   Angebant anni, fraudique inaperta senectus.     20. _nova nomina_, Dictatoris et magistri equitum.     [21.] _vigent_, celebrantur et in omnium ore sunt, Cell. Cf. Cic.     Tusc. I, 38, extr.     --_lecto Dictatore_, propr. Prodictatore, quia consul Romæ non erat.     Vid. Liv. XXII, 8.     23. _Ancora ultima_, alias _sacra_, Gr. ἄγκυρα ἱερὰ, ᾗ χωρὶς ἀνάγκης     οὐ χρῶνται, Polluc. I, 9; quod quam egregie Fabio conveniat, monuit     jam D. Heins. Spem ut plurimum in numis sub symbolo ancoræ signari,     observat Drakenb., qui præterea comparat VIII, 667; X, 48; Proverb.     e Vatic. Append. Cent. II, n. 18, et Schott. ad Proverb. et Suid.     Cent. XIV, num. 50.     24. Imitat. Liv. XXII, 12.     25. _fervore carentes anni_ Fabii, ut contra _vividi_, _calidi_,     _fervidi_, _ignei_ dicuntur juvenes. Cf. XVI, 596, et Virg. Æn. V,     395... 396.     26. _inaperta_, non patens.       23. _ultima passis_ malebat D. Heins. et _quis Fabius_ Burm.       _Ancora_ ex Gr. ἄγκυρα rectius quam _anchora_ scribitur.       25. _fervore carentes_ Tell. a m. pr. Parm. Med. et Benes.       Vulgatam _calentes_ defendunt Dausq. et Cell. et ad Hannibalem       referunt, coll. v. 66. Male!   Ocius adcitum captivo ex agmine poscit   Progeniem ritusque ducis dextræque labores.     27. _adcitum poscit_, ab eo, quem adciverat, quærit, percontatur.     28. _labores_, ut V, 561. Ipsum poetæ commentum satis ingeniosum     est, et ingenti Hannibalis sollicitudini, cujus justa erat causa,     consentaneum.       28. _laborem_ e Colon. recepit Drakenb. Sed magis hoc loco       conveniunt _labores_, h.e. res gestæ, facta; conf. not. ad V, 561.     Cilnius, Arreti Tyrrhenis ortus in oris,   Clarum nomen erat; sed læva adduxerat hora                        30   Ticini juvenem ripis, fususque ruentis   Vulnere equi, Libycis præbebat colla catenis.     29. _Cilnius, clarum nomen_. Cf. V.L., et ad V, 328.     --_Arreti_, vid. V.L., et ad V, 123.     --_Tyrrhenis_, Etruscis, vid. ad IV, 719.       29. _Cilnius_, non _Cilinus_, Colon. Recte. _Cilnia_ gens Etrusca,       et quidem nobilissima, e qua C. Cilnius Mæcenas, quem poeta forte       respexit, vid. Drak. ad Liv. X, 3; Lips. Antiq. Lectt. I, 22, et       ad Tac. Ann. VI, 11; Meibom. vit. Mæcen. L. B. 1653, 1654, c. 1;       Demster. in Etruria regali II, 54, et Jani ad Horat. Od. III, 29,       1; _Areti_ Colon. Sed Ἀῤῥητίνων πόλις dicitur Polyb. II, 19;       Ἀῤῥήτιον Appian. b. civ. I, 91; III, 42; Strab. V, p. 154, 157, et       sic semper in lapidd. litera canina geminatur, v.c. apud Gruter.       p. 372, 520 al.   Hic ardens extrema malis, et rumpere vitam:   ≪Non cum Flaminio tibi res, nec fervida Gracchi   In manibus consulta, inquit. Tirynthia gens est;                  35   Quam si Fata tuis genuissent, Hannibal, oris,   Terrarum imperium Carthaginis arce videres.     33. _Hic ardens_, vehementer cupiens, in _malis_, in captivitate,     _extrema_, mortem, ut ap. Virg. Æn. I, 219; VI, 457; Flor. IV, 2,     vel finem malorum. Schmid. interpretatur: _ardens malis_, propter     mala, ut _ardens furiis_, XVII, 237.     --_extrema_, vehementissime, ut apud Græcos millies.     --_rumpere vitam_, ut VI, 510; alias _abrumpere_, de quo vid. Heins.     et Drak. Cf. ad II, 597.     34 sq. Oratio summo ornatu artificioque composita, et ad iram     Hannibalis laude Fabii incendendam aptissima. Verba Liv. XXII, 12.     --_fervida Gracchi consulta_. Cf. IV, 514 sq., et XV, 337, ubi     calidus Marcellus Fabio Cunctatori obponitur.     [35.] _In manibus_ sunt, h.e. adsunt, ut XII, 197, et ap. Virg. Ge.     II, 45 (ubi vid. Burm.), et Æn. X, 280.     --_Tirynthia gens_, cf. VI, 627 sq., et ad II, 3; _gens_, vid. ad     II, 185.     36, 37. Conf. IV, 730; XVII, 403, 404.       33. _extrema mali atque abrumpere_, vel, quod in Ven. Marsi       exstat, _erumpere vitam_ volebat N. Heins. prob. Drak. ut _extrema       mali_ sint captivitas et servitudo, qua homini libero nihil       gravius accidere potest. Sed vulgata lectio, quam vix commodum       sensum habere putabat Drak., mihi exquisitior videtur: vid. not.   Non ego te longa serie per singula ducam:   Hoc sat erit; nosces Fabios certamine ab uno.   Veientum populi violata pace negabant                             40   Adceptare jugum, ac vicino Marte furebat   Ad portas bellum, consulque ciebat ad arma.     39. _nosces Fabios certamine_, etc. ut apud Virg. Æn. II, 65 sq.     40. Cf. ad II, 4 sq.       39. _disces_ forte, qui critica prurigine laborat, legere malit,       ut apud Virg. Æneid. lib. II, v. 66.       41. _furebat_ Colon. et Oxon. (sed, teste Lefeb. omnes scripti)       cum R. 1, 2, Parm. Med. et Beness. probb. N. Heins. Drak. et       Lefeb. Vulgatum _furebant_, puncto post hoc verbum posito,       retineri posse observat Gronov. Obss. I, 17. quem secutus est       Cell. Non male! _furebant Ad portas bellum_ sibi esse, vel       furibundi conclamabant, interpretatur Barth. Adv. XXIII, 20. Sed       intell. portas Romæ; _ferebant_ emend. Zinzerl. Promuls. crit. c.       20.   Delectus vetiti; privataque castra Penates   Herculei inplevere: domo (mirabile) ab una   Patricius junctis exercitus ibat in armis.                        45   Ter centum exsiluere duces: quocumque liberet,   Uno non pavidus rexisses bella magistro.     43. sq. Cf. Liv. II, 48.     --_privata castra_, quæ privatis Fabiorum sumtibus alebantur, ut     contr. _publica bella_, v. 60.     --_Penates Herculei_, familia Fabiorum.     47. Vel _uno_ horum _magistro_, duce (vid. ad III, 173) _non     pavidus_, sine periculi metu, _rexisses bella_, ut VI, 307.     Comparant Liv. II, 49; Ovid. Fast. II, 200; Eutrop. I, 14, et     Appian. de reb. Samn. Exc. X, c. 3, tom. I, p. 65, ed. Schweigh.       43. _Dilectus_, non _Delectus_, Col. Utrumque recte dici, monent       quos Drak. laudat, Lambin. ad Lucret. I, 87; Ant. Augustin. ad       Fest. vid. _Dilectus_, N. Heins. ad Claud. Laud. Stilic. I, 316;       ad Ovid. Met. I, 324, et Bentl. ad Hor. Od. II, iv, 18.       44. _admirabile_ ed. Basil. Wolfii et aliæ inde expressæ.       46. _exsiliere_, vel _exiliere_ Nicander scripsit, et post eum       alii. Sed _exiluere_ in optimis scriptt. legitur; vid. quos Drak.       citavit, Gifan. Ind. Lucret., vid. _Dissilui_, Gronov. ad Senec.       