Punicorum Libri Septemdecim 33

Punicorum Libri Septemdecim 33

At non tam tristi sortitus prælia Marte   Phœbei Soractis honor Carmelus agebat:   Sanguine quippe suo jam Bagrada tinxerat ensem,   Dux rectorque Nubæ populi; jam fusus eidem   Zeusis, Amyclæi stirps inpacata Phalanti,                        665   Quem tulerat mater claro Phœnissa Laconi.     662. _Phœbei Soractis_, cf. ad V, 175.     --_honor_, decus patriæ.     665. _Amyclæi_, Spartani, _Phalanti_, quo duce Partheniæ Tarentum, a     Tarante conditum, occuparunt. Cf. XI, 16; Heyne ad Virg. Ge. IV,     125, et Exc. XIV ad Æn. III, 551; Jani ad Hor. Od. I, xxviii, 29;     II, vi, 11.     --_stirps inpacata_, propter odium Spartanorum in Romanos, quod a     Xanthippi bellique Punici I temporibus resederat.     666. _claro Laconi_, Spartano cuidam, qui a claro illo Phalanto     originem ducebat. Ejusmodi originem ducis Pœnorum, vel propterea     fingere poterat poeta, quod Spartani, duce Xanthippo, in Africam     venerant.       662. _Carmelus_, non _Charmelus_, scripti et priscæ edd.       663. _Bagrada_, non _Bragada_, scripti, ut I, 407, et VI, 141. Mox       iidem Nubæ, non _Jubæ_, ut III, 269.   Talia dum metuit, nec pugnæ fisus in hoste   Tam rapido, nec deinde fugæ, suadente pavore,   Per dumos miser in vicina cacumina quercus   Repserat, atque alta sese occultabat in umbra                    670   Hampsicus, insistens tremulis sub pondere ramis.     667. _Talia_, talem necem, qualem Carmelus Zeusi adtulerat, _metuit     Hampsicus_.     669. sqq. Cf. V, 469 sqq.       668. _fugæ_ Col. et Tell. _fuga_, Ox. Put. et R. 2. Vulgo _fugam       suadente_, etc.       669. _in_ et mox _occultabat_, non _et... occultarat_, scripti et       priscæ edd.       671. _Hampsicus_ Col. Vulgo _Nampsicus_, vel _Napsicus_,       _Amsychus_ conj. N. Heins.   Hunc longa, multa orantem, Carmelus, et altos   Mutantem saltu ramos, transverberat hasta;   Ut, qui viscatos populatur arundine lucos,   Dum nemoris celsi procera cacumina sensim                        675   Substructa certat tacitus contingere meta,   Sublimem calamo sequitur crescente volucrem.   Effudit vitam, atque alte manante cruore   Membra pependerunt curvato exsanguia ramo.     672. _multa orantem_; Maronianum illud, Æneid. XII, 294. _Ed._     673. _Mutantem saltu ramos_, modo in hunc, modo in illum ramum     insilientem. Lepida profecto imago: credas Hampsicum sciuros venari;     Ernesti.     674. Similis locus Val. Fl. VI, 260 sq.; vid. ibi Intpp. et ad h.l.     Drak. qui laudat Salmas. ad Solin. p. 83 et 765 (1087); Gron. Obss.     III, 18, et ad Auctor. Octaviæ v. 412; Intpp. ad Petron. c. XL et     CIX; Broukh. ad Prop. II, xv, al. xix, 24; Rader. et Grut. App.     notar. ad Martial. IX, 54, et XIV, 218, et gemma ap. Gorlæum Dactyl.     T. II, num. 480, ed. Gronov. Cf. etiam Oppian. III, 486 sq.     676. N. Heins. hæc notat: ≪_Substructa meta_, ut mox et ap. Martial.     XIV, 218.     [677.] _calamo crescente_, vel _calamo structo_ Prop. II, xv, (19)     24; (ubi vid. Broukh. et Vulp.) _textis arundinibus_ Petron. 109;     _crescente arundine_ Martial. IX, 54, et Gr. συνθέτους καὶ πηκτοὺς     καλάμους. Dum enim viscatæ arundini aliæ ex aliis arundines, atque     illæ crassiores crassioresque _substruebantur_ et infigebantur,     formam _metæ_ reddebant ac pyramidis: extremæ autem arundinum     crescentium compagi frondentem ramum, visco inlitum, inserebant, cui     dum insidebant aves, (cantu inprimis adlectæ) glutine     adstringebantur.≫ Τὼς καλάμως ἅμα πάντας ἐπ᾽ ἀλλάλοισι συνάπτων,     Bion. Id. II, 5; Drak. Inf. XIV, 309, _crescentia tecta_ h.e. turris     pluribus contignationibus, seu tabulatis, quorum superiora     inferioribus minora sunt, alte educta.     [676.] _Meta_, conus, et quæcumque res ex orbiculari et lata basi in     acutum fastigium surgit.       674. _viscata_ emend. jam Barth. Adv. I, 13, quod N. Heins. et       Drak. probarunt, et recepit quoque Lefeb. Sic _viscata virga_       dicitur Ovid. Met. XV, 474, et Varr. R. R. III, 7; _pinguis virga_       Martial. IX, 54; _viscati viminibus_ Petron. c. cix. Sed vulgata       lectio forte non mutanda, quia doctior est, et poetæ epitheta       verbis, ad quæ propr. non spectant, jungere solent.       676. _Substructa_, Colon. _Substracta_, Tell. et R. 2. Vulgo       _Subtracta_.     Jamque in palantes ac versos terga feroces                     680   Pugnabant Itali, subitus quum mole pavenda   Terrificis Maurus prorumpit Tunger in armis.   Nigra viro membra, et furvi juga celsa trahebant   Cornipedes, totusque novæ formidinis arte   Concolor æquabat liventia currus equorum                         685   Terga, nec erectis similes inponere cristis   Cessarat pennas, aterque tegebat amictus.   Ceu quondam æternæ regnator noctis, ad imos   Quum fugeret thalamos, Hennæa virgine rapta,   Egit nigrantem Stygia caligine currum.                           690     683. _furvi Cornipedes_, cf. Burm. ad Val. Fl. I, 149.     684. _arte formidinis novæ_, novam terroris insolitamque speciem     excogitandi.     688 sq. Cf. XIV, 240 sq.     [689.] _Hennæa virgine_, vid. ad I, 93.       