2014년 12월 14일 일요일

Germania and Agricola 3

Germania and Agricola 3

XIX. Ceterum animorum provinciae prudens, simulque doctus per aliena
experimenta parum profici armis, si injuriae sequerentur, causas bellorum
statuit excidere. A se suisque orsus, primum domum suam coercuit; quod
plerisque haud minus arduum est, quam provinciam regere. Nihil per
libertos servosque publicae rei: non studiis privatis nec ex
commendatione aut precibus centurionum milites ascire, sed optimum
quemque fidissimum putare: omnia scire, non omnia exsequi: parvis
peccatis veniam, magnis severitatem commodare: nec poena semper, sed
saepius poenitentia contentus esse: officiis et administrationibus potius
non peccaturos praeponere, quam damnare, cum peccassent. Frumenti et
tributorum auctionem aequalitate munerum mollire, circumcisis, quae, in
quaestum reperta, ipso tributo gravius tolerabantur: namque per ludibrium
assidere clausis horreis et emere ultro frumenta, ac vendere pretio
cogebantur: devortia itinerum et longinquitas regionum indicebatur, ut
civitates a proximis hibernis in remota et avia referrent, donec, quod
omnibus in promptu erat, paucis lucrosum fieret.

XX. Haec primo statim anno comprimendo, egregiam famam paci circumdedit;
quae vel incuria vel intolerantia priorum haud minus quam bellum
timebatur. Sed, ubi aestas advenit, contracto exercitu, multus in agmine
laudare modestiam, disjectos coercere: loca castris ipse capere,
aestuaria ac silvas ipse praetentare; et nihil interim apud hostes
quietum pati, quo minus subitis excursibus popularetur: atque, ubi satis
terruerat, parcendo rursus irritamenta pacis ostentare. Quibus rebus
multae civitates, quae in illum diem ex aequo egerant, datis obsidibus,
iram posuere, et praesidiis castellisque circumdatae tanta ratione
curaque, ut nulla ante Britanniae nova pars illacessita transierit.

XXI. Sequens hiems saluberrimis consiliis absumpta: namque, ut homines
dispersi ac rudes, eoque in bella faciles, quieti et otio per voluptates
assuescerent, hortari privatim, adjuvare publice, ut templa, fora, domus
exstruerent, laudando promptos et castigando segnes: ita honoris
aemulatio pro necessitate erat. Jam vero principum filios liberalibus
artibus erudire, et ingenia Britannorum studiis Gallorum anteferre, ut,
qui modo linguam Romanam abnuebant, eloquentiam concupiscerent. Inde
etiam habitus nostri honor et frequens toga: paulatimque discessum ad
delenimenta vitiorum, porticus et balnea et conviviorum elegantiam: idque
apud imperitos humanitas vocabatur, cum pars servitutis esset.

XXII. Tertius expeditionum annus novas gentes aperuit, vastatis usque ad
Taum (aestuario nomen est) nationibus: qua formidine territi hostes
quanquam conflictatum saevis tempestatibus exercitum lacessere non ausi;
ponendisque insuper castellis spatium fuit. Annotabant periti non alium
ducem opportunitates locorum sapientius legisse: nullum ab Agricola
positum castellum aut vi hostium expugnatum aut pactione ac fuga
desertum. Crebrae eruptiones: nam adversus moras obsidionis annuis copiis
firmabantur: ita intrepida ibi hiems, et sibi quisque praesidio, irritis
hostibus eoque desperantibus, quia soliti plerumque damna aestatis
hibernis eventibus pensare, tum aestate atque hieme juxta pellebantur.
Nec Agricola unquam per alios gesta avidus intercepit: seu centurio seu
praefectus, incorruptum facti testem habebat. Apud quosdam acerbior in
conviciis narrabatur; ut erat comis bonis, adversus malos injucundus:
ceterum ex iracundia nihil supererat; secretum et silentium ejus non
timeres: honestius putabat offendere, quam odisse.

XXIII. Quarta aestas obtinendis, quae percurrerat, insumpta: ac, si
virtus exercituum et Romani nominis gloria pateretur, inventus in ipsa
Britannia terminus. Nam Clota et Bodotria, diversi maris aestibus per
immensum revectae, angusto terrarum spatio dirimuntur: quod tum
praesidiis firmabatur: atque omnis propior sinus tenebatur, summotis
velut in aliam insulam hostibus.

XXIV. Quinto expeditionum anno, nave prima transgressus, ignotas ad id
tempus gentes crebris simul ac prosperis proeliis domuit: eamque partem
Britanniae, quae Hiberniam aspicit, copiis instruxit in spem magis quam
ob formidinem; si quidem Hibernia, medio inter Britanniam atque Hispaniam
sita et Gallico quoque mari opportuna, valentissimam imperii partem
magnis invicem usibus miscuerit. Spatium ejus, si Britanniae comparetur,
angustius, nostri maris insulas superat. Solum coelumque et ingenia
cultusque hominum haud multum a Britannia differunt: in melius aditus
portusque per commercia et negotiatores cogniti. Agricola expulsum
seditione domestica unum ex regulis gentis exceperat ac specie amicitiae
in occasionem retinebat. Saepe ex eo audivi, legione una et modicis
auxiliis debellari obtinerique Hiberniam posse. Idque etiam adversus
Britanniam profuturum, si Romana ubique arma, et velut e conspectu
libertas tolleretur.

XXV. Ceterum aestate, qua sextum officii annum inchoabat, amplexus
civitates trans Bodotriam sitas, quia motus universarum ultra gentium et
infesta hostilis exercitus itinera timebantur, portus classe exploravit:
quae, ab Agricola primum assumpta in partem virium, sequebatur egregia
specie, cum simul terra, simul mari bellum impelleretur, ac saepe iisdem
castris pedes equesque et nauticus miles, mixti copiis et laetitia, sua
quisque facta, suos casus attollerent: ac modo silvarum ac montium
profunda, modo tempestatum ac fluctuum adversa, hinc terra et hostis,
hinc victus Oceanus militari jactantia compararentur. Britannos quoque,
ut ex captivis audiebatur, visa classis obstupefaciebat, tanquam, aperto
maris sui secreto, ultimum victis perfugium clauderetur. Ad manus et arma
conversi Caledoniam incolentes populi, paratu magno, majore fama, uti mos
est de ignotis, oppugnasse ultro, castella adorti, metum, ut provocantes,
addiderant: regrediendumque citra Bodotriam, et excedendum potius, quam
pellerentur, specie prudentium ignavi admonebant: cum interim cognoscit
hostes pluribus agminibus irrupturos. Ac, ne superante numero et peritia
locorum circumiretur, diviso et ipse in tres partes exercitu incessit.