Thyest. vers. 768; Heins. ad Claud. Præf. Cons. Honor. III, 3, ad       Ovid. Metam. V, 35; IX, 314; X, 410; XIV, 406; _exsilire_ R. 1.       Ven. Marsi et al. _esiluere_ R. 2; _quæcumque_ (bella) _liberet_       corrig. N. Heins. Non male! Possis et _quacumque_, scilicet parte.   Sed, dirum egressis omen, scelerata minaci   Stridentis sonitu tremuerunt limina portæ,   Maximaque Herculei mugivit numinis ara.                           50     48. _dirum omen_, hoc est, portam Carmentalem, quæ _omen habet_, ut     utar verbis Ovid. Fast. II, 201 sq. Hinc _scelerata_ dicebatur. Vid.     Festus, voc. _Scelerata_ et _Religioni_; Serv. ad Virg. Æneid. VIII,     338, et Flor. I, 12.     --_Scelerata_, infelix, inproba et abominabilis v.c. _castra_, Suet.     Claud. 1; _Sedes_, Ovid. Met. IV, 455, et Tibull. I, iii, 67; (ubi     vid. Broukh. et Heyne) _limen_, Virg. Æn. VI, 563; _campus_, Liv.     VIII, 15, extr., et _vicus_, Liv. I, 48, et Ovid. Fastor. VI, 609;     cf. ad V, 431, et Duker. ad Flor. l.c. Fuit autem hæc porta in     regione VIII urbis sub Capitolio a dextra inter rupem Tarpeiam et     Tiberim, nomenque a Carmentæ templo, prope eam posito, adcepit.     50. Alterum omen, quod dat generis auctor. De _ara Maxima_ Herculis     ad forum Boarium vid. Cerda et Heyne ad Virg. Æn. VIII, 269 sq.       49. _stridentes_ Colon. ut sit adpositio; _gemuerunt_ emend.       N. Heins. prob. Drak. quum _limina sonitu tremere_ non recte       dicantur, et omen non in tremore, sed in stridore portæ       constiterit, ut ap. Claud. B. P. II, 6. Sed hoc verbis _stridentis       sonitu_ satis innuitur, et verbum _tremere_ de quovis sonitu       motuque usurpatur, vid. Burm. ad Ovid. Met. IV, 136; V, 356, et ad       Val. Fl. II, 78; 413; IV, 180; VI, 526. Quæ loca etiam obstant,       quominus leviori mutatione _fremuerunt_ refingam, ut πύλαι μύκον       Hom. Iliad. η, 749, dixit. Ill. Ernesti interpretatur: tellus, in       qua posita erat porta, gravi ejus stridore contremuit, et veluti       concussa est.   Invasere hostem; numerarique aspera virtus   Haud est passa viros, et plures milite cædes.   Sæpe globo densi, sæpe et per devia passim   Dispersi subiere, vicis meritique labore   Æquato: nulli quisquam virtute secundus,                          55   Ducere ter centum Tarpeia ad templa triumphos.     52. _viros_, Fabios, qui propter virtutem amplissimus numero     exercitus esse videbantur. Virtus non passa est numerari _plures     milite cædes_, h.e. cæsos hostes, qui multitudinem Fabiorum     superabant; nisi malis jungere, _virtus et cædes_, etc. Id tamen non     magni momenti facinus agnoscit Ernesti.     55, 56. Haud quisquam ex illis ulli, vel alteri primum quasi     virtutis locum et gloriam triumphi concedebat; sed ad hanc omnes     simul eodem ardore adspirabant.     --Quilibet videbatur esse primus, qui triumphum mereretur, Cellar.     coll. Virg. Æn. XI, 441.       54. _Dispersi subiere_, (hostes) _vicis_, etc. ex emend. N. Heins.       recepere Drak. et Lefeb. pro vulg. _subiere vices, meritique_,       etc.   