682. Hæc est lectio c. Colon. quam etiam confirmant reliqui       scripti et R. 2, nisi quod pro _Tunger_ in Put. _nigris_, in       ceteris _niger_ exstat. Vulgo _Terrificus nigris p. Maurus_.       683. _furvi_ pro _fulvi_ cum Cell. Draken. et Lefeb. reposui ex       emendat. Dausq. et N. Heins. quem vid. ad Ovid. Met. III, 273;       conf. sup. ad V, 220.       686. _arrectis_ conj. N. Heins. Sed vid. ad II, 668.       689. _Hennæa_, non _Ætnæa_, scripti. Conf. ad I, 93.     At Cato, tum prima sparsus lanugine malas,   Quod peperere decus Circæo Tuscula dorso   Mœnia, Laertæ quondam regnata nepoti,   Quamquam tardatos turbata fronte Latinos   Conlegisse gradum videt, inperterritus ipse                      695   Ferrata calce, atque effusa largus habena   Cunctantem inpellebat equum: negat obvius ire,   Et trepidat cassa sonipes exterritus umbra.     691. _prima sparsus lanugine malas_, ἐτὶ χνοάοντας ἴουλους ἀντέλλων     Apollon. II, 93; πρὸς εὐάνθεμον δ᾽ ὅτε φυὰν λάχναι νιν μέλαν γένειον     ἔρεφον Pind. Ol. α, 109; Cf. Virg. Æn. VIII, 160; X, 324, et sup. ad     I, 61; III, 84.     692, 693. M. Porcius Cato, qui Sapiens, Major, seu Priscus et     Censorius dicebatur. Romæ _decus_, ortus Tusculo; vid. Corn. Nep. c.     1; Cic. Mur. 8. Primum quidem stipendium in pugna Cannensi meruit,     (inf. X, 13 sq.) vel demum post eam, Q. Fabio Max. tertium consule;     vid. Corn. Nep. c. 1; Cic. de Sen. c. 4, et Pighii Ann. ad a. 549,     p. 219. Sed poeta non ad tam subtilem et accuratam temporum rationem     exigendus est.     --_Tusculum_, Latii municipium, ubi Ciceronis, Tiberii aliorumque     prædia erant et nunc _Frascati_ est, non longe a Roma, conditum a     Telegono, Circes et Ulyssis f. Laertis nepote, (unde _Circæo decus     et Laertæ quondam regnata nepoti_) in colle, ἐπ᾽ ὀρεινῇ Strab. V,     p. 165 (al. 239), quare h.l.     --_dorso Circæo_, ut ap. Horat. _superni Tusculi Circæa mœnia_ Epod.     I, 29, vel _juga Telegoni_ Od. III, xxix, 8, ubi vid. Jani; Cf. inf.     XII, 535; Cluver. Ital. ant. III, 4, p. 942, et Intpp. ad Prop. II,     xxxii, 4.     695. _Conlegisse gradum_, ut VI, 399.     696. _effusa habena_, ut XIII, 172, et Virg. Æn. XII, 499,     _irarumque omnes effundit habenas_. _Ed._     --_largus_, doctius pro, large, multum _effusa habena_. Conf. V.L.     698. _assa umbra_, ut _vana_ Virg. Æn. X, 593, Drak. Cf. V.L.       696. _Ferrata calce_, h.e. calcaribus, non _Ferrato c._, scripti,       ut etiam XIII, 169, et XVII, 5. Conf. Ernesti Clav. Cic. Intpp.       Virg. Æneid. XI, 714, et, quos Draken. laudat, Nonius h.v. Voss.       art. Gramm. III, 34, et Davis. ad Cic. Tusc. Qu. I, 8. Mox forte       leg. _effusæ largus habenæ_, vel _effusam l. habenam_. Conf.       Intpp. ad Lucan. VII, 225.       698. _cassa_ scripti, R. 1, 2, 3, Med. Mars. Benes. conf. Heins.       ad Ovid. Fast. VI, 406, _grandi_ Junt. Ald. Gryph. Nut. _crassa_       Mart. Herbip. Basil. et al.   Tum, celer in pugnam dorso delatus ab alto   Alipedem planta currum premit, atque volanti                     700   Adsilit a tergo: cecidere et lora repente   Et stimuli; ferrumque super cervice tremiscens   Palluit infelix subducto sanguine Maurus.   Ora rapit gladio, præfixaque cuspide portat.     699. Cato ab equi dorso desilit, et saltu conscendit currum Tungri,     quem a tergo adoritur.     700. _premit_, persequitur.     701. Cf. Virg. Æn. IX, 475, 476, ubi vid. Cerda et Heyne.     702. _stimulus_, κέντρον, μάστιξ, Iliad. ψ, 383, 387, 390; unde     κεντρηνεκέες ἵπποι Iliad. ε, 752; cf. ad I, 113.     703. _subducto sanguine_, metu exsanguis. Cf. Virg. Æn. III, 259.     [704.] Cato _ora rapit_, (ut XV, 810, et _diripere_ XV, 730) cum     impetu et ardore amputat.  [“XV, 810 ... 730” recte XV, 807 ... 727]     At sævo Mavorte ferox perrumpit anhelum                        705   Dictator cum cæde globum: miserabile visu,   Vulneribus fessum ac multo labente cruore,   Ductorem cernit suprema ac fœda precantem.     705 sq. Poeta exornavit Liviana XXII, 29.     --_globum anhelum_, qui angitur, laborat, in angustiis versatur;     Lenz.     708. _Ductorem_, Minucium.     --_suprema ac fœda_, mortem turpem.       705. _Ac_ scripti.       707. _multum labente_ mavult N. Heins. et v. 710, _instimulans_.   Manavere genis lacrimæ, clipeoque paventem   Protegit, et natum stimulans, ≪Fortissime, labem                 710   Hanc pellamus, ait; Pœnoque ob mitia facta,   Quod nullos nostris ignes disperserit arvis,   Dignum expendamus pretium.≫ Tunc, arte paterna   Ac stimulis gaudens, juvenis circumdata Pœnum   Agmina deturbat gladio, campumque relaxat,                       715   Donec Sidonius decederet æquore ductor.     709. Aptissime ingenio Fabii patris. Cf. v. 547 sq.     710. _natum_, vid. ad vers. 539.     711, 712. Conf. v. 260 sq. Sarcasmi vim facile senties.       712. _arvis_ scripti et R. 2, unde reposui pro vulg. _agris_.       713. _Tum_ leg. videtur; vid. ad VI, 299; _Marte paterno_ conj.       N. Heins. et v. 719, _cursim_, et v. 722, _ejectat_ coll. Virg.       