XXVI. Quod ubi cognitum hosti, mutato repente consilio, universi nonam
legionem, ut maxime invalidam, nocte aggressi, inter somnum ac
trepidationem caesis vigilibus, irrupere. Jamque in ipsis castris
pugnabant, cum Agricola, iter hostium ab exploratoribus edoctus et
vestigiis insecutus, velocissimos equitum peditumque assultare tergis
pugnantium jubet, mox ab universis adjici clamorem; et propinqua luce
fulsere signa: ita ancipiti malo territi Britanni: et Romanis redit
animus, ac, securi pro salute, de gloria certabant. Ultro quin etiam
erupere: et fuit atrox in ipsia portarum angustiis proelium, donec pulsi
hostes; utroque exercitu certante, his, ut tulisse opem, illis, ne
eguisse auxilio viderentur. Quod nisi paludes et silvae fugientes
texissent, debellatum illa victoria foret.

XXVII. Cujus conscientia ac fama ferox exercitus nihil virtuti suae
invium: penetrandam Caledoniam, inveniendumque tandem Britanniae terminum
continuo proeliorum cursu, fremebant: atque illi modo cauti ac sapientes,
prompti post eventum ac magniloqui erant. Iniquissima haec bellorum
conditio est: prospera omnes sibi vindicant, adversa uni imputantur. At
Britanni non virtute, sed occasione et arte ducis rati, nihil ex
arrogantia remittere, quo minus juventutem armarent, conjuges ac liberos
in loca tuta transferrent, coetibus ac sacrificiis conspirationem
civitatum sancirent: atque ita irritatis utrimque animis discessum.

XXVIII. Eadem aestate cohors Usipiorum, per Germanias conscripta, in
Britanniam transmissa, magnum ac memorabile facinus ausa est. Occiso
centurione ac militibus, qui ad tradendam disciplinam immixti manipulis
exemplum et rectores habebantur, tres liburnicas, adactis per vim
gubernatoribus, ascendere: et uno remigante, suspectis duobus eoque
interfectis, nondum vulgato rumore ut miraculum praevehebantur: mox hac
atque illa rapti, et cum plerisque Britannorum, sua defensantium, proelio
congressi, ac saepe victores, aliquando pulsi, eo ad extremum inopiae
venere, ut infirmissimos suorum, mox sorte ductos, vescerentur. Atque
circumvecti Britanniam, amissis per inscitiam regendi navibus, pro
praedonibus habiti, primum a Suevis, mox a Frisiis intercepti sunt: ac
fuere, quos per commercia venumdatos et in nostram usque ripam mutatione
ementium adductos, indicium tanti casus illustravit.

XXIX. Initio aestatis Agricola, domestico vulnere ictus, anno ante natum
filum amisit. Quem casum neque, ut plerique fortium virorum, ambitiose,
neque per lamenta rursus ac moerorem muliebriter tulit: et in luctu
bellum inter remedia erat. Igitur praemissa classe, quae pluribus locis
praedata, magnum et incertum terrorem faceret, expedito exercitu, cui ex
Britannis fortissimos et longa pace exploratos addiderat, ad montem
Grampium pervenit, quem jam hostis insederat. Nam Britanni, nihil fracti
pugnae prioris eventu, et ultionem aut servitium exspectantes, tandemque
docti commune periculum concordia propulsandum, legationibus et
foederibus omnium civitatum vires exciverant. Jamque super triginta
millia armatorum aspiciebantur, et adhuc affluebat omnis juventus et
quibus cruda ac viridis senectus, clari bello et sua quisque decora
gestantes: cum inter plures duces virtute et genere praestans, nomine
Calgacus, apud contractam multitudinem proelium poscentem, in hunc modum
locutus fertur:

XXX. "Quotiens causas belli et necessitatem nostram intueor, magnus mihi
animus est hodiernum diem consensumque vestrum initium libertatis totius
Britanniae fore. Nam et universi servitutis expertes, et nullae ultra
terrae, ac ne mare quidem securum, imminente nobis classe Romana: ita
proelium atque arma, quae fortibus honesta, eadem etiam ignavis tutissima
sunt. Priores pugnae, quibus adversus Romanos varia fortuna certatum est,
spem ac subsidium in nostris manibus habebant: quia nobilissimi totius
Britanniae eoque in ipsis penetralibus siti, nec servientium littora
aspicientes, oculos quoque a contactu dominationis inviolatos habebamus.
Nos terrarum ac libertatis extremos, recessus ipse ac sinus famae in
hunc diem defendit: nunc terminus Britanniae patet; atque omne ignotum
pro magnifico est. Sed nulla jam ultra gens, nihil nisi fluctus et saxa,
et infestiores Romani: quorum superbiam frustra per obsequium et
modestiam effugeris. Raptores orbis, postquam cuncta vastantibus defuere
terrae, et mare scrutantur: si locuples hostis est, avari; si pauper,
ambitiosi: quos non Oriens, non Occidens, satiaverit. Soli omnium opes
atque inopiam pari affectu concupiscunt. Auferre, trucidare, rapere,
falsis nominibus imperium; atque, ubi solitudinem faciunt, pacem
appellant."

XXXI. "Liberos cuique ac propinquos suos natura carissimos esse voluit;
hi per delectus, alibi servituri, auferuntur conjuges sororesque, etsi
hostilem libidinem effugiant, nomine amicorum atque hospitum polluuntur.
Bona fortunasque in tributum egerunt, annos in frumentum: corpora ipsa ac
manus silvis ac paludibus emuniendis inter verbera ac contumelias
conterunt. Nata servituti mancipia semel veneunt, atque ultro a dominis
aluntur: Britannia servitutem suam quotidie emit, quotidie pascit. Ac,
sicut in familia recentissimus quisque servorum et conservis ludibrio
est, sic in hoc orbis terrarum vetere famulatu novi nos et viles in
excidium petimur. Neque enim arva nobis aut metalla aut portus sunt,
quibus exercendis reservemur. Virtus porro ac ferocia subjectorum ingrata
imperantibus: et longinquitas ac secretum ipsum quo tutius, eo
suspectius. Ita, sublata spe veniae, tandem sumite animum, tam quibus
salus, quam quibus gloria carissima est. Trinobantes, femina duce,
exurere coloniam, expugnare castra, ac, nisi felicitas in socordiam
vertisset, exuere jugum potuere: nos integri et indomiti et libertatem
non in poenitentiam laturi, primo statim congressu nonne ostendamus, quos
sibi Caledonia viros seposuerit? An eandem Romanis in bello virtutem,
quam in pace lasciviam adesse creditis?"