Spes heu! fallaces oblitaque corda caducum   Mortali quodcumque datur! grex ille virorum,   Qui Fabia gente incolumi deforme putabat   Publica bella geri, pariter cecidere Deorum                       60   Invidia, subitis circumvenientibus armis.   Nec tamen occisos est cur lætere: supersunt,   Quod tibi sit Libyæque satis: certaverit unus   Ter centum dextris; tam vivida membra, laborque   Providus, et cauta sollertia tecta quiete.                        65     57. _caducum_, scilicet esse.     60. _Publica bella_, cf. ad v. 43.     --_Deorum Invidia_, vid. ad III, 78 in V.L.     61. _armis_, armatis hostibus, ut ap. Virg. Æn. II, 409.     62. _Supersunt_ cuncti in uno Fabio Cunctatore, qui solus tibi satis     negotii dabit, et omnium virtutem æquat.       59. _putabant_ malebat N. Heins.       61. _circumfundentibus_ minus langueret.       62. _occisis_ Parm. quod non minus placere potest.       63. _Quod tibi sit L. satis_ scripti cum R. 1, 2, 3, Med. _Quot       tibi sit_ Parm. vulgo _quot tibi sint_. Post _supersunt_ punctum,       et post _satis_ comma posuit Drak. suadente N. Heins. Nos vulgarem       distinct. servavimus, ut _Quod_ sit pro quantum.   Nec vero, calidi, nunc tu, cui sanguinis ætas,   Foderis in pugna velocius ilia planta   Bellatoris equi, frenisque momorderis ora.≫   Quem cernens avidum leti post talia Pœnus,   ≪Nequidquam nostras, demens, ait, elicis iras,                    70   Et captiva paras moriendo evadere vincla.   Vivendum est: arta serventur colla catena.≫   Hæc juvenis, Divisque tumens ausisque secundis.     66. Post nobiliores ducis virtutes hanc laudem supervacuam esse, et     manifeste poetam, dum verborum ornamenta sectetur, ingenio destitui,     judicat Ernesti.     67. _planta_, ut VI, 212.     68. _momorderis_, læseris, vexaveris; vel doctior ratio pro vulgari,     qua equus propr. frenos ore mordet, vel mandit.     69. Imitat. Lucani II, 511 seq., judice Lefeb. sed Cæsar Pœno     præstantior. _Ed._     71. _captiva_, quæ captivus ferre solet.     73. _Divis_, eorum favore.     --_tumens_, cf. ad II, 288.       67. _in pugnam_, quod Lefeb. tacitus recepit, vel _in pugnas_       corrig. N. Heins. et Drak. ut etiam VIII, 521; IX, 459, et XIII,       202. Recte opinor.       72. _servetur_ Put. ut sit græcismus; _arte serventur c. catenæ_,       vel _servetur_, conj. N. Heins. Non male!     At Patres Latiasque nurus raptabat ad aras   Cura Deum: mæsto subfusæ lumina vultu                             75   Femineus matres graditur chorus; ordine longo   Junoni pallam conceptaque vota dicabant.     74. Conf. Liv. XXII, 10, et, ex quibus ornatum precesque petiit     poeta; Virg. Æn. I, 479 sq.; XI, 477 sq.; et Hom. Iliad. ζ, 269...     312; quæ loca etiam expressit, similiterque a Minerva ad Junonem     transtulit a Lefeb. laudatus Stat. Th. X, 49... 69.     77. _pallam conceptaque vota_, h.e. pallam, quam voverant. Palla,     πέπλος, Dearum signis pro veste injici solebat. Vid. Spanh. ad     Callim. H. in Apoll. v. 32 et in Pall. v. 70.       