Æneid. V, 470. Vulgata lectio _arte paterna_ etiam Withofio non       displicebat coll. VIII, 12; Hor. Od. I, xii, 9; aliisque       simillimis locis, quæ laudavit in Spec. ad Guntheri Ligurin.       p. 17.   Ceu, stimulante fame, rapuit quum Martius agnum   Averso pastore lupus, fetumque trementem   Ore tenet presso; tum, si vestigia cursu   Auditis celeret balatibus obvia pastor,                          720   Jam sibimet metuens, spirantem dentibus imis   Rejectat prædam, et vacuo fugit æger hiatu.     717 sq. Pulcherrima comparatio et præclare verbis expressa, a qua     non multum differt Maroniana Æn. XI, 809 sq. Cf. Claud. in Rufin.     II, 252 sq.     --_Martius lupus_, ut Virg. Æn. IX, 566 (ubi vid. Heyne), et _Martia     tigris_, ap. Val. Fl. III, 635.     719. _cursu_, cursim, festinanter, ut XI, 137; XVI, 7, et     _certamine_ pro certatim X, 536; XII, 268; Drak.     721. _spirantem_, ἀσπαίροντα.     722. _vacuo hiatu_, ut ap. Claudian. l.c. Cf. Burm. ad Val. Fl. III,     589, et ad Ovid. Met. VII, 786.     --_æger_, iratus et tristis, propter prædæ jacturam.   Tum demum terris, quas circumfuderat atra   Tempestas, Stygiæ tandem fugere tenebræ.   Torpebant dextræ, et sese meruisse negabant                      725   Servari, subitisque bonis mens ægra natabat.   Ut, qui conlapsa pressi jacuere ruina,   Eruta quum subito membra, et nox atra recessit,   Connivent, solemque pavent agnoscere visu.     723, 724. Ornate pro, tum demum, hostis impetu rejecto, mortis     metus, quem Romanis præsentissimum incusserat periculum, et quo     occæcabantur eorum oculi, depulsus est. Cf. V.L. et v. 586.     726. _mens natabat_, fluctuabat, dubia et incerta erat, quum nimia     et inopinata felicitas ipsis somnio similis videretur. Cf. Hor. Sat.     II, vii, 7; Sen. Ep. 35, extr. Manil. IV, 256, et sup. ad II, 122.     727. Præclara comparatio, quam nescio an ulli debeat poeta. Videtur     tamen ante oculos habuisse Virg. Æn. IV, 688... 692.     729. _Connivent_, claudunt sc. oculos.       723. _Tyriis_ pro _terris_ Ox. et Put. _turmis_ ingeniose emend.       N. Heins. quod recepit Lefeb. Sed præstiterit, opinor: _Tum demum       tetræ,.... Stygiæ tandem f. t._ ut gradatio sit, vel, τὸ _Stygiæ_       interpretam. τοῦ _tetræ_. Alioquin verba _demum_ et _tandem_ minus       apta esse et languere videntur.       729. _cognoscere_ ex c. Tell. et R. 2, reposuit Lefeb. Sed nihil       interest.     Quis actis, senior, numerato milite lætus,                     730   Collis et tuto repetebat in aggere castra.     730. Cf. Liv. XXII, xxix, 30, et Polyb. III, 105, ut indolem et     δεινότητα poeticæ rei tractationis perspicias, quo, præter majorem     adfectus gravitatem, etiam hoc spectat, quod non a solo Minucio, sed     a toto exercitu is, cui omnes inmeritum vitæ servatæ beneficium     debebant, laudibus celebratur, et in Fabii honorem aræ exstruuntur     vinumque ac dapes ei, tanquam Deo, libantur. Ceterum iidem historici     tradunt, Fabium _parentem_ esse vocatum ob servatum exercitum, de     quo vid. Drak. ad VIII, 2, ubi citat IX, 565. Claud. laud. Stil.     III, 51; Liv. V, 49, et Juven. VIII, 243.     --_numerato milite lætus_, quod pauci militum, quibus ipse (non     quibus Minucius, de quo vid. Liv. XXII, 29) præfuerat, perierant;     Lenz. Cf. sup. v. 396... 400.       731. _Colles_ Col. et Put. _Collis_ ἀρχαϊκῶς scripsi, unde vulgata       lectio _Collibus_ orta videtur.   Ecce autem e media jam morte renata juventus,   Clamorem tollens ad sidera, et ordine longo   Ibat ovans, Fabiumque decus, Fabiumque salutem   Certatim, et magna memorabant voce Parentem.                     735     735. _memorabant voce Parentem_. Quintil. Declam. IX, ≪Fabio Maximo     immortalem adtulit laudem ereptus ex hostium manibus Minucius.≫     Notandum est, viros tam bello strenuos in castris, quam togæ muniis     in urbe felices, _Patrum_ nomine a veteribus adpellatos. Juvenal.     sat. VIII, v. 243, _Roma parentem, Roma patrem patriæ Ciceronem     libera dixit_. Liv. lib. V, cap. xlix, ≪Dictator (Camillus)     recuperata ex hostibus patria, triumphans in urbem redit: interque     jocos militares, quos inconditos jaciunt, _Romulus_ ac parens     patriæ, conditorque urbis haud vanis laudibus adpellatur.≫ Insigne     decus et dulce in primis merito civi! quod autem apud posteros,     infami sæpius pretio prostitutum, vix unus et alter jure adepti     reperiantur: rarus enim rex populi dictus pater; rari duces, ut     Turennius! _Ed._       735. _memorabant_, non _memorabat_, Col. et Oxon.   Tum, qui partitis dissederat ante maniplis,   ≪Sancte, ait, o genitor, revocato ad lucis honorem   Si fas vera queri, cur nobis castra virosque   Dividere est licitum? patiens cur arma dedisti,   Quæ solus rexisse vales? hoc munere lapsi                        740   Æternas multo cum sanguine vidimus umbras.     736. _dissiderat_; _Dissidere_ hic est diversis locis sedere,     separatum esse. Sic Senec. Thyest. vers. 124, ≪Isthmi si quis amat     regna Corinthii, Et portus geminos, et mare dissidens.≫ _Ed._     737. _Sancte_, venerande, ut ap. Val. Fl. I, 11.     740. _hoc munere lapsi_, perperam usi, vel infelices, in perniciem     ruentes.     