XXXII. "Nostris illi dissensionibus ac discordiis clari, vitia hostium in
gloriam exercitus sui vertunt: quem contractum ex diversissimis gentibus,
ut secundae res tenent, ita adversae dissolvent: nisi si Gallos et
Germanos et (pudet dictu) Britannorum plerosque, licet dominationi
alienae sanguinem commodent, diutius tamen hostes quam servos, fide et
affectu teneri putatis: metus et terror est, infirma vincula caritatis
quae ubi removeris, qui timere desierint, odisse incipient. Omnia
victoriae incitamenta pro nobis sunt: nullae Romanos conjuges accendunt;
nulli parentes fugam exprobraturi sunt; aut nulla plerisque patria, aut
alia est. Paucos numero, trepidos ignorantia, coelum ipsum ac mare et
silvas, ignota omnia circumspectantes, clausos quodammodo ac vinctos dii
nobis tradiderunt. Ne terreat vanus aspectus et auri fulgor atque
argenti, quod neque tegit neque vulnerat. In ipsa hostium acie inveniemus
nostras manus: agnoscent Britanni suam causam: recordabuntur Galli
priorem libertatem: deserent illos ceteri Germani, tanquam nuper Usipii
reliquerunt. Nec quidquam ultra formidinis: vacua castella, senum
coloniae, inter male parentes et injuste imperantes aegra municipia et
discordantia: hic dux, hic exercitus: ibi tributa et metalla et ceterae
servientium poenae: quas in aeternum perferre aut statim ulcisci in hoc
campo est. Proinde ituri in aciem et majores vestros et posteros
cogitate."

XXXIII. Excepere orationem alacres, ut barbaris moris, cantu et fremitu
clamoribusque dissonis. Jam que agmina, et armorum fulgores audentissimi
cujusque procursu: simul instruebantur acies: cum Agricola, quanquam
laetum et vix munimentis coercitum militem adhortatus, ita disseruit:
"Octavus annus est, commilitones, ex quo virtute et auspiciis imperii
Romani fide atque opera vestra Britanniam vicistis: tot expeditionibus,
tot proeliis, seu fortitudine adversus hostes seu patientia ac labore
paene adversus ipsam rerum naturam opus fuit, neque me militum neque vos
ducis poenituit. Ergo egressi, ego veterum legatorum, vos priorum
exercituum terminos, finem Britanniae non fama nec rumore, sed castris et
armis tenemus. Inventa Britannia et subacta. Equidem saepe in agmine, cum
vos paludes montesve et flumina fatigarent, fortissimi cujusque voces
audiebam, Quando dabitur hostis, quando acies? Veniunt, e latebris suis
extrusi: et vota virtusque in aperto, omniaque prona victoribus, atque
eadem victis adversa. Nam, ut superasse tantum itineris, silvas evasisse,
transisse aestuaria pulchrum ac decorum in frontem; ita fugientibus
periculosissima, quae hodie prosperrima sunt. Neque enim nobis aut
locorum eadem notitia aut commeatuum eadem abundantia: sed manus et arma
et in his omnia. Quod ad me attinet, jam pridem mihi decretum est, neque
exercitus neque ducis terga tuta esse. Proinde et honesta mors turpi vita
potior; et incolumitas ac decus eodem loco sita sunt: nec inglorium
fuerit, in ipso terrarum ac naturae fine cecidisse."

XXXIV. "Si novae gentes atque ignota acies constitisset, aliorum
exercituum exemplis vos hortarer: nunc vestra decora recensete, vestros
oculos interrogate. Ii sunt, quos proximo anno, unam legionem furto
noctis aggressos, clamore debellastis: ii ceterorum Britannorum
fugacissimi, ideoque tam diu superstites. Quomodo silvas saltusque
penetrantibus fortissimum quodque animal contra ruere, pavida et inertia
ipso agminis sono pelluntur, sic acerrimi Britannorum jam pridem
ceciderunt: reliquus est numerus ignavorum et metuentium, quos quod
tandem invenistis, non restiterunt, sed deprehensi sunt: novissimae res
et extremo metu corpora defixere aciem in his vestigiis, in quibus
pulchram et spectabilem victoriam ederetis. Transigite cum
expeditionibus: imponite quinquaginta annis magnum diem: approbate
reipublicae nunquam exercitui imputari potuisse aut moras belli aut
causas rebellandi."

XXXV. Et alloquente adhuc Agricola, militum ardor eminebat, et finem
orationis ingens alacritas consecuta est, statimque ad arma discursum.
Instinctos ruentesque ita disposuit, ut peditum auxilia, quae octo
millia erant, mediam aciem firmarent, equitum tria millia cornibus
affunderentur: legiones pro vallo stetere, ingens victoriae decus citra
Romanum sanguinem bellanti, et auxilium, si pellerentur. Britannorum
acies, in speciem simul ac terrorem, editioribus locis constiterat
ita, ut primum agmen aequo, ceteri per acclive jugum connexi velut
insurgerent: media campi covinarius et eques strepitu ac discursu
complebat. Tum Agricola superante hostium multitudine veritus, ne simul
in frontem, simul et latera suorum pugnaretur, diductis ordinibus,
quanquam porrectior acies futura erat et arcessendas plerique legiones
admonebant, promptior in spem et firmus adversis, dimisso equo pedes
ante vexilla constitit.

XXXVI. Ac primo congressu eminus certabatur simul constantia, simul arte
Britanni ingentibus gladiis et brevibus cetris missilia nostrorum vitare
vel excutere, atque ipsi magnam vim telorum superfundere: donec Agricola
Batavorum cohortes ac Tungrorum duas cohortatus est, ut rem ad mucrones
ac manus adducerent: quod et ipsis vetustate militiae exercitatum, et
hostibus inhabile parva scuta et enormes gladios gerentibus: nam
Britannorum gladii sine mucrone complexum armorum et in aperto pugnam non
tolerabant. Igitur, ut Batavi miscere ictus, ferire umbonibus, ora
foedare, et stratis qui in aequo obstiterant, erigere in colles aciem
coepere, ceterae cohortes, aemulatione et impetu commistae, proximos
quosque caedere; ac plerique semineces aut integri festinatione victoriae
relinquebantur. Interim equitum turmae fugere, covinarii peditum se
proelio miscuere: et, quanquam recentem terrorem intulerant, densis tamen
hostium agminibus et inaequalibus locis haerebant: minimeque equestris ea
pugnae facies erat, cum aegre diu stantes simul equorum corporibus
impellerentur, ac saepe vagi currus, exterriti sine rectoribus equi, ut
quemque formido tulerat, transversos aut obvios incursabant.