75. _fletu_, pro _vultu_ legendum putabat idem prob. Drak. ut       _lacrimis_ apud Virg. Æn. I, 228, et _rore_ apud Ovid. Met. X,       360. Possis quoque _flumine_ pro _lumina_ refingere, et doctius       _mæstum subfusæ flumine vultum_, ut ap. Hom. Iliad. ι, 14, et       Virg. Æn. I, 465. At non inepta videtur vulgata, modo _vultum_       explices externam speciem, vel potius lineamenta oris. Similiter       _tacito sparsit vaga lumina vultu_ dixit Val. Fl. VI, 584.       76. _matrum_ Dausq. tacitus scripsit contra fidem librorum; _F.       matres pariter chorus o. l.... dicabant_, vel _graditur chorus...       dicantes_ libens rescripserit N. Heins. Forte totus versus non ex       Silii, sed ex inepti versificatoris vena profluxit. Nam salvo       sensu abesse potest, et non modo duri quid ei inest, sed etiam       verba _matres_, _femineus chorus_, languent.   ≪Huc ades, o regina Deum, gens casta precamur;   Et ferimus, digno quæcumque est nomine, turba   Ausonidum, pulchrumque, et acu subtemine fulvo                    80   Quod nostræ nevere manus, venerabile donum.     79. _digno_, honesto, _nomine_ matronæ, vel castæ mulieris, donum     castæ Deæ obferentis. Quænam _digno nomine_ sit, Stat. Th. X, 56...     59, docere, monet Lef.     80. _subtemen_ simpl. filum, propr. radio stamini inmissum. Vid.     Ovid. Met. VI, 55 sq.; Heyne ad Virg. Æn. III, 483, et ad Tibull.     IV, i, 121.     --_fulvo_, aureo.       79. _dignum_, vel _digno quodcumque e. n. turbæ A._ maluerit idem,       et _dignum, quocumque es nomine, turba A.... donum_ Drak. prob.       Ernesti, ut ad solennem precantium morem respiciatur. Inepte sic       lacessi Silium judicat Lefeb. Withof. conj. _Et ferimus dignæ,       quocumque es nomine, turba A._       80. _et acu et subt._ conj. N. Heins. ut vestes textæ et acu pictæ       conjungantur. Forte leg. _acus subtemine_: nam manus id _nevere_;       quod tamen verbum ad texturam quoque transtulit Virg. Æn. X, 818;       _subtemine_, non _subtegmine_, Colon. prob. Drak. quum _subtegmen_       sit contractum ex _subtegimen_, at _subtemen_ ex _subteximen_, ut       _momen_ ex _movimen._ Conf. Ill. Harles. ad Val. Fl. VI, 227.   Ac dum decrescit matrum metus, hoc tibi, Diva,   Interea velamen erit: si pellere nostris   Marmaricam terris nubem dabis, omnis in auro   Pressa tibi varia fulgebit gemma corona.≫                         85     82. Imitat. Virg. Ecl. VII, 35... 36; Drak.     84 sq. _Marmaricam nubem_, agmina Pœnorum: vid. ad I, 311.     --_Pressa in auro_ junge, nisi malis inpressa coronæ.       82. _Ac_, non _At_, scripti, R. 1, et Med.   Nec non et proprio venerantur Pallada dono,   Phœbumque, armigerumque Deum, primamque Dionen.   Tanta adeo, quum res trepidæ, reverentia Divum   Nascitur! at raræ fumant felicibus aræ.     86. _proprio dono_, peculiari Minervæ insigni, πέπλῳ ποικίλῳ, qui in     Panathenæis magnis solenni pompa circumferri, et Deæ signo injici     solebat. Vid. Spanh. ll. cc. Hom. Iliad. ζ, 271, 293, 302; Schol. ad     Eurip. Hecub. 470 sq.; Meurs. Panathen. c. 17 sq.; Heyne ad Virg.     Cir. v. 21 sq., et Æneid. I, 481; Winckelm. _Gesch. d. Kunst_, T. I,     p. 200.     87. _Dionen_ (vid. ad IV, 106.) _primam_, primum, præcipue, ante     alios deos: ei a dictatore etiam ædes vota. Vid. Liv. XXII, 9 extr.     et 10 extr.     88, 89. Pulcherrimi versus rerum veritate et verborum dilectu.     