741. Cf. supra v. 586, et congestis ibi exemplis adde Senec. in     Phœniss. vers. 233, ≪... cur caput tenebris grave Non mitto ad     umbras Ditis æternas?≫ in Hippolyt. v. 835, ≪Tandem profugi noctis     æternæ plagam;≫ _perpetuam noctem_, ibid. v. 221, ≪Adiit silentem     nocte perpetua domum.≫ Vide Horat. lib. II, Od. 13. _Ed._       736. _dissederat_ Col. h.e. diversis locis sederat, separatus       fuerat; _discederat_ Put. _dissiderat_ malit Lefeb. ut _insiderat_       V, 3. Vulgo _discesserat_.       737. _revocato_, non _revocati_, Col.       741. _Tænarias_ olim conj. N. Heins. et postea _Pæne atras...       umbras_, ut apud Hor. Od. II, xiii, 21. Utrumque nimis abit a       vulg. scriptura, quæ etiam non minus venusta est. Cf. sup. v. 586       et 688. Sic et _perpetuæ u., perpetua, æterna, longa nox_; vid.       Drak. et Ind.   Ocius huc aquilas servataque signa referte.   Hic patria est: murique Urbis stant pectore in uno.   Tuque dolos, Pœne, atque astus tandem exue notos:   Cum solo tibi jam Fabio sunt bella gerenda.≫                     745     742. _huc_, ante tribunal; Lefeb. col. Liv. XXII, 30.     743. _murique_, etc., vid. ad v. 8.     --_stant_, cf. ad III, 173.     Hæc ubi dicta dedit, mille hinc (venerabile visu)   Cespite de viridi surgunt properantius aræ.   Nec prius aut epulas, aut munera grata Lyæi   Fas cuiquam tetigisse fuit, quam multa precatus   In mensam Fabio sacrum libavit honorem.                          750     746 sq. ≪Tum dextræ interjunctæ, militesque, concione dimissa, a     notis ignotisque benigne atque hospitaliter invitati; lætusque dies     ex admodum tristi paulo ante ac prope exsecrabili factus: Romæ...     pro se quisque Maximum laudibus ad cælum ferre;≫ Liv. XXII, 30. Vid.     vol. IV, ed. nostr., p. 199. _Ed._     747. Vid. ad IV, 701.     748. _munera Lyæi_, ut δῶρα Διονύσου, Ἀφροδίτης, Δήμητρος. Cf.     sup. v. 183, 194. Hesiod. Scut. H. 47; Stat. Silv. IV, 6; Hor. Od.     IV, xv, 26; Heyne ad Virg. Æn. I, 636, 734; IV, 33; Kœppen ad Hom.     Iliad. γ, 54.     750. Cf. Virg. Æn. I, 736; III, 177, 354. Fabio, ut Deo, vinum     libant; et revera θεὸς ἀπὸ μηχανῆς fuerat. Cf. XI, 302.     --_honorem_, vid. ad III, 218. Hæc apte finxit poeta. Similiter     Cimbris ad internecionem cæsis atque deletis, neminem fere Romæ     fuisse, qui non lautas in honorem Marii instruxerit cœnas, eique ut     Deo libaverit, memorant Plutarch. in vita Marii (Opp. T. I, p. 421,     ed. Frft.) et Valer. Max. VIII, xv, 7. Augusto etiam libationes tam     publicæ, quam privatæ a.U.C. DCCXXIV et DCCXXV decretæ; de quo vid.     Dio. Cass. LI, 19 et 20; Hor. Od. IV, v, 31 sqq., ibique Jani. Marum     ipsi hastæ libavisse vidimus sup. VI, 138.       747. _properantibus_ conj. Livineii, a Cortio et Ernesti notata.       *       *       *       *       *           *       *       *       * Errata: Liber VII   234n. Vid. Var. Lect.  [Varr. Lect.]   358n. vid. ad IX, 572  [VI, 572]   458, 472  [≪ desunt]   486v. Antonin. in Itiner. _Mataurum flumen_.  [flmen]   523n. Cf. ad IV, 599.  [IV, 959]   561n. _inpenetrabilis iræ_  [inpenetrabilisiræ]   698n. Virg. Æn. X, 593  [X, _c_593]       *       *       *       *       *           *       *       *       *       *       *       *       *       * C. SILII ITALICI PUNICORUM LIBER OCTAVUS. ARGUMENTUM. Fabium, qui posse vinci hostem, Romanis persuaserat, pro se quisque laudibus ad cælum fert: Hannibal contra, jam summum militiæ jus dictatori redditum, eoque vivente omnem sibi non victoriæ tantum, sed prælii quoque spem præcisam esse, magnopere et dolet et indignatur; 1-11. Quin etiam inopia cunctarum rerum in dies ingravescit, et milites, ex conluvione omnium gentium mixti, Galli in primis, animo semper fluctuantes et prædæ sanguinisque cupidi, pugnam stipendiumque debitum exposcunt, et jam consilia, vel transitionis, vel reditus in patriam agitant; Hannon autem, qui ducem Pœnorum internecivo capitalique odio prosequitur, quantum potest et valet, inpedit, quo minus, vel supplementum copiis ejus scribi, vel frumentum et pecuniam mitti senatus censeat; 11-24. Has curas, quibus Hannibal conficitur, lenit Juno, quæ Annam, Didonis sororem et Numicii fl. Nympham, blande adpellat, ut eum de prosperis, quæ instent, fatis, de fine dictaturæ, comitiis consulum, temeritate Varronis, quem, sui generis hominem, vulgus ad consulatum extrahere nitatur, et de pugnæ Cannensis eventu, certiorem faciat; 25-38. Nympha, communis a Belo ductæ originis, amoris patriæ et mandatorum sororis memor, negotium sibi demandatum non recusat, quanquam divino in Italia honore colatur; 39-49. Quem, unde, et quando consecuta sit, ipsa hoc modo memorat: Post Didonis mortem Iarbas, Gætulorum rex, Carthagine rerum potitur, et Anna primum quidem ad Battum, Cyrenes regem, confugit; sed biennio post, bello propterea hospiti suo a Pygmalione indicto, navem conscendit, quæ vi tempestatis in litus Italiæ ejicitur; 49-68. Ibi in terra prorsus sibi ignota oberrans obviam venit Æneæ, a quo benigne hospitio excepta Didonem, dolore confectam, in ardentem rogum adscendisse refert; 69-159. Sed a sorore in somnis admonita, ut insidias vitaret, quas Lavinia