XXXVII. Et Britanni, qui adhuc pugnae expertes summa collium insederant
et paucitatem nostrorum vacui spernebant, degredi paulatim et circumire
terga vincentium coeperant: ni id ipsum veritus Agricola, quatuor equitum
alas, ad subita belli retentas, venientibus opposuisset, quantoque
ferocius accurrerant, tanto acrius pulsos in fugam disjecisset. Ita
consilium Britannorum in ipsos versum: transvectaeque praecepto ducis a
fronte pugnantium alae, aversam hostium aciem invasere. Tum vero
patentibus locis grande et atrox spectaculum: sequi, vulnerare, capere
atque eosdem, oblatis aliis, trucidare. Jam hostium, prout cuique
ingenium erat, catervae armatorum paucioribus terga praestare, quidam
inermes ultro ruere ac se morti offerre; passim arma et corpora et laceri
artus et cruenta humus: et aliquando etiam victis ira virtusque; postquam
silvis appropinquarunt, collecti primos sequentium incautos et locorum
ignaros circumveniebant. Quod ni frequens ubique Agricola validas et
expeditas cohortes indaginis modo, et, sicubi arctiora erant, partem
equitum dimissis equis, simul rariores silvas equitem persultare
jussisset, acceptum aliquod vulnus per nimiam fiduciam foret. Ceterum,
ubi compositos firmis ordinibus sequi rursus videre, in fugam versi, non
agminibus, ut prius, nec alius alium respectantes, rari et vitabundi
invicem, longinqua atque avia petiere. Finis sequendi nox et satietas
fuit: caesa hostium ad decem millia: nostrorum trecenti sexaginta
cecidere: in quis Aulus Atticus praefectus cohortis, juvenili ardore et
ferocia equi hostibus illatus.

XXXVIII. Et nox quidem gaudio praedaque laeta victoribus: Britanni
palantes, mixtoque virorum mulierumque ploratu, trahere vulneratos,
vocare integros, deserere domos ac per iram ultro incendere: eligere
latebras et statim relinquere: miscere invicem consilia aliqua, dein
separare: aliquando frangi aspectu pignorum suorum, saepius concitari:
satisque constabat, saevisse quosdam in conjuges ac liberos, tanquam
misererentur. Proximus dies faciem victoriae latius aperuit: vastum
ubique silentium, secreti colles, fumantia procul tecta, nemo
exploratoribus obvius: quibus in omnem partem dimissis, ubi incerta fugae
vestigia neque usquam conglobari hostes compertum et exacta jam aestate
spargi bellum nequibat, in fines Horestorum exercitum deducit. Ibi
acceptis obsidibus, praefecto classis circumvehi Britanniam praecepit.
Datae ad id vires, et praecesserat terror. Ipse peditem atque equites
lento itinere, quo novarum gentium animi ipsa transitus mora terrerentur,
in hibernis locavit. Et simul classis secunda tempestate ac fama
Trutulensem portum tenuit, unde proximo latere Britanniae lecto omni
redierat.

XXXIX. Hunc rerum cursum, quanquam nulla verborum jactantia epistolis
Agricolae actum, ut Domitiano moris erat, fronte laetus, pectore anxius
excepit. Inerat conscientia derisui fuisse nuper falsum e Germania
triumphum, emptis per commercia, quorum habitus et crines in captivorum
speciem formarentur: at nunc veram magnamque victoriam, tot millibus
hostium caesis, ingenti fama celebrari. Id sibi maxime formidolosum,
privati hominis nomen supra principis attolli: frustra studia fori et
civilium artium decus in silentium acta, si militarem gloriam alius
occuparet: et cetera utcumque facilius dissimulari: ducis boni
imperatoriam virtutem esse. Talibus curis exercitus, quodque saevae
cogitationis indicium erat, secreto suo satiatus, optimum in praesentia
statuit reponere odium, donec impetus famae et favor exercitus
languesceret: nam etiam tum Agricola Britanniam obtinebat.

XL. Igitur triumphalia ornamenta et illustris statuae honorem et quidquid
pro triumpho datur, multo verborum honore cumulata, decerni in senatu
jubet; addique insuper opinionem, Syriam provinciam Agricolae destinari,
vacuam tum morte Atilii Rufi consularis et majoribus reservatam.
Credidere plerique libertum ex secretioribus ministeriis missum ad
Agricolam codicillos, quibus ei Syria dabatur, tulisse cum praecepto, ut,
si in Britannia foret, traderentur: eumque libertum in ipso freto Oceani
obvium Agricolae, ne appellato quidem eo, ad Domitianum remeasse: sive
verum istud, sive ex ingenio principis fictum ac compositum est.
Tradiderat interim Agricola successori suo provinciam quietam tutamque.
Ac, ne notabilis celebritate et frequentia occurrentium introitus esset,
vitato amicorum officio, noctu in urbem, noctu in palatium, ita ut
praeceptum erat, venit: exceptusque brevi osculo et nullo sermone turbae
servientium immixtus est. Ceterum, ut militare nomen, grave inter
otiosos, aliis virtutibus temperaret, tranquillitatem atque otium penitus
auxit, cultu modicus, sermone facilis, uno aut altero amicorum comitatus;
adeo ut plerique quibus magnos viros per ambitionem aestimare mos est,
viso aspectoque Agricola, quaererent famam, pauci interpretarentur.

XLI. Crebro per eos dies apud Domitianum absens accusatus, absens
absolutus est. Causa periculi non crimen ullum aut querela laesi
cujusquam, sed infensus virtutibus princeps et gloria viri ac pessimum
inimicorum genus, laudantes. Et ea insecuta sunt reipublicae tempora,
quae sileri Agricolam non sinerent: tot exercitus in Moesia Daciaque et
Germania Pannoniaque, temeritate aut per ignaviam ducum amissi: tot
militares viri cum tot cohortibus expugnati et capti: nec jam de limite
imperii et ripa, sed de hibernis legionum et possessione dubitatum. Ita,
cum damna damnis continuarentur atque omnis annus funeribus et cladibus
insigniretur, poscebatur ore vulgi dux Agricola: comparantibus cunctis
vigorem, constantiam et expertum bellis animum cum inertia et formidine
ceterorum. Quibus sermonibus satis constat Domitiani quoque aures
verberatas, dum optimus quisque libertorum amore et fide, pessimi
malignitate et livore, pronum deterioribus principem exstimulabant. Sic
Agricola simul suis virtutibus, simul vitiis aliorum, in ipsam gloriam
praeceps agebatur.