Dausq. et Draken. præter alios conferunt Liv. V, 51; XXV, 1; Stat.     Th. IV, 661, ubi vid. Barth.     89. _felicibus_, non extis, seu sacrificiis; sed rebus, vel     hominibus, quum secunda fortuna est. _Ed._       86. _propero dono_ e R. 2, recepit Lefeb. h.e. propere oblato, vel       confecto. Non male: nam de aliis quoque Dis, non de sola Pallade,       h.l. agitur et Patres prætorem, omnia hæc ut mature fierent,       curare jusserant, teste Liv. XXII, 9, extr. Sed vulgata videtur       præferenda, si _proprium donum_ ad solam Palladem, et τὸ       _venerantur_ ad reliquos quoque deos referatur. An his etiam       proprium fuit donum?       89. _at_ Col. _ac_ Ox. et Put. Vulgo _et_.     Dum Roma antiquos templis indicit honores,                      90   Jam Fabius, tacito procedens agmine, et arte   Bellandi, lento similis, præcluserat omnes   Fortunæque hostique vias: discedere signis   Haud licitum; summumque decus, quo tollis ad astra   Imperii, Romane, caput, parere docebat.                           95     90. Cf. Virg. Æneid. I, 632; III, 264.     --_honores_, vid. ad III, 218.     91... 93; Conf. Liv. XXII, 12, pr. Sed idem c. 9... 11, et Polyb.     III, 88, memorant, ipsum Fabium, quo die magistratum inierit, sacra     curari jussisse, rebusque demum divinis peractis de bello et republ.     retulisse.     91, 92. Lenz interpretatur ita: _arte Bellandi_, opera data,     stratagemate quodam, _similis lento_, similans se ignavum, qui tamen     non erat, sed potius prudens cunctator, (quemadmodum Minucius, apud     Liv. XXII, 12 extr. eum _pro cunctatore segnem, pro cauto timidum,     adfingens vicina virtutibus vitia, compellabat) præcluserat fortunæ     omnes vias_, omnem aditum et impetum in se; ut contra _deprehendit     fortuna temeritatem_ Minucii apud Liv. XXII, 29.     --_lento similis_, ex industria et cum arte cunctans, Ernesti; cui     tamen hoc male ita expressum, et verba ista h.l. valde frigida     videntur.     93. Fabius omnes dicto suo _parere docebat_, adeoque acerrime     disciplinam militarem exercebat. Ingentem, teste Liv. XXII, 11,     dictaturæ speciem apud cives sociosque fecit, viatore ad Servilium     Cos. misso, qui ei nunciaret, ut sine lictoribus ad dictatorem     veniret.     94. _summum decus... caput_, dictatura, hoc est dictator; vel potius     ipse Fabius ita dicitur.       91. _tacito_ Col. Tell. R. 2; _tanto_ Ox. Vulgg. _cauto_. Non       male, judice Drak. quia Dictator, _itineribus summa cum cura       exploratis, exercitum ad hostem duxisse_ dicitur Liv. XXII, 12 pr.       _procedens_, non _præcedens_, scripti.       93. _hostisque_ R. 2.   Verum ubi prima satis conspecta in montibus altis   Signa procul, fulsitque novis exercitus armis,   Adrectæ spes Sidoniæ, fervetque secundis   Fortunæ juvenis: vincendi sola videtur,   Quod nondum steterint acies, mora. ≪Pergite, clamat:             100   Ite citi, ruite ad portas, propellite vallum   Pectoribus: quantum campi distamus, ad umbras   Tantum hosti superest. Resides ad bella vocantur,   Quis pudeat certare, senes: quodcumque videtis,   Hoc reliquum est, primo damnatum, ut inutile, bello.             