Punicorum Libri Septemdecim 32

Punicorum Libri Septemdecim 32

472. _bella vexere_, Græcos adduxere Trojam.     474, 475. Vid. Heyne, Exc. XII, ad Virg. Æn. I, 378, et Exc. IX, ad     Æn. II, 293; cf. sup. ad I, 43.     --_terris jactatus et undis_, ex Virg. Æn. I, 3.     476, 477. Orationis color similis Maronianæ, Ecl. V, 76 sq., et Æn.     I, 607 sq., ubi vid. Cerda.     --_Indo litore_, cf. Tibull. II, iii, 56, et IV, ii, 20.     478. Hæc sumsit a Virg. Æn. I, 278, 279.       473. Vulgg. _Troja est_. Sed secutus sum cod. Col. et Ox. qui       verbum substantivum omittunt.       474. _unda_ antt. edd.       476. _ponto innabunt_, non _innabunt ponto_, Colon. _ponto vivent_       R. 1, Med. et al.       477. _limine_ conj. Burm. ad Ovid. Am. II, vi, 1, notante Cl.       Ernesti.   At vos, o natæ, currit dum inmobile filum,   Hadriaci fugite infaustas Sasonis arenas.                        480   Sanguineis tumidus ponto miscebitur undis   Aufidus, et rubros inpellet in æquora fluctus;   Damnatoque Deum quondam per carmina campo   Ætolæ rursus Teucris pugnabitis umbræ.     479. Descriptio pugnæ Cannensis. Cf. ad I, 50 sq.     --_natæ_ Nerei.     --_currit inmobile filum_ Parcarum, fatum inmutabile. Cf. ad v. 307.     Quamdiu adversa Romanorum fata durant.     480. Conf. IX, 469.     --_Sason_ parva ins. maris Ionii, seu _Hadriatici_, in quod Aufidus,     Cannensi clade nobilitatus, fluit. Cf. I, 52 sq. Sason inter Epirum     et Brundusium, _humilis vadis_, unde _æquore perfunditur_, teste     Lucano; vid. V.L. et Palmer. Antiq. Græc. I, 33.     483. _carmina_ Marciana vulgo intelligunt propter locum Livii XXV,     12; sed Sibyllina Drak. coll. IX, 57 sq.     484. _umbræ Ætolæ_, Diomedis, vid. ad I, 125.     --_rursus Teucris pugnabitis_, quoniam Romani, a Trojanis oriundi,     in campo Diomedis pugnabunt. Animo poetæ insidebat locus Virg. Æn.     X, 26 et sqq.       480. _Sasonis_, non _Sassonis_, Col. ut etiam IX, 469, et ap.       Plin. III, extr. Mel. II, 7; Lucan. II, 627; V, 650; Æthic. et in       Tab. Peuting. Σάσων dicitur Polib. V, 110, et Strab. VI, p. 194;       Σασών Scylaci p. 10 et 22; Σασὼ Ptol. III, 13.   Punica Romuleos quatient mox spicula muros,                      485   Multaque Hasdrubalis fulgebit strage Metaurus.     485. Conf. XII, 507 sq.     486. Conf. XV, 558 sq.; Liv. XXVII, 43 sq.; Flor. II, 6, et Hor. Od.     IV, iv, 37 sq., ubi vid. Jani.  [“XV, 558” recte XV, 556]     --_Metaurus_, Umbriæ fl. (nunc _Metro_, seu _Metaro_) non     confundendus cum Metauro in Bruttiis, quem errorem notavit quidem     Hummel, sed nihilo secius per eum lapsus est, _Handbuch d. alten     Erdbeschr._ T. I, P. II, p. 456 et 508.     --_fulgebit_, clarus erit, vel potius, ut _flagrare sanguine_ I,     126.       486. _Multaque_, non _Multa quoque_, Col. et Ox. _lugebit_, vel       potius _turgebit_ (ut _tumidus_ v. 481) emend. N. Heins. Sed vid.       not. _Mataurus_ Col. ut et VIII, 449; XV, 559, et, quos N. Heins.       laudat, Mel. II, 4, in MSS., Stephan. Μάταυρος πόλις Σικελίας,       Gruter. p. clxi, et Antonin. in Itiner. _Mataurum flumen_. Sed       Μέταυρος dicitur Strab. VI, p. 177; Livio, Plinio, Horat. Claud.       Lucano et aliis. Conf. ad IV, 187.   Hinc ille, e furto genitus, patruique piabit   Idem ultor patrisque necem: tum litus Elissæ   Inplebit flammis, avelletque Itala Pœnum   Viscera torrentem, et propriis superabit in oris.                490     487. Hæc ad Scipionem Afric. spectant.     --_e furto_ Jovis _genitus_, σκότιος Hom. Iliad. ζ, 24, vid. ad IV,     476. _Furtum_, quidquid furtim, vel clam fit, hinc clandestini     amores, furtivus concubitus. Sic φώριος εὐνὴ, ὑποκλέπτεσθαι εὐνὴν,     σκοτόεσσαν ὑποκλέπτειν Ἀφροδίτην, D. Heins.     --_patruique_, Cn. Corn. Scipionis Calvi, _patrisque_, P. Corn.     Scipionis, _necem piabit_, ut XV, 10. Cf. XIII, 382 sq., 671 sq.     488. _litus Elissæ_, Carthaginiense, Africanum; vid. ad I, 81.     489. _avelletque_, etc. Cf. III, 590 sq.     490. _Viscera_, ut _medullæ_ et _venæ_, (quæ verba jungit Cic. Phil.     I, 15, et Catil. I, 13) partes intimæ. Conf. Intpp. ad Virg. Æn. VI,     834.     --_torrentem_, ferro ignique vastantem, Drak. ad h.l. et ad VIII,     272. Sic _urere_, _exurere_, φλέγειν, φλέγεσθαι, vel πόλεμος ἄστυ     ἀμφιδέδηε ap. Hom. Iliad. ζ, 329; μ, 35; ν, 736. Conf. Ind. et Gron.     ad Sen. Phœniss. 560; Cl. Ernesti Glossar. Liv. voc. _urere_.     --_propriis_, Libycis.       487. _in furto_ Col. quod recepit Lefeb. _Hinc Jovis e furto_, vel       _Ille Jovis furto hinc g._ suspic. N. Heins. et v. 490,       _torquentem_.   Huic Carthago armis, huic Africa nomine cedet.   Hic dabit ex sese, qui tertia bella fatiget,   Et cinerem Libyæ ferat in Capitolia victor.