XLII. Aderat jam annus, quo proconsulatum Asiae et Africae sortiretur, et
occiso Civica nuper nec Agricolae consilium deerat, nec Domitiano
exemplum. Accessere quidam cogitationum principis periti, qui, iturusne
esset in provinciam, ultro Agricolam interrogarent: ac primo occultius
quietem et otium laudare, mox operam suam in approbanda excusatione
offerre: postremo non jam obscuri, suadentes simul terrentesque,
pertraxere ad Domitianum; qui paratus simulatione, in arrogantiam
compositus, et audiit preces excusantis, et, cum annuisset, agi sibi
gratias passus est: nec erubuit beneficii invidia. Salarium tamen,
proconsulari solitum offerri et quibusdam a se ipso concessum, Agricolae
non dedit: sive offensus non petitum, sive ex conscientia, ne, quod
vetuerat, videretur emisse. Proprium humani ingenii est, odisse quem
laeseris: Domitiani vero natura praeceps in iram, et quo obscurior, eo
irrevocabilior, moderatione tamen prudentiaque Agricolae leniebatur: quia
non contumacia neque inani jactatione libertatis famam fatumque
provocabat. Sciant. quibus moris illicita mirari, posse etiam sub malis
principibus magnos viros esse: obsequiumque ac modestiam, si industria ac
vigor adsint, eo laudis excedere, quo plerique per abrupta, sed in nullum
reipublicae usum, ambitiosa morte inclaruerunt.

XLIII. Finis vitae ejus nobis luctuosus, amicis tristis, extraneis etiam
ignotisque non sine cura fuit. Vulgus quoque et hic aliud agens populus
et ventitavere ad domum, et per fora et circulos locuti sunt: nec
quisquam audita morte Agricolae aut laetatus est aut statim oblitus.
Augebat miserationem constans rumor, veneno interceptum. Nobis nihil
comperti affirmare ausim: ceterum per omnem valetudinem ejus, crebrius
quam ex more principatus per nuntios visentis, et libertorum primi et
medicorum intimi venere: sive cura illud sive inquisitio erat. Supremo
quidem die, momenta deficientis per dispositos cursores nuntiata
constabat, nullo credente sic accelerari, quae tristis audiret. Speciem
tamen doloris animo vultuque prae se tulit, securus jam odii, et qui
facilius dissimularet gaudium, quam metum. Satis constabat, lecto
testamento Agricolae, quo cohaeredem optimae uxori et piissimae filiae
Domitianum scripsit, laetatum eum velut honore judicioque: tam caeca et
corrupta mens assiduis adulationibus erat, ut nesciret a bono patre non
scribi haeredem, nisi malum principem.

XLIV. Natus erat Agricola, Caio Caesare tertium consule, Idibus Juniis:
excessit sexto et quinquagesimo anno, decimo Kalendas Septembris, Collega
Priscoque consulibus. Quod si habitum quoque ejus posteri noscere velint,
decentior quam sublimior fuit; nihil metus in vultu, gratia oris
supererat bonum virum facile crederes, magnum libenter. Et ipse quidem,
quanquam medio in spatio integrae aetatis ereptus, quantum ad gloriam,
longissimum aevum peregit. Quippe et vera bona, quae in virtutibus sita
sunt, impleverat, et consulari ac triumphalibus ornamentis praedito, quid
aliud adstruere fortuna poterat? Opibus nimiis non gaudebat; speciosae
contigerant. Filia atque uxore superstitibus, potest videri etiam beatus;
incolumi dignitate, florente fama, salvis affinitatibus et amicitiis,
futura effugisse. Nam sicuti durare in hac beatissimi saeculi luce ac
principem Trajanum videre, quod augurio votisque apud nostras aures
ominabatur, ita festinatae mortis grande solatium tulit, evasisse
postremum illud tempus, quo Domitianus non jam per intervalla ac
spiramenta temporum, sed continuo et velut uno ictu rempublicam exhausit.

XLV. Non vidit Agricola obsessam curiam, et clausum armis senatum, et
eadem strage tot consularium caedes, tot nobilissimarum feminarum exsilia
et fugas. Una adhuc victoria Carus Metius censebatur, et intra Albanam
arcem sententia Messalini strepebat, et Massa Bebius jam tum reus erat.
Mox nostrae duxere Helvidium in carcerem manus: nos Maurici Rusticique
visus, nos innocenti sanguine Senecio perfudit. Nero tamen subtraxit
oculos jussitque scelera, non spectavit: praecipua sub Domitiano
miseriarum pars erat videre et aspici: cum suspiria nostra
subscriberentur; cum denotandis tot hominum palloribus sufficeret saevus
ille vultus et rubor, quo se contra pudorem muniebat. Tu vero felix,
Agricola, non vitae tantum claritate, sed etiam opportunitate mortis. Ut
perhibent qui interfuerunt novissimis sermonibus tuis, constans et libens
fatum excepisti; tanquam pro virili portione innocentiam principi
donares. Sed mihi filiaeque ejus, praeter acerbitatem parentis erepti,
auget moestitiam, quod assidere valetudini, fovere deficientem, satiari
vultu, complexu, non contigit: excepissemus certe mandata vocesque, quas
penitus animo figeremus. Noster hic dolor, nostrum vulnus: nobis tam
longae absentiae conditione ante quadriennium amissus est. Omnia sine
dubio, optime parentum, assidente amantissima uxore, superfuere honori
tuo: paucioribus tamen lacrimis compositus es, et novissima in luce
desideravere aliquid oculi tui.