strueret, intempesta nocte fuga sibi consulit, ipsaque se in Numicium præcipitat, quo facto inter Deas indigetes Latii relata colitur; 160-201. His ordine expositis, Anna, Junonis voluntati morem gerens, ejus verbis optatissimum de subita, quæ inpendeat, rerum mutatione, nuntium Hannibali adfert; 202-224. Is animum revocat, et e Campania, monitu deæ, in Apuliam castra movet; 225-241. Interea Romæ comitiis consulum indictis, C. Terentius Varro, homo non humili solum, sed sordido etiam loco ortus, haud parum callide auram favoris popularis ex dictatoria invidia principumque insectatione petit, et suffragiis turbæ forensis, quæ æternam fastis labem adspergunt, consul creatur; 242-257. Is, qui melior lingua quam dextra erat, et qui nec castra, nec hostem unquam viderat, extemplo ab urbe signa movere statuit; concionesque multas ac feroces habet, denunciantes, bellum arcessitum in Italiam ab nobilibus, mansurumque in visceribus reipublicæ, si plures Fabios imperatores haberet; se, quo die hostem vidisset, Pœnorum bello æque ac inpotenti Patrum dominationi finem adlaturum, et Hannibalem mox, Fabio spectante, in triumpho ducturum; 258-277. Collega ejus, L. Æmilius Paulus, qui cum L. Livio olim consul fuerat, et ab iis, qui gloriam perfecti belli Illyrici ipsi invidebant, adcusatus damnatione collegæ, et sua prope, ambustus evaserat, etsi perniciem patriæ imminentem animo præsagit, et tam nobilitate, quam virtute excellit, nihil tamen inclementer in Varronem dicere conatur; 278-297. Eum proficiscentem hortatur Fabius, ut, quum non minus ipsi certaminis cum Varrone, quam cum Hannibale futurum sit, nec alia ratione saluti reipublicæ, quæ tota ab ipso pendeat, consuli possit, utrisque ducibus unus fortiter resistat, sibique persuadeat, Pœnum imperatorem, qui in aliena, in hostili terra, inter omnia inimica infestaque, procul ab domo, procul ab patria sit, summaque commeatus et pecuniæ inopia laboret, superari posse ab eo, quem ratio agentem ducat, non fortuna, quique nec occasioni suæ desit, nec suam occasionem hosti det; 298-326. Ad ea paucis verbis mæstoque vultu respondet consul, se quidem, quam possit, solertissime omnia e republ. fide sua facturum, et, quæ una salutis sit via, eadem ratione bellum adversus Hannibalem gesturum, qua Fabius gesserit; sed, quum irati dii alterum quasi consulem Romanis, alterum Pœnis dederint, et ne ipse quidem Carthaginiensium senatus, vel magis sibi discordem collegam adjungere, vel infestiorem reipubl. Rom. pestem inmittere potuerit, consilia amici magis sana et salubria, quam explicatu facilia esse, et, si vana idcirco præcepta surdis caneret auribus, atque adversi quid adcideret, hostium se telis potius, quam iterum suffragiis iratorum civium, caput objecturum; 327-348. Non ita multo post consules ad nobilitandas clade Romana Cannas, Apuliæ vicum, cui Hannibal castra jam admoverat, proficiscuntur, et in unum locum cogunt exercitum numero amplissimum (349), et ex Latinis (356), Sabinis (412), Picentibus (424), Umbris (446), Etruscis (468), Marsis (495), Pelignis (510) Campanis, Marrucinis, Frentanis, Vestinis (512) Samnitibus (562) Brutiis, Lucanis, Hirpinis, Calabris, Salentinis, Picentinis (568), Gallis Cisalpinis, Boiis, Anamanis, Cenomanis, Venetis, Lingonibus, Liguribus, Morinis, Euganeis, Carnis, Vagennis (588), Siculis et Ilvæ ins. incolis (613) conscriptum, quorum populorum urbes una cum ducibus, Scauro, 370, Scævola, 384, Sulla, 393, Tullio, 404, Nerone, 413, Curione, 425, Pisone, 463, Galba, 469, Scipione, 546, Cethego, 575, et Bruto, 607, recensentur; 356-621. Castris autem vix ad Cannas locatis, varia deorum iram declarant prodigia; (622-655). Unde milites, vultu sensibusque adtoniti, et omnia truci clamore complentes, cladem Romanis inminentem, Pauli Serviliique mortem, fugam Varronis, et tot equitum peditumque stragem ominantur; 656-676.   Primus Agenoridum cedentia terga videre   Æneadis dederat Fabius: Romana parentem   Solum castra vocant; solum vocat Hannibal hostem,   Inpatiensque moræ fremit: ut sit copia Martis,   Exspectanda viri fata, optandumque sub armis                       5   Parcarum auxilium: namque, hac spirante senecta,   Nequidquam sese Latium sperare cruorem.     1. Fabius nempe Hannibalem primus repulit et retro cedere coegit; at     prælio primus eum superavit Marcellus; Drak. Conf. tamen v. 15, et     ad VII, 567.     2. _parentem_, cf. VII, 735.     3. _solum vocat Hannibal hostem_, cf. Liv. XXII, 30, extr.     4. De pugnæ copia desperandum ante Fabii mortem.     5. _Expectanda_, cf. ad V, 207.     6. _hac spirante senecta_, vivente hoc sene.       4. _Ut si c. M. E. v. fato_ Oxon. prob. Barth. Adv. IV, 22;       _belli_ pro _Martis_ Tell. et R. 2. Post _fremit_ comma ponunt       Dausq. Cell. et alii, prob. Ernesti. Idem monet v. 9, _Indivisus       honos rerum, quin rursus_, etc. conjecisse Markland. epist. crit.       p. 33.   Jam vero concors miles, signisque relatis   Indivisus honos, iterumque et rursus eidem   Soli obluctandum Fabio, majoribus ægrum                           10   Angebant curis. Lentando fervida bella   Dictator, quum multa adeo, tum miles egenus   Cunctarum ut rerum Tyrius foret, arte sedendi   Egerat, et, quanquam finis pugnaque manuque   Haud dum partus erat, jam bello vicerat hostem.                   