≫     491. _huic Africa nomine cedet_, δεινῶς pro, Africani cognomen     adcipiet. Cf. Liv. XXX, 45.     492. Hujus Africani majoris filius, P. Corn. Scipio, adoptavit L.     Æmilii Pauli filium, P. Corn. Scipionem Africanum minorem Æmilianum,     qui b. Punicum III, finiet, Carthaginemque exscindet.     --_dabit ex sese_, ut III, 625.     --_fatiget_, vid. ad I, 63; II, 75.     493. _cinerem Libyæ_, παθητικῶς, ut apud Virgilium, Æn. V, 787.     Quæ dum arcana Deum vates evolvit in antro,   Jam monita et Fabium bellique equitumque magister                495   Exuerat mentem, ac præceps tendebat in hostem.     494. Retexitur filum narrationis, inde a v. 409, abruptum.     495. Cf. Liv. XXII, 23 sq., et Polyb. III, 101, 102.     --_monita_ Fabii, vid. v. 385 sqq.     496. _Exuere_ aliquem κατὰ _mentem_, oblivisci, vel repudiare, ut     ἐκδύσασθαι τινὰ, _e. magistrum_ Tac. Ann. XIV, 52, extr. ubi vid.     Ern. Contra _induere patrem_ dixit Claud. Cons. Hon. III, 157.       496. _mente_ pro _mentem_ conj. Cell. et ex ed. Gryph. recepere       Drakenb. et Lefeb. auctore N. Heins. Imo κατὰ _mentem_: quod       certe minus durum est, quam si copulam _et_ suppleas cum Cell.   Pascere nec Pœnus pravum ac nutrire furorem   Deerat, et, ut parvo majora ad prælia damno   Eliceret, dabat interdum simulantia terga.     497. Cf. V.L.     499. _dabat simulantia terga_, fugam simulabat.       497. _nec Pœno deerat_ ex Colon. recepit Drakenb. et impense       arridebat N. Heins. qui male comparabat Valer. Flacc. lib. II,       vers. 314. Equidem explicarem: _nec pascere Pœno deerat_, scilicet       facultas, de quo vid. ad VI, 10. Sed aptior hoc loco vulgata       lectio, quam reduxi cum Lefeb. _Nec deerat pascere_, vel _quin_,       vel _quo minus pasceret_; nil intermisit, quo pasceret, nutriret,       aleret perversam pugnandi cupiditatem, qua Minucius flagrabat.       Locutio passim obvia, v.c. XI, 50; apud Prop. I, xvi, 7; Liv.       XXVIII, 8, pr. Tac. Hist. IV, 11 (_nec deerat ipse complecti_ in       vulgg. edd.) et Ann. XIV, 39; _Pœnos_ Oxon. _Pœnum_ Put.       _furorem_, scilicet bellandi, Col. R. 2; Benes. Conf. not. ad I,       32. Vulgo _favorem_, scilicet militum et vulgi, quem Minucius sibi       conciliaverat, de quo vid. Liv. XXII, 25, extr. 27, pr. Polyb.       III, 103. Sed alterum præstat.  [“ad VI, 10”: in Not.]   Non aliter, quam qui sparsa per stagna profundi                  500   Evocat e liquidis piscem penetralibus esca,   Quumque levem summa vidit jam nare sub unda,   Ducit sinuato captivum ad litora lino.     500 sq. Cf. V, 47 sq.     --_stagna profundi_, vid. ad v. 282.     502. _levem_, velociter natantem. Cf. ad III, 394.     503. _sinuato_, ob motum et formam, epith. orn.       503. _sinuato captivum_ omnes scripti, _sinnato c._ R. 2, _summato       c._ Med. _Ducens summato c._ R. 1, _Ducens hamato c. ad l. ferro_       Parm. et Benes. Vulgata scriptura _Ducit captivum sinuato_, cujus       auctor metro haud dubie metuebat. Sed vid. ad III, 495; vel potius       ad VI, 226; et X, 182, ubi eadem iterantur. _Ed._     Fama furit, versos hostes, Pœnumque salutem   Invenisse fuga: liceat si vincere, finem                         505   Promitti cladum: sed enim ditione carere   Virtutem, et pœnas vincentibus esse repostas;   Clausurum jam castra ducem, rursusque referri   Vaginæ jussurum enses, reddatur in armis   Ut ratio, et purget miles, cur vicerit hostem.                   510   Hæc vulgus: nec non Patrum Saturnia mentes   Invidiæ stimulo fodit et popularibus auris.   Tunc indigna fide censent optandaque Pœno,   Quæ mox haud parvo luerent damnata periclo.     504 sq., cf. Liv. XXII, 24, 25, et Polyb. III, 103.     504. _Fama furit_, ut _bacchatur_ ap. Virg. Æn. IV, 666.     505. Singula invidiose dicta in Fabium.     506. _ditione_, vi ac potestate. Cf. Metilii et Fabii verba ap. Liv.     XXII, 25.     507. _Virtutem_, Minucium, virum fortem.     510. _purget_ se, rationem reddat.     512. _stimulo fodit_, vid. ad I, 113, et sup. ad v. 271.     --_aura popularis_, levis favor plebis; vid. Ern. Clav. Cic. et Jani     ad Hor. Od. III, ii, 20.     513. Cf. Liv. XXII, 25... 27, et Polyb. III, 103.       509. _Vagina insuetos enses_ Ox. et Put.       510. _et_ exstat in scriptis, R. 1, Parm. Med. Vulgo omittitur,       prob. Lefeb.       513. _Tum_ opinor; vid. VI, 299.       514. _luerint_ malebat N. Heins.     Dividitur miles; Fabioque equitumque magistro                  515   Imperia æquantur penitus: cernebat, et expers   Irarum senior, magnas ne penderet alti   Erroris pœnas patria inconsulta, timebat.     516 sq. Non tam patienter eandem rem tulit L. Papirius Cursor, de     quo vid. Liv. VIII, 30... 35.     --_cernebat_, Cell. exponit, prævidit periculum; et Lefeb. ≪senex,     expers irarum, quid agebat inconsulta patria, cernebat, et timebat,     ne ipsa penderet, etc.≫     518. Cf. Liv. XXII, 36, extr.     --_patria inconsulta_, cui male consultum erat, _unberathen_,     _ubelberathen_; Lenz. Immo temeraria: illa certe notio vocis hujus     nullo, opinor, exemplo firmari potest. Vid. ad VIII, 217, sententiam     virorum doctorum. _Ed._       516. Ita distinxi cum Drak. suadente Burm. Vulgo _æquantur,       penitus cernebat_, etc. _Spernebat_ emend. N. Heins. Non male. Sed       _Cedebat_ verbis _expers irarum_ aptius videtur. Pro _cernebat_,       Withof. conj. _cedebat_, vel _temnebat_. Nec tamen plane respuebat       vulg. lect. coll. sup. v. 268 sq.   Ac tum, multa putans secum, ut remeavit ab Urbe,   Partitus socias vires, vicina propinquis                         520   Signa jugis locat, et specula sublimis ab alta   Non Romana minus servat, quam Punica castra.   Nec mora: disjecto Minuci vecordia vallo,   Perdendi simul et pereundi ardebat amore.     519. _multa putans, secum_, ut ap. Virg. Æneid. VI, 332.     522. _servat_, vid. ad III, 380.     523. _Minuci vecordia_, ut _virtus Catonis_ et _sapientia Læli_ ap.     Horat. Cf. ad IV, 599.       523. _Minuci_ (nam _Minici_ N. Heins. mendose scripsisse suspicor)       Colon. ut semper. Vulgg. _Minuti_, vid. ad vers. 386.     Quem postquam rapidum vidit procedere castris                  525   Hinc Libys, hinc Fabius, simul adcendere sagaces   In subitum curas: propere capere arma maniplis   Edicit, vallique tenet munimine turmas   Ausonius: torquet totas in prælia vires   Pœnorum ductor, propellitque agmina voce:                        530     525. Cf. Liv. XXII, 28, et Polyb. III, 104, 105. Sensum h.l. qui     cuivis facile in oculos incurrit, Drak. ita exposuit: Quum Minucium     castris procedere videret hinc Fabius, inde Hannibal; ille, ut     milites arma caperent, edixit, quos tamen intra castra continebat ad     subita rerum paratos: hic autem suos in aciem eduxit, ut absente     Dictatore cum magistro equitum manum consereret.     527. _In subitum_, ut _subitum_, _de subito_, _subito_, _per     subitum_, _per longum_, _per tacitum_, quæ vid. in Ind. et ap. Drak.     et N. Heins. ad XV, 145; Cf. Heyne ad Virg. Æn. IX, 31.     --_curæ sagaces in subitum_, scil. periculum, seu consilium     capiendum, h.e. cautio et prudentia, quæ in quovis repentino casu     consilia habet parata et in promptu; Lenz.     529. _Ausonius_, Romanus, Rom. dux, Fabius, ut _Pœnus_ dicitur     Hannibal.     --_torquet vires_, ut IV, 640.       528. _vallique_ Colon. et Tell. Vulgg. _nulloque_, ut _Ausonius_       sit Minucius, non Fabius. Male!   ≪Dum dictator abest, rape, miles, tempora pugnæ.   Non sperata diu plano certamina campo   Obfert ecce Deus: quoniam data copia, longum   Detergete situm ferro, multoque cruore   Exsatiate, viri, plenos rubiginis enses.≫                        535     531. _rape tempora_, vid. ad I, 569.     534. Cf. sup. v. 343, 344.     535. _Exsatiate enses_, vid. ad V, 274.       531. _tempora_, non _tempore_, Colon.       532. _Non sperata tibi_, vel _Nunc sperata diu_, maluerit       N. Heins. _Tam_ pro _non_ legendum recte, opinor, putabat Withof.       533. _quando_ ex R. 2, recepit Lefeb.       534. _Detergere_ ed. Drak. vitiose.     Atque ea Cunctator pensabat ab aggere valli,   Perlustrans campos oculis, tantoque periclo   Discere, quinam esset Fabius, te, Roma, dolebat.   Cui natus, juncta arma ferens, ≪Dabit inprobus, inquit,   Quas dignum, pœnas; qui per suffragia cæca                       540   Invasit nostros hæc ad discrimina fasces.     539. Hæc de suo addidit poeta. Cf. ad v. 567 sq.     --_natus_, Q. Fabius, de quo vid. Liv. XXIV, 9, 12, 43... 46. Ejus     verba h.l. summum indignationis adfectum spirant.     540. _suffragia cæca_, ut VIII, 255; possunt esse, seu plebis cæcæ     et ignobilis (vid. ad V, 2), vel incerta ac vana, ut _suffragia     ventosæ plebis_ dixit Hor. Epist. I, xix, 37. Sed præstat explicare     inconsulta, vel plebis cæco impetu, studio et favore in Minucium     inclinantis.  [“V, 2” recte V, 3]     541. _Invasit_, ut II, 292, et IV, 712, ad se rapuit, vi nobis     extorsit.       538. _quinam_, non _quisnam_, Col. et Ox. Cf. ad II, 645;       _dolebit_, vel _docebat_ conj. Dausq. invita Minerva.       540. _Quas dignum est_ scripti. Vulgo _Quas dignum_. Sed _Quas       dignus_, scil. dare, ἅς ἄξιος δοῦναι, ex R. 1, recepit Lef. Non       male!   Insanæ spectate tribus! pro lubrica rostra,   Et vanis fora læta viris! nunc munera Martis   Æquent imperio, et solem concedere nocti   Sciscant inbelles! magna mercede piabunt                         545   Erroris rabiem, et nostrum violasse parentem.