XLVI. Si quis piorum manibus locus, si, ut sapientibus placet, non cum
corpore exstinguuntur magnae animae, placide quiescas, nosque, domum
tuam, ab infirmo desiderio et muliebribus lamentis ad contemplationem
virtutum tuarum voces, quas neque lugeri neque plangi fas est:
admiratione te potius, te immortalibus laudibus, et, si natura
suppeditet, similitudine decoremus. Is verus honos, ea conjunctissimi
cujusque pietas. Id filiae quoque uxorique praeceperim, sic patris, sic
mariti memoriam venerari, ut omnia facta dictaque ejus secum revolvant,
formamque ac figuram animi magis quam corporis complectantur: non quia
intercedendum putem imaginibus, quae marmore aut aere finguntur; sed ut
vultus hominum, ita simulacra vultus imbecilla ac mortalia sunt; forma
mentis aeterna, quam tenere et exprimere non per alienam materiam et
artem, sed tuis ipse moribus possis. Quidquid ex Agricola amavimus,
quidquid mirati sumus, manet mansurumque est in animis hominum, in
aeternitate temporum, fama rerum. Nam multos veterum, velut inglorios, et
ignobiles, oblivio obruet: Agricola posteritati narratus et traditus
superstes erit.




NOTES



TABLE OF ABBREVIATIONS.


Several words, which occur most frequently in the Notes, are abbreviated.
Of these the following classes may require explanation. The other
abbreviations are either familiar or sufficiently obvious of themselves.


1. WORKS OF TACITUS.

A. Agricola.
Ann. Annals.
G. Germania.
H. Histories.
T. Tacitus.


2. ANNOTATORS CITED AS AUTHORITIES.

Br. Brotier.
D. or Dod. Doderlein.
Dr. Dronke.
E. Ernesti.
Gr. Gruber.
Gun. Gunther.
K. Kiessling.
Ky. Kingsley.
Mur. Murphy.
Or. Orelli.
Pass. Passow.
R. Roth.
Rhen. Rhenanus.
Rit. Ritter.
Rup. Ruperti.
W. Walch.
Wr. Walther.


3. OTHER AUTHORITIES.

H. Harkness' Latin Grammar.
Beck. Gall. Becker's Gallus.
Bot. Lex. Tac. Botticher's Lexicon Taciteun.
For. and Fac. Forcellini and Facciolati's Latin Lexicon.
Tur. His. Ang. Sax. Turner's History of the Anglo-Saxons.
Z. Zumpt's Latin Grammar.



GERMANIA.


The Treatise DE SITU, MORIBUS ET POPULIS GERMANIAE, was written (as
appears from the treatise itself see § 37) in the second consulship of
the Emperor Trajan, A.U.C. 851, A.D. 98. The design of the author in its
publication has been variously interpreted. From the censure which it
frequently passes upon the corruption and degeneracy of the times, it has
been considered as a mere satire upon Roman manners, in the age of
Tacitus. But to say nothing of the ill adaptation of the whole plan to a
satirical work, there are large parts of the treatise, which must have
been prepared with great labor, and yet can have no possible bearing on
such a design. Satires are not wont to abound in historical notices and
geographical details, especially touching a foreign and distant land.

The same objection lies against the _political_ ends, which have been
imputed to the author, such as the persuading of Trajan to engage, or
_not_ to engage, in a war with the Germans, as the most potent and
dangerous enemy of Rome. For both these aims have been alleged, and we
might content ourselves with placing the one as an offset against the
other. But aside from the neutralizing force of such contradictions,
wherefore such an imposing array of geographical research, of historical
lore, of political and moral philosophy, for the accomplishment of so
simple a purpose? And why is the purpose so scrupulously concealed, that
confessedly it can be gathered only from obscure intimations, and those
of ambiguous import? Besides, there are passages whose tendency must have
been directly counter to either of these alleged aims (cf. note § 33).
The author does indeed, in the passage just cited, seem to appreciate
with almost prophetic accuracy, those dangers to the Roman Empire, which
were so fearfully illustrated in its subsequent fall beneath the power of
the German Tribes; and he utters, as what true Roman would not in such
forebodings, the warnings and the prayers of a patriot sage. But he does
this only in episodes, which are so manifestly incidental, and yet arise
so naturally out of the narrative or description, that it is truly
surprising it should ever have occurred to any reader, to seek in them
the key to the whole treatise.

The entire warp and woof of the work is obviously _historical_ and
_geographical_. The satire, the political maxims, the moral sentiments,
and all the rest, are merely incidental, interwoven for the sake of
instruction and embellishment, inwrought because a mind so thoughtful and
so acute as that of Tacitus, could not leave them out. Tacitus had long
been collecting the materials for his Roman Histories. In so doing, his
attention was necessarily drawn often and with special interest to a
people, who, for two centuries and more, had been the most formidable
enemy of the Roman State. In introducing them into his history, he would
naturally wish to give some preliminary account of their origin, manners,
and institutions, as he does in introducing the Jews in the Fifth Book of
his Histories, which happens to be, in part, preserved. Nor would it be
strange, if he should, with this view, collect a mass of materials, which
he could not incorporate entire into a work of such compass, and which
any slight occasion might induce him to publish in a separate form,
perhaps as a sort of forerunner to his Histories. [It has even been
argued by highly respectable scholars, that the Germania of Tacitus is
itself only such a collection of materials, not published by the Author,
and never intended for publication in that form. But it is quite too
methodical, too studied, and too finished a work to admit of that
supposition (cf. Prolegom. of K.).] Such an occasion now was furnished
in the campaigns and victories of Trajan, who, at the time of his
elevation to the imperial power, was at the head of the Roman armies in
Germany, where he also remained for a year or more after his accession to
the throne, till he had received the submission of the hostile tribes and
wiped away the disgrace which the Germans, beyond any other nation of
that age, had brought upon the Roman arms. Such a people, at such a time,
could not fail to be an object of deep interest at Rome. This was the
time when Tacitus published his work on Germany; and such are believed
to have been the motives and the circumstances, which led to the
undertaking. His grand object was not to point a satire or to compass a
political end, but as he himself informs us (§ 27), to treat of the
origin and manners, the geography and history, of the German Tribes.