15     11. Cf. Liv. XXII, 32, et inpr. 43; quem locum miror fugisse     diligentiam memoriamque Ill. Ernesti, qui non modo ea, quæ de     Hannonis odio, sed etiam quæ de Celtis, defectionem molientibus, mox     dicentur, fictioni poeticæ tribuenda putat.     --_Lentando_, prolatando, trahendo, vel lente gerendo, _bella     fervida_, quæ Minucius majore fervore, quam consilio aut prudentia,     administrabat; Drak.     13. _arte sedendi_, vid. ad III, 142.     14. _Egerat_, effecerat.       11. _Angebant_, non _Angebat_, omnes scripti et R. 2; _Urgebant_       Tell. a m. sec.       12. _Dictator quum multa adeo, tum, miles_, etc. interpungebat       Withof.       --_cruori_ Ox. _cruoris_ emend. N. Heins. ad h.l. et ad Claud.       laud. Stilic. II, 16, coll. VII, 213, idque recepere Cell. et       Lefeb.     Quin etiam ingenio fluxi, sed prima feroces,   Vaniloquum, Celtæ, genus ac mutabile mentis,   Respectare domos: mærebant, cæde sine ulla   (Insolitum sibi) bella geri, siccasque cruore   Inter tela siti Mavortis hebescere dextras.                       20     16, 17. Cf. ad IV, 50 et 311.     --_prima_, τὰ πρῶτα, primum, initio.     20. _siti_, collocati ac undique hostium pilis septi; Mars. et     Barth. Adv. IV, 22. Cf. V.L.       20. _Inter tela sati_ Med. et sic conj. Dausq. coll. I, 341, cui       loco Drak. addit verba Liv. X, 16, _Galli inter ferrum et arma       nati_. Idem mihi quoque in mentem venit, nec video, quid causæ       sit, cur pessime ita legi censuerint N. Heins. et Drak. Nam τὸ       _sati_ pendet a _mærebant_; vel quod minus durum, _satis_       refingendum; _situ_ corrig. D. Heins. probb. filio ejus et Drak.       qui parum commode comparat VII, 534 et Stat. Th. III, 583. Equidem       _situm_ explicarem inertiam, segnitiem, ut ap. Ovid. Trist. V,       xii, 2, et Quintil. I, 2, vel quo sensu Apuleius Flor. 3, p. 351,       352, ed. Elmenh. dixit, _gladius usu splendescit, situ rubiginat_.       Minus placet conject. N. Heins. ad Claud. l.c. _sui Mavortis_,       quam recepit Cell. et ceteris longe præstare putabat Drak. ut       Gallorum Mars Romanorum Marti obponatur, quod mihi non       persuaserunt verba Flori II, 4, _Mox_, _Astrionico duce_, Galli       _vovere de nostrorum militum præda Marti suo torquem_. Magis ad       rem facit locus Virg. Æn. XII, 187, ubi vid. Heyne. Mars enim est       illorum, quibus favet. Confer. not. ad I, 118. Sed non adsequor,       cur displiceat vulgatum _siti_, quod Dausq. jam recte exposuit,       ardenti desiderio belli, prob. Lefeb. qui lepidam hanc rationem       adfert: maximam debilitatem sequi nimiam sitim, ipse non semel       expertus sum in itineribus. _Horrescere_ priscæ edd. Withof.       _situ_ quidem putabat legendum, sed verba sic construenda esse:       _tela hebescere situ, inter dextras cruore siccas Mavortis_.   His super, internæ labes, et civica vulnus   Invidia augebant: lævus conatibus Hannon   Ductoris, non ulla domo submittere Patres   Auxilia, aut ullis opibus juvisse sinebat.     21. _labes_, ut _pestis_ et _lues_, pernicies, ruina, et omne malum,     quod interitum minatur, ut passim ap. Cic. v.c. Dom. I; Div. I, 43;     Verr. I, 1; Harusp. 22; conf. Ern. ad Tac. Ann. II, 47; Intpp. ad     Val. Fl. II, 239; V, 237, et ad h.l. Drak. recte intelligit vitium     et malum, quod remp. Carthag. adfligebat, et quo latius serpente     ruinam minitabatur; invidiam nempe popularium, et factionem Hannonis     Barcinæ factioni adversam, quæ Hannibali necessaria submitti     prohibebat.     22. _lævus_, adversus, vid. ad III, 94; Virg. G. IV, 7; Æn. II, 693.     _Ed._       21. _tabes_ maluerit et multis exemplis illustravit N. Heins. ad       h.l. et ad Claud. bell. Getic. v. 50. Id probavit Drak. et recepit       Cell. Sed vulgata quoque satis apta est.       22. _augebant_ et mox _Hannon_, non _angebant_ et _Anno_, Col.     Quis lacerum curis, et rerum extrema paventem                   25   Ad spes armorum, et furialia vota reducit   Præscia Cannarum Juno, atque elata futuris.   Namque hac adcitam stagnis Laurentibus Annam   Adfatur voce, et blandis hortatibus inplet:     25. Cura _lacerat_, τείρει θυμὸν, φθείρει, φθινύθει κῆρ. Cf. ad VII,     271.     --_rerum extrema_, pro vulg. _extremas res_, ut ap. Cæs. B. C. II,     25; _extrema_, sup. VII, 320. Sic _extrema tempora_, _fortuna_,     _casus_, _extrema pati_, _ad extrema ventum est_, et similia passim     obvia.     26. _furialia vota_, furiosam, h.e. acerrimam pugnandi cupiditatem,     vid. ad I, 32, _bellandi furore_.     28. Episodium nimis forte longum, quod tamen magni poetæ ingenium     doctrinamque arguit. Nam Annæ memoria in Carthaginis et Romæ etiam     historiis, mythis atque originibus non erat obscura. Præterea hoc     episodio, ad quod viam sibi munivit Silius, v. 8 sqq., rerum     varietati consuluit cavitque, ne lectorum voluptas perpetua     præliorum descriptione interciperetur; sed potius eorum, qui antiquæ     historiæ, Virgilii aliorumque poetarum lectione imbuti essent,     Romanorum in primis, animi magnarum rerum exspectatione suspensi     tenerentur, et ad pugnam Cannensem præpararentur. Cum _Anna_,     Didonis sorore, filia _Beli_ (vid. ad I, 73, 87, et Heyne Exc.     