105     96. _conspecta_ haud procul Arpis, teste Liv. XXII, 12, (quem locum     poeta expressit) sed περὶ τας Αἶκας Hirpinorum apud Polyb. III, 88     extr. Cf. Plut. in Fab.     98. _Arrectæ spes_, ut ap. Virg. Ge. III, 105; ubi vid. Heyne.     101. Cf. Liv. l.c.     102. _ad umbras_, priusquam pereat.     103 sq. _Resides senes_, ut ap. Virg. Æn. I, 722; VI, 814; VII, 693.     105. Drak. comparat similia Cestii verba ap. Senec. Suasor. V.       98. _Sidonii_, h.e. Pœni. Hannibalis, Colon. Non male!       100. _steterint_, non _steterit_, scripti et Med.       102. _quanto campi_ conj. N. Heins.       105. _ut_ scripti et priscæ edd. ante Marsum, qui primus _et_       dedit. _Huic reliquum et primo d._ suspic. N. Heins. Forte       distinguendum, _primo_ (h.e. primum, initio) _damnatum, ut inutile       bello_.   En, ubi nunc Gracchi, atque ubi nunc sunt fulmina gentis   Scipiadæ? pulsi Ausonia, non ante paventem   Dimisere fugam, quam terror ad ultima mundi   Oceanumque tulit: profugus nunc errat uterque,   Nomina nostra tremens, et ripas servat Iberi.                    110     106. De formula _ubi nunc est_, et _heu ubi nunc est_, vid. quos     Drak. laudat, Heins. ad Ovid. Her. IV, 150; Broukh. ad Prop. III,     ix, 59, et Burm. ad Petron. c. 115.     --_Gracchi_, conf. IV, 495 sq.     --_fulmina gentis Scipiadæ_, verba Virg. Æn. VI, 843; ubi vid.     Intpp.     --_fulmina gentis_, vid. ad I, 421.     107. _Scipiadæ_, h.e. Scipiones, ut VIII, 254; Virg. l.c. et Ge. II,     170; Prop. III, xi, 67. Sic et _Memmiades_, Drak. monente, pro     Memmius dicitur Lucret. I, 27; ubi vid. Lambin. _Scipiadæ_ h.l. sunt     P. et Cn. Cornelii Scipiones fratres, pater et patruus Africani     majoris, adversus Hasdrubalem, Hannibalis fratrem, missi _ad ultima     mundi_, h.e. Hispaniam, ubi et peremti sunt.     --_paventem Dimisere fugam_, paventes fugere cessarunt. Hannibal     gloriatur, eos metu, quem ipse illis incusserit, Hispaniam fugisse,     et _ripas Iberi_, limites imperii, custodire.       106. Ita scripti, ut VI, 516 sq. Vulgo _Heu ubi n. G., aut ubi       sunt nunc f. g._ quod non minus placebat Drak. Sed τὸ _en_ magis       sarcasmo convenit, _atque ubi nunc duo f. g._ opinabatur N. Heins.       ut Silius Maroniana ad verbum exprimat: quasi variare ipsum       dedeceat. Hinc tamen orta videtur lectio, _fulmina belli_, quam c.       Tell. et R. 2. exhibent.       107. _paventem_, non _paventes_, scripti et R. 2.       109. _profugus_ Col. Ox. R. 1, Parm. Med. Vulgo _tulit profugos:       nunc_, etc.   Est etiam, cur Flaminio mihi gloria cæso   Creverit; et titulis libeat cur figere nostris   Crudum Marte viri nomen. Quot demere noster   Huic annos Fabio gladius valet! et tamen audet.   Audeat! haud ultra faxo spectetur in armis.≫                     115     113. _Crudum Marte_, vid. ad I, 405.     --_Quot_, quam paucos _annos_? quia jam exactæ ætatis Fabius,     adeoque eum vincere nulla gloria est.     114. _audet_, mecum pugnare.       112. _suffigere_ conj. N. Heins. ut _subscribere_ dixit Horat. Od.       III, xxiv, 28. Sed _figere_ eodem sensu doctius dictum videri       potest. Utrumque vero significat, addere gloriæ.       114. _at tamen_ e Colon. recepit Lefeb. Non male: sed idem v. 120,       _Tethydis_ pessime scripsit. Nam Achillis mater _Thetis_, Nerei,       vel Chironis f. fuit, non _Tethys_, Cæli f. et Oceani conjux, quæ       vulgo perperam confunduntur. Conf. Heyne ad Apollod. III, xiii, 5,       p. 794 seqq. Præterea Tethys, yos, Τήθυς, υος, non Tethys, ydis,       dicitur, et prima producitur syllaba. Conf. ad III, 60.     Talia vociferans volucri rapit agmina cursu,   Ac, prævectus equo, nunc dextra provocat hostem,   Nunc voce increpitat; missa nunc eminus hasta   Fertur ovans, pugnæque agitat simulacra futuræ.   Ut Thetidis proles Phrygiis Vulcania campis                      120   Arma tulit, clipeo amplexus terramque, polumque,   Maternumque fretum, totumque in imagine mundum.     116. _rapit_, vid. ad IV, 218.     118. sq. Cf. Liv. XXII, 12.     119. _pugnæque agitat simulacra futuræ_, ut XVI, 529; Virg. Æneid.     V, 585; (ubi vid. Intpp.) et Liv. XXIX, 22, Drakenb. Ita se gerit,     ac si jam nunc pugnam committat, adumbrat quasi futuram pugnam,     quemadmodum Achilles, armis Vulcaniis ornatus, Græcos clamore claro     ad certamen adcendit; Lenz.     120 sq. Cf. Hom. Iliad. ς, 478 seq., 608; τ, 364 sq.; χ, 131 sq.       121. _clipei... in imagine_ maluerit N. Heins. et v. 123,       _speculator_ coll. v. 521, cui loco Drak. adjicit I, 679, V, 378.     Cassarum sedet irarum spectator, et alti   Celsus colle jugi domat exsultantia corda,   Infractasque minas dilato Marte fatigat                          125   Sollers cunctandi Fabius: ceu nocte sub atra   Munitis pastor stabulis per ovilia clusum   Inpavidus somni servat pecus; effera sævit,   Atque inpasta truces ululatus turba luporum   Exercet, morsuque quatit restantia claustra.                     130     123 sq. Cf. Polyb. III, 89, _corda_ Pœnorum.     125. Ἀπομηνίζει, D. Heins.     126 seq. Cf. Virg. Æneid. IX, 59 sq.; Hom. Iliad. μ, 299 sq. al. Sed     variata h.l. comparatio cedit tamen, et longe inferior Græca et     Latina, ut mos est Silio. _Ed._     128. _Inpavidus somni_, inpavidum ducens somnum, ut ap. Sen. Herc.     Œt. 645.     130. _restantia_, ut _morantia claustra_, XIII, 108; vid. ad VI,     125.     --_claustra_, fores; Draken.       124. _colla_ Put. R. 1, Parm. Med.     Inritus incepti movet inde, atque Apula tardo   Arva Libys passu legit, ac nunc valle residit   Conditus occulta, si præcipitare sequentem,   Atque inopinata detur circumdare fraude;   Nunc nocturna parat cæcæ celantibus umbris                       135   Furta viæ, retroque abitum fictosque timores   Adsimulat; nunc castra citus deserta relicta   Ostentat præda, atque invitat prodigus hostem.   Qualis Mæonia passim Mæandrus in ora,   Quum sibi gurgitibus flexis revolutus oberrat.                   140     131. Cf. Liv. XXII, 12 et 41.     --_Apula Arva_, conf. Polyb. III, 88.     134. _Fraus_ et _furta_ insidiæ, ut ap. Virg. Æn. XI, 515, 522: cf.     ad VI, 70; Drak. ad XVII, 91; Barth. Adv. XIII, 7.     135, 136. Observa verborum ambages.