The same candor and sincerity, the same correctness and truthfulness,
which characterize the Histories, mark also the work on Germany. The
author certainly aimed to speak the truth, and nothing but the truth, on
the subject of which he treats. Moreover, he had abundant means of
knowing the truth, on all the main points, in the character and history
of the Germans. It has even been argued from such expression as _vidimus_
(§ 8), that Tacitus had himself been in Germany, and could, therefore,
write from personal observation. Bnt the argument proceeds on a
misinterpretation of his language (cf. note in _loc. cit_.). And the use
of _accepimus_ (as in § 27), shows that he derived his information from
others. But the Romans had been in constant intercourse and connection,
civil or military, with the Germans, for two hundred years. Germany
furnished a wide theatre for their greatest commanders, and a fruitful
theme for their best authors, some of whom, as Julius Caesar (to whom
Tacitus particularly refers, 28), were themselves the chief actors in
what they relate. These authors, some of whose contributions to the
history of Germany are now lost (e.g. the elder Pliny, who wrote twenty
books on the German wars), must have all been in the hands of Tacitus,
and were, doubtless, consulted by him; not, however, as a servile
copyist, or mere compiler (for he sometimes differs from his authorities,
from Caesar even, whom he declares to be the best of them), but as a
discriminating and judicious inquirer. The account of German customs and
institutions may, therefore, be relied on, from the intrinsic credibility
of the author. It receives confirmation, also, from its general
accordance with other early accounts of the Germans, and with their
better known subsequent history, as well as from its strong analogy to
the well-known habits of our American aborigines, and other tribes in a
like stage of civilization (cf. note, § 15). The geographical details are
composed with all the accuracy which the ever-shifting positions and
relations of warring and wandering tribes rendered possible in the nature
of the case (cf. note, § 28). In sentiment, the treatise is surpassingly
rich and instructive, like all the works of this prince of philosophical
historians. In style, it is concise and nervous, yet quite rhetorical,
and in parts, even poetical to a fault (see notes passim, cf. also,
Monboddo's critique on the style of Tacitus). "The work," says La
Bletterie, "is brief without being superficial. Within the compass of a
few pages, it comprises more of ethics and politics, more fine
delineations of character, more substance and pith (_suc_), than can be
collected from many a ponderous volume. It is not one of those barely
agreeable descriptions, which gradually diffuse their influence over
the soul, and leave it in undisturbed tranquillity. It is a picture in
strong light, like the subject itself, full of fire, of sentiment, of
lightning-flashes, that go at once to the heart. We imagine ourselves
in Germany; we become familiar with these so-called barbarians; we pardon
their faults, and almost their vices, out of regard to their virtues; and
in our moments of enthusiasm, we even wish we were Germans."

The following remarks of Murphy will illustrate the value of the
treatise, to modern Europeans and their descendants. "It is a draught of
savage manners, delineated by a masterly hand; the more interesting, as
the part of the world which it describes was the seminary of the modern
European nations, the VAGINA GENTIUM, as historians have emphatically
called it. The work is short but, as Montesquieu observes, it is the work
of a man who abridged every thing, because he knew every thing. A
thorough knowledge of the transactions of barbarous ages, will throw more
light than is generally imagined on the laws of modern times. Wherever
the barbarians, who issued from their northern hive, settled in new
habitations, they carried with them their native genius, their original
manners, and the first rudiments of the political system which has
prevailed in different parts of Europe. They established monarchy and
liberty, subordination and freedom, the prerogative of the prince and the
rights of the subject, all united in so bold a combination, that the
fabric, in some places, stands to this hour the wonder of mankind. The
British constitution, says Montesquieu, came out of the woods of Germany.
What the state of this country (Britain) was before the arrival of our
Saxon ancestors, Tacitus has shown in the life of Agricola. If we add to
his account of the Germans and Britons, what has been transmitted to us,
concerning them, by Julius Caesar, we shall see the origin of the
Anglo-Saxon government, the great outline of that Gothic constitution
under which the people enjoy their rights and liberties at this hour.
Montesquieu, speaking of his own country, declares it impossible to form
an adequate notion of the French monarchy, and the changes of their
government, without a previous inquiry into the manners, genius, and
spirit of the German nations. Much of what was incorporated with the
institutions of those fierce invaders, has flowed down in the stream of
time, and still mingles with our modern jurisprudence. The subject, it is
conceived, is interesting to every Briton. In the manners of the Germans,
the reader will see our present frame of government, as it were, in its
cradle, _gentis cunabula nostrae_! in the Germans themselves, a fierce
and warlike people, to whom this country owes that spirit of liberty,
which, through so many centuries, has preserved our excellent form of
government, and raised the glory of the British nation:

         ------Genus unde Latinum,
    Albanique patres, atque altae
    moenia Romae."


CHAP. I. _Germania_ stands first as the emphatic word, and is followed by
_omnis_ for explanation. _Germania omnis_ here does not include Germania
Prima and Secunda, which were Roman provinces on the left bank of the
Rhine (so called because settled by Germans). It denotes _Germany
proper_, as a _whole_, in distinction from the provinces just mentioned
and from the several tribes, of which Tacitus treats in the latter part
of the work. So Caesar (B.G. 1,1) uses _Gallia omnis_, as exclusive of
the Roman provinces called Gaul and inclusive of the three _parts_, which
he proceeds to specify.

_Gallis--Pannoniis_. People used for the countries. Cf. His. 5,6:
_Phoenices. Gaul_, now France; _Rhaetia_, the country of the Grisons and
the Tyrol, with part of Bavaria; _Pannonia_, lower Hungary and part of
Austria. Germany was separated from Gaul by the Rhine; from Rhaetia and
Pannonia, by the Danube.--_Rheno et Danubio_. Rhine and Rhone are
probably different forms of the same root (Rh-n). Danube, in like manner,
has the same root as Dnieper (Dn-p); perhaps also the same as Don and
Dwina (D-n). Probably each of these roots was originally a generic name
for river, water, stream. So there are several _Avons_ in England and
Scotland. Cf. Latham's Germania sub voc.

_Sarmatis Dacisque_. The Slavonic Tribes were called Sarmatians by the
ancients. _Sarmatia_ included the country north of the Carpathian
Mountains, between the Vistula and the Don in Europe, together with the
adjacent part of Asia, without any definite limits towards the north,
which was terra incognita to the ancients--in short, Sarmatia was
_Russia_, as far as known at that time. _Dacia_ lay between the
Carpathian mountains on the north, and the Danube on the south, including
Upper Hungary, Transylvania, Wallachia, and Moldavia.

_Mutuo metu_. Rather a poetical boundary! Observe also the alliteration.
At the same time, the words are not a bad description of those wide and
solitary wastes, which, as Caesar informs us (B.G. 6, 23), the Germans
delighted to interpose between themselves and other nations, so that it
might appear that _no one dared to dwell near them.--Montibus_. The
Carpathian.--_Cetera_. Ceteram Germaniae partem.