≫     542. _rostra lubrica_, periculosa; vel fallacia, ut ap. Virg. Æn.     XI, 716; vel denique levia, mobilia, (ut _mobiles Quirites_ ap. Hor.     Od. I, i, 7) fluctuantia, inconstantia, ut _lubricus adsensus_ ap.     Cic., Acad. IV, 108.     544. _solem concedere nocti_, δεινῶς pro, Fabium, tantum ducem,     cedere Minucio. Cf. Hor. Sat. I, vii, 24, et Cic. N. D. II, 5.     545. _Sciscere_ voc. propr. de legibus jubendis, et quidem plebeiis,     quæ inde _scita plebis_, vel _plebiscita_ dicuntur; Drak.     --_inbelles_, h.l. non timidi et ignavi esse videntur, sed ad bellum     inepti, rectæ belli gerendi rationis ignari. Ita adversariis idem     probrum, quo Fabium lacerabant, etsi alio sensu ingeritur.       542. _Libyca rostra_ R. 1.       545. _Discant_ R. 1 et 3, Parm. Med. Sed vid. not. In vulgg. edd.       ante Drak. distinguitur _Sciscant, imbelles magna_, etc.     Tum senior, quatiens hastam, lacrimisque coortis:   ≪Sanguine Pœnorum, juvenis, tam tristia dicta   Sunt abolenda tibi: patiarne ante ora manusque   Civem deleri nostras? aut vincere Pœnum,                         550   Me spectante, sinam? nos æquavisse minori,   Solvetur culpa, si sunt mihi talia corda.     548. _tristia dicta_, vid. ad I, 147.     549. _abolenda_, expianda. Conf. ad I, 61.       549. _obolenda_ Col.       551. _non_ Col. et R. 2; _minorem_ scripti. Mox _si sunt_ iidem et       priscæ edd. ut I, 602, 647; X, 270, al. Hæc omnia in contextum       recepit Lefeb. suadente N. Heins. qui tamen frustra _nonne_       emendabat: nam _non_ centies interrogative pro _nonne_ occurrit.       Tum sensus est: Nonne plebs in eo, quod minorem mihi æquavit, haud       peccasse videbitur, sed ego potius hac ignominia dignus ero, si       talis mihi mens est? _minore_ antt. edd. Secutus sum Drak. qui       vulgatam lect. servavit, nisi quod _sunt_ reposuit, et post       _minori_, non post _æquavisse_ distinxit. Idem tamen probat       lectionem MSS. quia Romani non majorem minori, sed minorem majori,       Minucium Fabio, æquaverint. Hæc nimis subtiliter dicta agnoscit       Ernesti, et monet, verba nostra in universum de potestate       imperatoria æquis inter utrumque partibus divisa intelligi posse,       coll. v. 515, et interrogationem illam frigere. Ceterum omissio       subjecti h.l. dura est. Forte leg. _plebs æquavisse... corda_.   Jamque hoc (ne dubites) longævi, nate, parentis   Adcipe, et æterno fixum sub pectore serva:   Succensere nefas patriæ, nec fœdior ulla                         555   Culpa sub extremas fertur mortalibus umbras.     554. _æterno_, æternum, semper. Conf. ad II, 235, in V.L.     556. _fertur mortalibus_, eos prosequitur.   Sic docuere senes. Quantus qualisque fuisti,   Quum pulsus lare et extorris Capitolia curru   Intrares exsul! tibi corpora cæsa, Camille,   Damnata quot sunt dextra! pacata fuissent                        560   Ni consulta viro, mensque inpenetrabilis iræ,   Mutassentque solum sceptris Æneia regna,   Nullaque nunc stares terrarum vertice, Roma.     557. Præclare Fabius filio ad imitandum proponit exemplum M. Furii     Camilli, qui damnatus in exsilium abiit Ardeam, sed mox ibi,     injuriarum oblitus et publica, quam sua, fortuna mæstior, Gallos in     castris trucidavit, precibusque ingratæ civitatis cedens in patriam     rediit, ubi Dictator dictus Gallis internecione occisis triumphavit,     et, post incensam a Senonibus urbem, solus Romanos a consilio Veios     migrandi revocavit; quaæ nota sunt ex Liv. V, 32, 43...55.     558. _curru_, triumphali; vid. ad VI, 546. De hac Camilli victoria     et triumpho prorsus tacet Polybius, unde utrumque ab historicis Rom.     confictum putant. Cf. Duker. ad Flor. I, 13, 17, p. 117. Sed vid.     sup. commentat. Argumento lib. VI subjuncta.     559 sq. _tibi Damnata dextra_, a te damnato.     561. _inpenetrabilis iræ_, ut VI, 413.     563. Hæc Silii magis, quam Fabii temporibus conveniunt.       558. _cursu Intrares? exin tibi_, etc. volebat Dausq. Sed _exsul_       h.l. δεινῶς dicitur Camillus, qui post exsilium triumphavit.       562. _Mutassent solium_ conj. N. Heins. quam ineptam esse conject.       monet Withof. et duplex _que_ eleganter poni, exemplo Virgil. Æn.       II, 56.   Pone iras, o nate, meas: socia arma feramus.   Adceleremus opem.≫ Jamque intermixta sonabant                    565   Classica, procursusque viros conliserat acer.     564. _iras meas_, quæ potius me decent, qui, dimidia imperii parte     ademta, læsus sum; Mars. et Barth. Adv. I, 13. Male Dausq. quibus     honori meo consultum is, vel in quas imperium meum est.       564. _feramus, Ac celeremus opem_ tacite rescripsit Lefeb.       565. _Jamjamque immixta_ suspic. Scalig. et sic Puteol. cum edd.       Marsi et Cell.       566. _concursus_ primum edidit Nicander. Sed nostram lect. magno       eruditionis adparatu et exemplorum numero stabiliunt N. Heins. et       Drak.     Primus claustra manu portæ dictator et altos   Disjecit postes, rupitque in prælia cursum.     567 sq. Si Liv. XXII, 29; Polyb. III, 105; ceterisque historicis     fides habenda, Fabius Hannibalem repulit tantum et cedere coegit,     non justa acie cum eo conflixit, qua vinci eum posse primus apud     Nolam docuit M. Marcellus; vid. Liv. XXIII, 16, et Val. Max. IV, i,     7. Silius vero brevem pugnæ Fabianæ mentionem, quam illi injiciunt,     in Dictatoris laudem amplificavit, ut contra tot alia prælia, a     Livio memorata, silentio fere prætermittit, quia ad lectoris     delectationem reique summam minus momenti habent. Quid enim ad rerum     magnitudinem, quæ animum admiratione percutit, ad narrationis     splendorem, et ad popularium inpr. mentes tenendas, majorem vim     habere poterat, quam imago magni viri, qui adhuc singulari prudentia     certamen fugit, summaque constantia in consilio, nihil temere     audendi, mansit, nunc autem, salute patriæ et re ipsa ita     postulante, Hannibali non magis virtute, quam rei militaris peritia     cedit? Hinc etiam filius tanti viri, qui militiam auspicatur, v. 713     sqq., inter ceteros virtute eminet: de quo in historicis nihil     reperias. Cf. ad IV, 417.     568. _rupit cursum_, vid. ad I, 54.   Non graviore movent venti certamina mole,   Odrysius Boreas, et Syrtim tollere pollens                       570   Africus: obnixi quum bella furentia torquent,   Distraxere fretum, ac diversa ad litora volvunt   Æquor quisque suum; sequitur stridente procella   Nunc huc, nunc illuc, raptum mare, et intonat undis.     569. Splendida comparatio militum, qui magno strepitu ex tentoriis     castrisque undique effusi in hostes ruunt et inter se conliduntur,     cum ventis inter se pugnantibus. Aliquantum congruit locus Virg. Æn.     X, 356 sq.     570. _Odrysius Boreas_, vid. ad I, 587, et IV, 431.     571. _obnixi_, ut ap. Virg. l.c. ubi dubia est lectio.     --_bella torquent_, vid. ad IV, 431.     572 sq. _volvunt quisque_, conf. Heins. ad Ovid. Met. I, 59, et     Stroth. ad Liv. I, 59.     [573.] _stridente procella_, ut ap. Virg. Æn. I, 102; ὑπὸ λιγέων     ἀνέμων σπέρχωσιν ἄελλαι Hom. Iliad. ν, 334; λιγυρῇσι πνοιῇσι Iliad.     ε, 526; λιγυπνείοντας ἀνέμους Odyss. δ, 567.       571. Post _Africus_ comma, et post _torquent_ colon posuit Lefeb.       574. _raptum_, non _raptim_, scripti et R. 1 a m. sec.   Haud prorsus daret ullus honos, tellusque subacta                575   Phœnicum, et Carthago ruens, injuria quantum   Orta ex invidia decoris tulit: omnia namque   Dura simul devicta viro, metus, Hannibal, iræ,   Invidia, atque una Fama et Fortuna subactæ.     575. Hæc prorsus divina, sententiarum verborumque gravitate!     576... 579. _injuria quantum_, etc., quum omnibus persuaderet,     quanta injuria adfecissent eum, qui solus rectam belli gerendi     rationem teneret patriamque ab interitu retraxisset.       575. _tantum_ pro _prorsus_ refinxit Nicander. Sed _præstat_ τὸ       _prorsus_, quod etiam ex VIII, 328; XI, 153, 237, et XIV, 511,       defendit N. Heins. qui v. 579, _uni_ maluerit.     Pœnus ab excelso rapidos decurrere vallo                       580   Ut vidit, tremuere iræ, ceciditque repente   Cum gemitu spes haud dubiæ præsumta ruinæ:   Quippe aciem denso circumvallaverat orbe,   Hausurus clausos conjectis undique telis.   Atque hic Dardanius pravo certamine ductor                       585   Jam Styga et æternas intrarat mente tenebras.     580. _excelso vallo_, colle, seu tumulo, in quo Fabius castra ponere     solebat. Conf. v. 731.     581. _tremuere iræ_, tremuit Hannibal, qui ante iratus et ferox     erat.     583. Aciem Minucii corona militum circumdederat.     584. _Hausurus_, vid. ad I, 392.     585. Minucius, dux pravus, metu prope jam exanimatus erat.     586. _mente intrarat_, se intraturum putabat; Drak. coll. II, 352;     Stat. Th. X, 556, et inpr. Homer. Iliad. ο, 251: Καὶ δὴ ἔγωγ᾽ ἐφάμην     νέκυας καὶ δῶμ᾽ Ἀΐδαο Ἥματι τῶδ᾽ ὄψεσθαι. Add. Hor. Od. II, xiii,     21, 22, et inf. v. 741, ubi se jam vidisse _umbras æternas_ Minucius     memorat.       584. _Hausurus_, non _Hausturus_, Col. et Put. _Ausurus_ Ox. sine       adspiratione; conf. ad XVI, 11, et Intpp. Virg. Æn. IV, 383.       585. _parvo c._ Put. R. 1, 3, Parm. Med. Hinc _parvo discrimine_       emend. N. Heins. quem vid. ad Ovid. Metam. VII, 426.       586. _pæne_ pro _mente_ conj. idem. Sed potior est vulgata.   Nam Fabium auxiliumque viri sperare pudebat;   Quum senior, gemino complexus prælia cornu,   Ulteriore ligat Pœnorum terga corona,   Et modo claudentes aciem, nunc extima cingens,                   590   Clausos ipse tenet: majorem surgere in arma,   Majoremque dedit cerni Tirynthius: altæ   Scintillant cristæ, et (mirum) velocibus ingens   Per subitum membris venit vigor: ingerit hastas,   Aversumque premit telorum nubibus hostem.                        595     588. _gemino complexus_, suo et Minucii. Cf. Liv. c. 29; Polyb.     c. 105.     589. _Ulteriore_, exteriore.     590. Lenz. comparat Cic. Somn. Scip. IV, 9, _orbium unus est     cælestis extimus, qui reliquos omnes complectitur_.     591. _surgere in arma_, cf. ad IV, 619. Conf. Virg. Æn. I, 589, ubi     vid. Heyne. Conf. etiam Kœppen ad Hom. Iliad. δ, 439; ε, 1 sq., et     quæ disputavi in _Magazin fur Philologen_, T. I, p. 205 sq., 233 sq.     592. _Tirynthius_, generis auctor; vid. ad II, 3.     594. _Per subitum_, cf. ad v. 527.     595. _telorum nubibus_, vid. ad I, 311.       590. Vulgo post _aciem_ et _extima_ distinguunt, quod mutavi, quia       mentem poetæ hanc puto esse: Pœnos, modo claudentes aciem Minucii,       nunc clausos ipse tenet, _extima_ h.e. extremos hostes, vel a       tergo cingens. Ego vero vulgatam distinctionem restitui, et jure,       opinor. _Ed._       595. _Aversumque_, non _Adversumque_, scripti. Recte: nam a tergo       hostem adoriebantur.   Qualis post juvenem, nondum subeunte senecta,   Rector erat Pylius bellis ætate secunda.     596. _juvenem_, juventutem.     597. _Rector Pylius_, Nestor.     --_ætate secunda_, media. Cf. Hom. α, 260 sq., ubi ipse de suis     laudibus rebusque gestis prædicat. Sic nostras J. B. ROUSSEAU,         _Au midi de mes annees,_         _Je touchais a mon couchant._  _Ed._       596. _juvenum_ Colin. D. Heins. et Dausq.       597. _bellans_ opinabatur N. Heins.     Inde ruens, Thurin, et Buten, et Narin, et Arsen   Dat leto, fisumque manus conferre Mahalcen,   Cui decus insigne, et quæsitum cuspide nomen.                    600   Tum Garadum, largumque comæ prosternit Adherben,   Et geminas acies superantem vertice Thulim,   Qui summas alto prensabat in aggere pinnas.   Eminus hos: gladio Sapharum, gladioque Monæsum,   Et Morinum pugnas æris stridore cientem,                         605   Dexteriore gena sedit cui letifer ictus,   Perque tubam fixæ decurrens vulnere malæ,   Extremo fluxit propulsus murmure sanguis.     601. _largum comæ_, εὐπλόκαμον.     603. _aggere_, vallo, vel muro. Cf. I, 265. Res in miraculum aucta.     605. _pugnas æris stridore cientem_, ut _adcendere ære_ VIII, 488;     utrumque ex Virg. Æn. VI, 165; Drakenb. Add. Val. Fl. VI, 92.     607 sq. Cf. IV, 169 sq.       598. _Thurin_, non _Turin_, Col. R. 1. Med. _Beucen_ Col. _Narin_,       non _Marin_, Col. Put. R. 1, 3, Parm. Med. unde recepi.       599. _nisumque_ conj. N. Heins. _Mahalcem_ Colon. Vulgo _Maleon_.       601. _consternit_ Marsus et post eum alii.       602. _Thulim_ e scriptis recepi; _Tylin_ et _Thylin_ in editis.       604. _Monesum_ alii.       606. _consedit letifer i._ ex Colon. reposuit Lefeb. qui vulgatam       frigere putat. Sed vid. ad I, 540. Poeta forte scripserat _cui       sedit_, et hinc librariorum pars _consedit_, alii _sedit cui_.     Proximus huic jaculo Nasamonius occidit Idmon.   Namque super tepido lapsantem sanguine, et ægra                  610   Lubrica nitentem nequidquam evadere planta,   Inpacto prosternit equo, trepideque levantem   Membra adflicta solo, pressa violentius hasta,   Inplicuit terræ, telumque in cæde reliquit.   Hæret humi cornus motu tremefacta jacentis,                      615   Et campis servat mandatum adfixa cadaver.     610. _lapsantem sanguine_, ut Æn. II, 551.     611. _Lubrica evadere_, ex lubrico loco emergere.     612. _Inpacto equo_, vid. ad IV, 370.     613. _adflicta solo_, vid. ad I, 674, in V.L.     --_pressa violentius hasta_, ut ap. Virg. Æn. X, 347. Conf. ad I,     383.     614. _Inplicuit_, adfixit.     --_telum in cæde_, vulnere _reliquit_, ut ap. Virg. Æn. XI, 637.     615 sq. Luxuriantis ingenii versus.       612. _trepidoque solo_ Colon. non inprob. N. Heins. ut _solum_ pro       planta pedis positum sit.       616. _campo_ Colon. quod recepit Lefeb.     Nec non exemplo laudis furiata juventus,   Syllæque, Crassique simul, junctusque Metello   Furnius, ac melior dextræ Torquatus, inibant   Prælia, et unanimi vel morte emisse volebant                     620   Spectari Fabio: miser hinc vestigia retro   Dum rapit, et molem subducto corpore vitat   Intorti Bibulus saxi, atque in terga refertur;     617. _furiata_, ἐναργῶς pro excitata, ut XIV, 281; XVII, 298; conf.     ad I, 32.     620. _emisse_, vid. ad IV, 754.     621. _Spectari Fabio_, h.e. ejus plausum et favorem. Bibulus retro     cedens labitur super cadaver, ex quo telum exstat, quod in latus     adcipit.     623. _in terga refertur_, id. q. _vestigia retro rapit_, vid. ad IV,     315.       618. _juventus Syllæque C._ jungit idem. Sed plures potius horum       nominum juvenes, quam omnes, quibus Sylla et Crassus præerant,       milites intelligendi videntur, quoniam non nisi clarissima nomina       memorantur. _Syllæque Crassique_ quatuor scripti, R. 1, 2, 3,       Parm. Med. Vulgata lectio _Sylla ruunt Crassusque_ redolet       interpolationem ejus, qui ignorabat, syllabam finalem, per se       brevem, sequentibus duabus, vel tribus consonis, modo corripi,       modo produci; conf. ad XVII, 547, et Draken. ad IX, 575, ubi       laudat Gifan. Ind. Lucret. v. _E longum ob Cr._ Barth. ad Claud.       bell. Gildon. v. 136, ad Calpurn. Ecl. II, 32, ad Stat. Silv. I,       vi, 10, et Advers. XXIII, 4; Intpp. Virg. Æn. XI, 309, et Culic.       v. 193; Voss. Gramm. II, 15, et Zinzerl. diatr. promulsidi crit.       subjunctam. Adde _Dorville_ ad Chariton. p. 184. Idem quoque       nonnunquam fit, etsi plures consonæ non sequuntur, ob cæsuram.       Conf. simil. vers. Virg. Æn. XII, 363.       619. _Furnius_, non _Fannius_, scripti. Notus est _Furnius_ ex       Horat. Sat. I, x, 86, et alius ex Cic. ad Div. X, 1 et 6. Clara       vero et gens _Fannia_ fuit.       620. _fovebant_ conj. N. Heins.       621. _Spectari_ Col. Vulgo _inibant Spectati Fabio_, omisso       v. 620, quem ex c. Col. revocavit Modius.   Strage super lapsus socium, qua fibula morsus   Loricæ crebro laxata resolverat ictu,                            625   Adcepit lateri, penitusque in viscera adegit,   Exstabat fixo quod forte cadavere, ferrum.   Heu sortem necis! evasit Garamantica tela   Marmaridumque manus, ut inerti cuspide fusus   Occideret, telo non in sua vulnera misso.                        630     624. _qua fibula_, etc., imitat. Virg. Æn. XII, 273, 274. ubi vid.     Heyne, et ad Æn. I, 169; XII, 782.     --_morsus_, ut ap. Ovid. Met. VIII, 318; Claud. Cons. Olyb. et     Prob.; 88 Drak.     629. _iners cuspis_, a nullo conjecta, et sine vi, ut _i_. _ignis_     V, 572, et fere κόφων βέλος Hom. Iliad. λ, 390, vel _telum sine     ictu_ Virg. Æn. II, 544.     --_fusus_, vid. ad II, 113.     630. _telo non in sua vulnera misso_, ut _alieno vulnere_ dixit     Virgil. Æn. X, 781.   Volvitur exanimis, turpatque decora juventa   Ora novus pallor; membris dimissa solutis   Arma fluunt, erratque niger per lumina somnus.     632. _membris solutis_, ut λύθη ψυχὴ Iliad. ε, 296; λῦσε γυῖα Iliad.     δ, 469; λῦντο γυῖα Iliad. η, 16; ο, 435.     633. _Arma fluunt_ χαμαὶ πέσον. Cf. ad II, 131.     --_erratque niger per lumina somnus_, ut σκότος ὄσσ᾽ ἐκάλυψε, vel     στυγερὸς μὲν σκότος εἷλε, et ἀμφὶ δὲ ὄσσε κελαινὴ νὺξ ἐκάλυψε, Hom.     Iliad. δ, 461; ε, 47, 310.     --_niger somnus_, ut _mors atra_, μέλας et πορφύρεος θάνατος, vel     μέλαινα κῆρ Iliad. β, 834; ε, 22, 83; cf. ad II, 574. Hinc et fuscæ     alæ, quibus nos Somnus, etiam æternus ille, obumbrare dicitur; vid.     ad X, 345.       631. _decora juventæ_, ut ap. Virg. Æn. IV, 559, putabat N. Heins.     Venerat ad bellum Tyria Sidone, nepotum   Excitus prece, et auxilio socia arma ferebat,                    635   Eoa tumidus pharetrati militis ala,   Gens Cadmi, Cleadas; fulva cui plurima passim   Casside, et aurato fulgebat gemma monili.     634 sq. Episodium multis verborum ambagibus ornatum.     --_nepotum_, Pœnorum, cf. ad I, 6.     636. _Eoa ala_, ut ap. Virg. Æn. I, 489.     637. _Gens Cadmi_, vid. ad I, 6, et II, 185.     --Miles orientis auro superbit, genio terræ materiam suppeditante;     Dausq.     --_fulva_, aurea.   Qualis ubi Oceani renovatus Lucifer unda   Laudatur Veneri, et certat majoribus astris.                     640   Ostro ipse, ac sonipes ostro; totumque per agmen   Purpura Agenoreis saturata micabat ahenis.     639. Imitat. Virg. Æn. VIII, 589 sq., ubi Heyne recte monet, non     satis commode comparari Hom. Iliad. ε, 5 sq. Magis huc spectant loca     Iliad. χ, 317 sq., et Apollon. II, 40 sq.; quos imitati sunt, a     Drak. laudati, Ovid. ex P. II, v, 49, et Sen. Hippol. 749 seq.     --_renovatus_ exponit D. Heinsius, ex Hespero Lucifer factus; sed     est modo ortus, unde _Lucifer_ hic positus erit pro Hespero;     _Hesperus_ enim idem astrum vocatur, quum oritur, _Lucifer_ vero,     quum occidit; Drak. Veteres autem, Stoici in primis, putabant,     sidera, cursu suo fatigata, terræ humoribus vaporibusque maris ali,     pasci, refici, renovari ac recreari, ταῖς τῶν ὑδάτων ἀναθυμιάσεσι     τρέφεσθαι Plut. Plac. Phil. I, 3; Πίνες Θάλασσα δ᾽ Αὔρας· Ὁ δ᾽ Ἥλιος     Θάλασσαν· Τὸν δ᾽ Ἥλιον Σελήνη Anacr. XIX, 3 sq.; ubi vid. Clar.     Fischer. Cf. loc. simil. inf. XII, 248; Burm. ad Val. Fl. II, 62 et     441; Heyne, Cerda et Burm. ad Virg. Æn. I, 608; Spanh. ad Callim.     H. in Dian. v. 141; Jablonsk. Panth. Æg. P. II, p. 103, et, quos     Drak. laudat, Gron. Diatr. Stat. pag. 234; Lambin. ad Lucret. I,     232; Lips. Physiol. Stoic. II, 14, et Livinei. ad eumen. paneg.     Constant. Aug. c. 7.     640. _Laudatur_, placet, _Veneri_, cujus stella est; vid. Guell. ad     Virg. Æn. VIII, 590; Cic. N. D. II, 20; Somn. Scip. 4 et 5.     --_saturata_, tincta, ut ap. Ovid. Met. XI, 166; Martial. VIII, 48,     et _satur_ ap. Virg. Ge. IV, 335, ubi vid. Heyne.     [642.] _Agenoreis_ Tyriis (vid. ad I, 15) _ahenis_, ut ap. Stat.     Silv. I, ii, 151, et Sen. Herc. Œt. 663. Conf. inf. XVI, 177.     Hic, avidum pugnæ, et tam clarum exscindere nomen   Brutum exoptantem, varie nunc lævus in orbem,   Nunc dexter levibus flexo per devia gyris                        645   Ludificatus equo, volucrem post terga sagittam   Fundit, Achæmenio detrectans prælia ritu.     644. _lævus in orbem_, ut ap. Virg. Æn. X, 885. Cf. sup. IV, 317     seq.     645. _levibus gyris_, ut ap. Iscan. b. Troj. VI, 10, forte pro     parvis, ut X, 592. Drak. vel ut _levibus frenis_, _levis equitatus_,     _faciles gyri_ N. Heins.     646. _post terga_, retro, more Parthorum, ut ap. Lucan. I, 230.     Conf. intpp. ad Virg. Ge. III, 31; Jani ad Hor. Od. I, xix, 11, et     II, xiii, 17, et inf. X, 12, ubi Drak. laudat Barth. ad Stat. Silv.     I, iv, 78, et ad Claud. laud. Stil. I, 68.     647. _Achæmenio_, Persico, seu Parthico, ut passim, a primo Persarum     rege, cujus posteri inde Achæmenidæ dicebantur; vid. Herodot. VII,     11; Ammian. XIX, 4, et Hor. Od. II, xii, 21, ubi cf. Jani.       642. _aenis_, non _ahenis_, Col. et Ox. vid. ad V, 606.       643. _exscidere_ ex scriptis, auctore N. Heins. recepit Drak. quod       tamen recte repudiavit, et ex comp. script. _exscīdere_ ortum       putat Lef. Veteres dixerunt, vel _exscindere_, vel _excidere_       (quod ex præp. _ex_, et verbo _cædere_ compositum est) non       _exscidere_: unde enim tum litera _s_? Neque huic verbo respondet       τὸ abscidere, de quo vid. ad III, 552.       645. _brevibus gyris_ emend. Gronov. gustu ad Stat. p. 374. Non       male; cf. Broukh. et Heyne Obss. ad Tibull. IV, i, 93, 94, et       loca, a Drakenb. adscripta, inf. XVI, 489; Senec. Hippol. v. 313,       et Thyest. v. 841; Ovid. Met. II, 517; Lucan. III, 554; Add. Cic.       Or. III, 19; Colum. X, 226, et Stat. Silv. IV, vii, 3. Sed vid.       not.       646. _post_, non _per_, Col. Tell. R. 2, Benes.   Nec damnata manus, medio sed (flebile) mento   Armigeri Cascæ penetrabilis hæsit arundo,   Obliquumque secans subrecta cuspide vulnus                       650   Uventi ferrum admovit tepefacta palato.     648. _Nec damnata manus_, non irritus, vanus fuit ictus; ὁ δ᾽ οὐχ     ἅλιον βέλος ἧκεν, Ἀλλὰ, etc. Iliad. ο, 575.     649. _penetrabilis_, active, penetrans, ut XII, 240; Virg. Ge. I,     93; Æn. X, 481.     650. _subrecta_, sursum erecta, ut X, 253, ubi Drak. laudat Virg.     Æn. IV, 183; Liv. VII, 10; Gron. ad Liv. VIII, 8, ad Sen. Herc. F.     790; Acidal. ad Curt. IX, 5, et alibi.     651. _Uventi palato_, epith. orn. ut _udum_ ap. Virg. Ge. III, 388.       650. _subjecta_ priscæ edd. Male!       651. _Umenti_ Col. unde _Humenti_ tacite rescripsit Lefeb. etsi       forte rectius, vid. ad II, 469, et III, 522; _Viventi_ in aliis.     At Brutus, diro casu turbatus amici,   Ausum multa virum, et spargentem in vulnera sævos   Fraude fugæ calamos, jam nullis cursibus instat   Prendere cornipedis, sed totam pectoris iram                     655   Mandat atrox hastæ, telumque volatile nodo   Excutit, ac summum, qua laxa monilia crebro   Nudabant versu, tramittit cuspide pectus.   Labitur intento cornu transfossus, et una   Arcum læva cadens, dimisit dextra sagittam.                      660     653. _sævos_, exitiosiores et periculosiores, _fraude fugæ_, fuga     simulata, quoniam post tergum conjiciuntur, adeoque minus tibi ab     iis cavere possis.     658. _versus_, στίχος, ordo, ut passim, h.l. catenulæ, quod quoque     versum inflecti possunt, N. Heins. et Drak. qui citarunt Virg. Ge.     IV, 144; Æn. V, 119; Colum. R. R. II, 11; Plin. XV, 29; XVII, 12;     XVIII, 19; Grat. Cyn. 144, et alibi.     --_Nudabant_, nudam præbebant summam pectoris partem, quia     catenularum ordines laxe juncti erant.     659. Cf. II, 127 sq., ubi similiter Dorylas occiditur. _Ed._     --_intento cornu_, arcu, ut II, 109; Cf. Burm. ad Val. Fl. III, 591.       658. _versu, tramittit_, non _cursu transmittit_, Col.       659. _transfossus_, non _transfixus_, Col.