XXIII, ad Virg. Æn. I), exemplo poetarum Rom. confunditur Anna     Perenna, quæ facta inde Nympha Numicii fl., quum potius dea esset ex     indigetum numero, et fausta anni initia designaret; quod monet     Heyne, Exc. III et IV, ad Virg. Æn. VII, p. 112 et 121, ed. prior.     Annæ fata et fabulam non minus copiose persequitur Ovid. Fast. III,     523... 696; quem Silius ante oculos habuit, sed sermonis poetici     nitore multum antecellit. Utrumque poetam comparasse, non pœnitebit     humanitatis studiosos.     --_stagnis_, aquis (vid. ad VII, 282), fluvio, _Laurentibus_,     Numicio, seu Numico, qui in Latio inter Laurentum ac Lavinium in     finibus Rutulorum defluit; vid. Heyne, Exc. III, ad Virg. Æn. VII,     150 sq., et Cluver. Ital. ant. III, 3, p. 893.       28. _Jamque_ conj. Dausq. prob. N. Heins. qui et _excitam_       volebat, refrag. Draken. vid. Ind.   ≪Sanguine cognato juvenis tibi, Diva, laborat                     30   Hannibal, a vestro nomen memorabile Belo.   Perge, age, et insanos curarum comprime fluctus.   Excute sollicito Fabium: sola illa Latinos   Sub juga mittendi mora: jam discingitur armis.     31. _a vestro nomen memorabile Belo_, ut v. 439.     32. _fluctus curarum_, ut ap. Lucret. VI, 33, et Catull. LXV, 62,     97. Sic et _fluctus concionum_, Cic. Mil. 2, et Fl. 24; _fluctus     belli_, Lucret. V, 1289, et inf. IX, 527: κῦμα μόθου in Epigr. κῦμα     κατακλυσμὸν φέρον νόσων, Plat. Leg. V. Conf. Cerda ad Virg. Æn.     VIII, 19; XII, 831.     --_insanos_, vid. ad I, 251.     33. _Excute Fabium_, eripe ei metum Fabii.     34. _jam discingitur armis_, ἀποζώννυται, jam in eo est, ut arma     imperiumque deponat. Cf. Liv. XXII, 31.       31. _vestro_, non _nostro_, Col. Oxon. Parm. Confer. v. 222.       33. _sola ille... mora_ non male emend. N. Heins. quod recepit       Lefeb. multisque exemplis adstruxit Drak. v.c. Virg. Æn. X, 428;       Liv. XXIII, 9; Lucan. I, 100; Senec. in Agam. 211, in Troad. 124,       in Phœniss. 458; in Herc. fur. 1215, ubi vid. Gronov. et ad Senec.       de Ben. V, 12; conf. not. ad I, 479; V, 319; XVI, 504.   Cum Varrone manus, et cum Varrone serenda                         35   Prælia: ne desit fatis ad signa movenda.   Ipsa adero: tendat jam dudum in Iapyga campum.   Huc Trebiæ rursum et Trasymeni fata sequentur.≫     35. Varronis nomen repetit contemtus causa; Cell.     37. _jam dudum_, ut ap. Virg. Æn. II, 103, ubi Vid. Heyne et Burm.     --_Iapyga campum_, vid. ad I, 51.       36. _nec_ scripti. _ad signa movendum_ frustra conj. N. Heins.       Conf. tamen XI, 562, 563; XV, 105; (ubi _bona censendum_ verbis       græcis οὐ νομιστέον ἀγαθὰ εἶναι respondere, notavit Schmid.)       Colum. VII, 5 (_ulcera medicamentis curandum_) Lucret. I, 112, II,       1127; Intpp. Virg. Æn. XI, 230, et quos Drak. inf. ad XV, 105,       laudat, Gifan. Ind. Lucret. voc. _Gerundia in dum_; Gronov. Obss.       I, 7; Marcil. ad Tertull. Pall. p. 60; Zinzerl. Promuls. crit. c.       3 et 32; Barth. Adv. XXV, 3, et Perizon. ad Sanctii Minerv. I, 15.         [“XI, 562, 563” recte XI 559, 560]     Tum Diva, Indigetis castis contermina lucis,   ≪Haud, inquit, tua jus nobis præcepta morari:                     40   Sit fas, sit tantum, quæso, retinere favorem   Antiquæ patriæ, mandataque magna sororis,   Quanquam inter Latios Annæ stet numen honores.     39. _Indigetis_ dei, ἐγχωρίου, Æneæ, _lucis_, eum templo, vid. Liv.     I, 2; Dionys. Hal. I, p. 52; Ovid. Met. XIV, 598 sq.; Tibull. II, v,     43, 44, ubi vid. Heyne. _Lucum Jovis Indigetis_ memorat Plin. III,     5, ubi Dalec. monet, nemus illud hodie dici _Campo Selva_ prope     Albam Longa (_Savello_) et Aritiæ (_la Riccia_) ruinas.     40. Cf. Virg. Æn. I, 76, 77.     41. Fas sit, amorem in Carthaginem, patriam meam, retinuisse, et     mandatorum Didonis, quæ ad æternum in Æneam Romanosque odium     spectabant, (vid. Virg. Æn. IV, 622 sq.) memorem esse, etsi Anna     (ego) _stet_, sit, _inter Latios honores_, h.e. numina, quæ a     Romanis coluntur.       41. _Sit fas, sit tantum_ non male Colon. teste N. Heins. nam       _cautum_ in eo invenit et _tantum_ pro eo scribendum esse notavit       Modius. _Sic fas sit t._ Oxon. prob. Barth. Adv. I, 5. _Sed fas       sit t._ Put. R. 1. Parm. Med. si fides habenda, N. Heins. et Drak.       _Sed fas sit cautum_ primum edidisse Marsum et post eum alios,       testatur Drak. _Si fas_, si fieri potest, εἰ δύναμαι τελέσαι γε       καὶ εἰ τετελεσμένον ἐστί, _sit cautum, quæso, retinere favorem...       sororis. Quamquam... honores, Multa_, etc. refinxit Lefeb. qui τὸ       _Si_ in c. Put. et τὸ _cautum_ in tribus antiquis, nescio quibus,       inveniri, et verba _sit cautum_ triplici sensu accipi posse monet,       respectu, vel Junonis, quam offendere nolit, vel sui, quam Romani       colant, vel sororis, cujus mandatis obtemperare fas sit; _tantum       quæ detinuisse favorem_ Col. unde _quin detinuisse_ conj.       N. Heins. Forte leg. _quæso, tenuisse_.   Multa retro rerum jacet, atque ambagibus ævi   Obtegitur densa caligine mersa vetustas,                          45   Cur Sarrana dicent Œnotri numina templo,   Regnisque Æneadum germana colatur Elissæ.   Sed pressis stringam revocatam ab origine famam   Narrandi metis, breviterque antiqua revolvam.≫     46. Cur Romani templum mihi dicaverint.     --_Sarrana_, vid. ad I, 72.     --_Œnotri_, ut v. 220; IX, 473; XIII, 51; quibus locis vulgo     _Œnotrii_ legitur, quod recte emendarunt N. Heins. et Drak. Gr.     Οἰνώτροι, seu Οἴνωτροι, et Οἰνωτρία, secunda producta, ut in     _Œnotria_ I, 2, et ap. Virg. Æn. VII, 85. Cf. Burm. et Pier. ad     Virg. Æn. I, 532; III, 165, et sup. ad I, 2.     48, 49. Hæc luxuriosius dicta, pro leviter et paucis adtingam hanc     _famam_. Formæ loquendi a Circo desumtæ, ubi brevissimus cursus est     ejus, qui metam stringit et premit. _Metam stringere_, ut V, 24, ubi     vid. not.     --_pressis_, artatis; propr. ut _premere litus_, _latus_, etc. ap.     Hor. Od. II, x, 3; Ovid. Trist. III, xi, 14, al.     --_famam_, cf. simil. loc. Virg. Ge. IV, 286.       47. _Regnis Æ._ Colon. in quo versus præc. male omittitur.       48. _pressa_ R. 2.     Iliaco postquam deserta est hospite Dido,                       50   Et spes abrupta e medio, in penetralibus atram   Festinat furibunda pyram: tum conripit ensem   Certa necis, profugi donum exitiale mariti.     50. Conf. Virg. Æn. IV, 494 sq., 504 sq., 641 sq.     51. _spes_ nuptiarum.     --_atram_ infaustam.     52. _Festinare_, ut _properare_, festinanter, properanter facere;     Drak.       51. _spes abruptæ medio_, in medio spei deserta, corrig. Barth.       Adv. IV, 22. Melius _Et spes atruptæ; mediis penetralibus_       N. Heins. quod recepit Lefeb. qui τὸ _in_ non invenit in c. Tell.       Possis etiam _spes abruptæ mediæ, in_, etc.   Despectus tædæ regnis se inponit Iarbas,   Et tepido fugit Anna rogo. Quis rebus egenis                      55   Ferret opem, Nomadum late terrente tyranno?     54 seq. Conf. Virg. Æn. IV, 36, 196 sq., et sup. ad I, 417.       [“I, 417” recte I, 414]     55. _tepido rogo_, tepente adhuc Didonis rogo, h.e. ea modo     interfecta; non tertio demum anno, ut ap. Ovid. Fast. III, 551 sq.     Drak.     56. _Nomadum terrente_, ut ap. Virg. Æn. IV, 320.       54. De voc. _Iarbas_ vid. ad I, 417.       55. _Et tepido fugit Anna rogo_ Colon. Tell. et R. 1. in marg. _Et       tepido fugit arma rogo_ R. 2, 3, et c. Puteol. in marg. nam in       contextu est _templo_ pro _tepido_. _Et trepido fugit arma rogo_       R. 1, Parm. Med. _Et trepido figit arma rogo_ ed. Marsi a. 1492,       et Mart. Herbip. _Et tepido figit arma r._ ed. ant. Marsi. Quod       quum metri legibus repugnaret, Nicander refingebat _Et tepido arma       rogo figit_, quæ vulgata lectio probavit se Dausq. _Et tepido Anna       rogo fugit_ emend. Barth. Adv. IV, 22.     Battus Cyrenen molli tum forte fovebat   Imperio, mitis Battus, lacrimasque dedisse   Casibus humanis facilis; qui, supplice visa,   Intremuit regum eventus, dextramque tetendit.                     60     57 sq. Conf. ad III, 253, in V.L.     60. _Intremuit_, ut θάμβειν, ταρβεῖν; Lefeb.     --_regum_, regiæ familiæ, _eventus_, tristia fata.     --_tetendit_ supplici, ἰκετίδι, _dextram_, pignus amicitiæ et     hospitii.       57. _Cinerem_ quidam.       60. _Ingemuit rerum eventus_, vel _rerumque vices_ maluerit       N. Heins. Sed in vulgata major vis inest.   Atque ea, dum flavas bis tondet messor aristas,   Servata interea sedes: nec longius uti   His opibus Battoque fuit: nam ferre per æquor   Exitium miseræ jam Pygmaliona docebat.   Ergo agitur pelago, Divis inimica sibique,                        65   Quod se non dederit comitem in suprema sorori:   Donec jactatam laceris (miserabile) velis   Fatalis turbo in Laurentes expulit oras.   Non cæli, non illa soli, non gnara colentum,   Sidonis in Latia trepidabat naufraga terra.                       70     61. Color orationis satis notus apud poetas. Confer Intpp. ad     Petron. c. 89, ad Virg. Æn. I, 265, 756; Ecl. I, 70, et quos Drak.     laudat, Ovid. Fast. III, 557; Sen. Œd. 783, et Troad. 73 sq.; Claud.     b. Get. 147, 166, et inf. XIII, 672.     63. _fuit_, vid. ad I, 163.     64. Cf. Virg. Æn. I, 346 sq.       62. _sede est_ conj. Dausq. Male.       66. _feroci_ pro _sorori_ R. pr.     Ecce autem Æneas, sacro comitatus Iulo,   Jam regni compos, noto sese ore ferebat.   Qui terræ defixam oculos et multa timentem,   Ac deinde adlapsam genibus lacrimantis Iuli   Adtollit, mitique manu intra limina ducit.                        75   Atque ubi jam casus adversorumque pavorem   Hospitii lenivit honos, tum discere mæsta   Exposcit cura letum infelicis Elissæ.   Cui sic, verba trahens largis cum fletibus, Anna   Incipit, et blandas addit pro tempore voces:                      80     71. _Iulo_, sed Achate ap. Ovid. Fast. III, 603.     --_sacro_, venerabili, ex cujus stirpe Julius Cæsar, in Deorum     numerum relatus; Cell. Conf. ad VII, 9.     72. _Jam regni compos_, post mortem Latini, soceri sui.