_Sinus_. This word denotes any thing with a curved outline (cf. 29, also
A. 23); hence bays, peninsulas, and prominent bends or borders, whether
of land or water. Here _peninsulas_ (particularly that of Jutland, now
Denmark), for it is to the author's purpose here to speak of land rather
than water, and the ocean is more properly said to _embrace peninsulas_,
than _gulfs_ and _bays_. Its association with _islands_ here favors the
same interpretation. So Passow, Or., Rit. Others, with less propriety,
refer it to the _gulfs_ and _bays_, which so mark the Baltic and the
German Oceans.--_Oceanus_ here, includes both the Baltic Sea, and the
German Ocean (Oceanus Septentrionalis).

_Insularum--spatia. Islands of vast extent_, viz. Funen, Zealand, &c.
Scandinavia also (now Sweden and Norway) was regarded by the ancients as
an island, cf. Plin. Nat. His. iv. 27: quarum (insularum) clarissima
Scandinavia est, incompertae magnitudinis.

_Nuper--regibus_. Understand with this clause _ut compertum est_. The
above mentioned features of the Northern Ocean had been _discovered_
in the prosecution of the late wars, of the Romans, among the tribes
and kings previously unknown. _Nuper_ is to be taken in a general
sense==recentioribus temporibus, cf. _nuper additum_, § 2, where it goes
back one hundred and fifty years to the age of Julius Caesar.--_Bellum_.
War in general, no particular war.--_Versus_. This word has been
considered by some as an adverb, and by others as a preposition. It is
better however to regard it as a participle, like _ortus_, with which it
is connected, though without a conjunction expressed. Ritter omits _in_.

_Molli et clementer edito. Of gentle slope and moderate elevation_ in
studied antithesis to _inaccesso ac praecipiti, lofty and steep_. In like
manner, _jugo, ridge, summit_, is contrasted with _vertice, peak,
height_, cf. Virg. Ecl. 9, 7: _molli clivo_; Ann. 17, 38: _colles
clementer assurgentes_. The _Rhaetian_ Alps, now the mountains of the
Grisons. _Alp_ is a Celtic word==hill. _Albion_ has the same root==_hilly
country. Mons Abnoba_ (al. Arnoba) is the northern part of the
Schwartzwald, or Black Forest.--_Erumpat_, al. erumpit. But the best MSS.
and all the recent editions have _erumpat_: and Tacitus never uses the
pres. ind. after _donec, until_, cf. Rup. & Rit. in loc. Whenever he uses
the present after _donec, until_, he seems to have conceived the relation
of the two clauses, which it connects, as that of a means to an end, or a
condition to a result, and hence to have used the subj. cf. chap. 20:
_separet_; 31: _absolvat_; 35: _sinuetur_; Ann. 2, 6: _misceatur_. The
two examples last cited, like this, describe the course of a river and
boundary line. For the general rule of the modes after _donec_, see H.
522; Z. 575. See also notes H. 1, 13. 35.--_Septimum_. According to the
common understanding, the Danube had _seven_ mouths. So Strabo, Mela,
Ammian, and Ovid; Pliny makes six. T. reconciles the two accounts. The
_enim_ inserted after _septimum_ in most editions is not found in the
best mss. and is unnecessary. Or. & Rit. omit it.


II. _Ipsos_ marks the transition from the country to the people--_the
Germans themselves_. So A. 13: _Ipsi Britanni_.

_Crediderim_. Subj. attice. A modest way of expressing his opinion, like
our: I should say, I am inclined to think. H. 486, I. 3; Z. 527.

_Adventibus et hospitiis. Immigrants and visitors. Adventibus_ certae
sedes, _hospitiis_ preregrinationes significantur. Gun. Both abstract for
concrete. Dod. compares [Greek: epoikoi] and [Greek: metoikoi].

_Terra--advehebantur_. Zeugma for _terra adveniebant_, classibus
advehebantur. H. 704, I. 2; Z. 775.

_Nec--et_. These correlatives connect the members more closely than
et--et; as in Greek oute-te. The sentiment here advanced touching
colonization (as by sea, rather than by land), though true of Carthage,
Sicily, and most _Grecian_, colonies, is directly the reverse of the
general fact; and Germany itself is now known to have received its
population by land emigration, from western Asia. The Germans, as we
learn from affinities of languages and occasional references of
historians and geographers, belonged to the same great stock of the human
family with the Goths and Scythians, and may be traced back to that hive
of nations, that primitive residence of mankind, the country east and
south of the Caspian Sea and in the vicinity of Mount Ararat: cf. Tur.
His. Ang. Sax. B. II. C. 1; also Donaldson's New Cratylus, B. I. Chap. 4.
Latham's dogmatic skepticism will hardly shake the now established faith
on this subject. The science of ethnography was unknown to the ancients.
Tacitus had not the remotest idea, that all mankind were sprung from a
common ancestry, and diffused themselves over the world from a common
centre, a fact asserted in the Scriptures, and daily receiving fresh
confirmation from literature and science. Hence he speaks of the Germans
as _indigenas_, which he explains below by _editum terra_, sprung from
the earth, like the mutum et turpe pecus of Hor. Sat. 1. 3, 100. cf.
A. 11.

_Mutare quaerebant. Quaerere_ with inf. is poet. constr., found, however,
in later prose writers, and once in Cic. (de Fin. 313: quaeris scire,
enclosed in brackets in Tauchnitz's edition), to avoid repetition of
_cupio_. _Cupio_ or _volo mutare_ would be regular classic prose.

_Adversus_. That the author here uses _adversus_ in some unusual and
recondite sense, is intimated by the clause: _ut sic dixerim_. It is
understood by some, of a sea _unfriendly to navigation_. But its
connexion by _que_ with _immensus ultra_, shows that it refers to
_position_, and means _lying opposite_, i.e., belonging, as it were, to
another hemisphere or world from ours; for so the Romans regarded the
Northern Ocean and Britain itself, cf. A 12: ultra _nostri orbis_
mensuram; G. 17: _exterior_ oceanus. So Cic. (Som. Scip. 6.) says:
Homines partim obliquos, partim aversos, partim etiam _adversos_, stare
vobis. This interpretation is confirmed by _ab orbe nostra_ in the
antithesis. On the use of _ut sic dixerim_ for _ut sic dicam_, which is
peculiar to the silver age, see Z. 528.

_Asia_, sc. Minor. _Africa_, sc. the Roman Province of that name,
comprising the territory of Carthage.--_Peteret_. The question implies a negative answer, cf. Z. 530. The subj. implies a protasis understood: if he could, or the like. H. 502.

댓글 없음: