503-508. The _furor divinus_ comes over her; her hair is disheveled; her countenance becomes stern; by signs she directs the steersman to turn the ship to the land; she is hardly restrained from jumping out of the vessel.
510. Romulus and the Caesars--the flattery of the poet.
511. _Hospita_, stranger.
515-518. The future greatness of Rome.
519. The fleet of Aeneas. All the following events occur in the last six books of the Aeneis.
520. _Femina_, Lavinia.
521. Pallas, the son of Evander, slain by Turnus, and avenged by Aeneas.
523, 524. The future conquest of Greece by the Romans. Virg. aen. I. 283.
525. Troy was walled by Neptune. Eight MSS. read _moenia_ for _Pergama_.
526. _Num_, etc. Are those ashes (of Troy) nevertheless not higher than the whole world? i.e. Will not Rome spring from them?
527. A tradition, followed by Cato, Strabo, Dio Cassius, and others, related that Anchises came to Italy. Perhaps Ovid followed the same tradition.
528. According to Dionysius. (I. 67,) the temple of the Penates, whom Aeneas brought from Troy, was near that of Vesta. Others (Tacit. An. xv. 41) thought that they were in the temple of that goddess.
529. Julius Caesar who was Pontifex Maximus, and was deified after his death. Some think it is Augustus who is meant.
531. _Augustos_ seems to be equivalent to _Caesares_.
532. _Hanc domum_, scil: the Caesarian.
533. Tiberius, by adoption the son of Augustus, and grandson of Julius Caesar, both of whom were deified. His affected reluctance to accept the imperial dignity is well known. Tac. An. I. _init_.
534. _Pondera_, the weight of empire.
536. _Augusta Julia_. Livia, the wife of Augustus, adopted by his testament into the Julian family. This prediction of the poet was accomplished by the emperor Claudius, who placed Livia among the gods.
539. _Exsul_, Evander.
540. The poet had probably his own miserable place of exile in view.
542. _Arcade_, Evander.
543. Hercules, when driving the oxen of Geryon from the isle of Erythea. See Mythology, p. 320.
545. For this adventure with Cacus, see Virg. aen. viii. 190, _et. _seq_. Liv. I. 7.--Tegeaea, Arcadian.
553. _Pro corpore_, suited to his body.
559. _Servata male_, having ill kept, i.e. lost.
560. _Furta_, the stolen oxen.
564. _Opus_. The Greeks used their [Greek: ergon] in the same sense. Homer says that twenty-two waggons (_juga_) would not have moved the rock with which Polyphemus closed the mouth of his cave.
565. When he supported the heavens for Atlas. See Mythology, p. 324.
575. _Occupat_, attacks him. _Jussit quatuor admoveri, canes, qui celeriter occupavere feram_. Curtius, ix.--_Clava trinodis_, his knotty club. It was of the wood of the _oleaster_ ([Greek: kotinos]) or wild olive.--_Trinodis_, a definite for an indefinite.
581, 582. The Ara Maxima of Hercules was in the Forum Boarium. According to Virgil, it was built by Evander.
583, 584. The apotheosis of Hercules.
587, 588. The usual sacrifice to Jupiter on the Ides, was a lamb, (see above, v. 57,) here it is a wether.
589. On the Ides of January, A.U.C. 727, Octavianus, after a speech full of hypocritical moderation, restored to the Senate and People such of the provinces as were in a state of tranquillity, retaining those which were still disturbed.--The Senate, on account of this, decreed him the title of Augustus.
591. _Generosa atria_, the halls of the different noble families at Rome.--_Ceras_, the waxen images of their ancestors, under which were inscribed their titles and actions.
593. _Africa_ etc. P. Cornelius Scipio Africanus.--_Isauruas_. P. Servilius Isauricus.
594. _Cretum_. Q. Caecilius Metellus Creticus.
595. _Numidae_. another Q. Caecilius Metellus, the predecessor of Marius, in the war against Jugurtha.--_Messana_. Claudius Caudex was sent to the aid of the Mamertines in Messana. He relieved the town, but derived no title from it. His statue and deeds, however, stood in the Atrium of the Claudii.
596. _Numantina_. Scipio aemilianus.
597. _Druso_. Drusus, the brother of Tiberius, and father of Germanicus, to whom the poem is dedicated, died in consequence of a broken leg, caused by his horse falling on him in the summer-camp on the Rhine, A.U.C. 745. The senate decreed the title of Germanicus to him and his children.
598. _Quam brevis_. How shortlived! Paterculus speaks in high terms of the virtues of Drusus. See also Hor. Car. iv. 4.
599. _Caesar_. C. Julius Caesar.
601. T. Manlius Torquatus. Liv. viii. 10.
602. M. Valerius Corvinus. Liv. vii. 26.
603. _Magne_. Cn. Pompeius Magnus.
604. C. Julius Caesar.
605, 606. When Fabius (A.U.C. 449.) divided the lower class of people into the four tribes named the _Urbanas_ he was given the title of Maximus, which adhered to his family.--_Nec gradus ullus_, of comparison, playing on the _magne_ of v. 603.
608. _Hic_. Augustus.
609. The Greeks rendered Augustus by [Greek: sebastus], from [Greek: sebo], to venerate. This name was considered beyond any human title.
610. _Sacerd. manu_. The Pontifex, when dedicating a temple, held one of the door-posts.
611. I do not think, with Gierig, that the poet derives _augurium_ from _augustus_. It appears to me that he deduces them both from _augeo_. _Loca quoque religiosa et in quibus augurato quid consecratur augusta dicantur ab auctu vel ab avium gestu gustuve_. Suet. Aug. 7.
614. An oak-leaf garland, the symbol of protection, hung over the door of the Palatium; a laurel, the emblem of victory, stood on each side.
615. Tiberius, who bore the name of Augustus.
617-636. The Carmentalia were repeated on the 18th Kal. Feb. or the 15th of the month.
617. _Actas_, scil. _exactas_, past.
619. _Matres_. scil. _Matronae_.--_Carpenta_, the _carpentum_, was a covered two-wheel carriage. The etymon given by the poet is unworthy of attention.
629. _Scortea_, things made of skin or leather.
631. _Precanti_, by any one who is praying.
633. Porrima. This goddess is so named only in this place, and by Servius, on aen. viii. 336. Macrobius (Sat. I. 7.) calls her Antevorta. Varro, _apud_. A. Gellius (N. A. xvi. 6.) speaking of women who had a difficult labour, says, _hujus periculi deprecandi causa arae statutae sunt Romae duabus Carmentibus; quarum altera Postverta nominata est, Prosa (alii Prorsa) altera; a recti perversique partus et potestate et nomine_. We have here the true meaning of this feast of the Carmentalia, about which our poet has been puzzling.
634. _Nympha_, scil. Carmenta. Virg. aen. viii. 336. Thus Homer, (II. in. 130,) calls Helen a _nymph_. See Mythology, p. 206, note. For _nympha_, in this place, eight MSS. read _diva_.
635. _Porro_, usually denotes the future; in this place, it evidently denotes the past. Burmann knows no other instance of its occurrence in this sense.
637. On the following day, the xvii. Kal. Feb. the most ancient of the five temples of Concord at Rome, had been vowed, A.U.C. 386, by L. Furius Camillus. It was repaired and dedicated anew by Tiberius, A.U.C. 762. The temple of Juno Moneta (_Warner_) stood on the site of the house of Manlius on the Capitol; a flight of 100 steps led from the temple of Concord up to it.--_Candida lux_, auspicious day, as being that on which the temple of Concord was dedicated.--_Niveo_, as being built of marble.
639. The temple being on the side of the Capitol over the Forum.
640. _Sacratae manus_ of Tiberius. Every thing belonging to the emperor was _sacratum_ and _sanctum_.
641. _Antiquum_, scil. templum? Neapolis, I think is wrong, in taking _antiquum_ to be used adverbially for _olim_, and joining it with _pop. sup. Etr_. Burmann, as he enclosed it in brackets, also understood it adverbially. _Antiquum_, which is unquestionably the right reading, is that of only three MSS. The others read _antiquam_ or _antiquus_, or _antiqui_ or _antiquo_.--_Populi_, etc. merely a designation of Furius, and has nothing to do with the occasion of the vow,--_Ante_, olim.
643. On the occasion of the Licinian rogations. Niebuhr, on this subject, prefers the authority of Ovid to that of Livy, who says, _Prope ad secessionem.--venit_.
644. _Opes_, the Plebeians.
645. A compliment to Tiberius. The first temple was built in consequence of civil discord; the second, in consequence of victories gained over the most formidable foes of Rome.--_Passos_, etc. Germany (i.e. the Germans) holds forth her dishevelled locks, vanquished by the Roman arms, under thine auspices. _Jam tibi captivos mittet Germania crines; Culta triumphatae munere gentis eris_, says our poet (Am. I. 14,) to a lady, as the false hair used at Rome mostly came from Germany. Nations, when conquered, were said _porrigere_, to surrender, those things for which they were distinguished. Thus he says, (Trist. II. 227,) _Nunc porrigit arcus Parthus eques timida captaque manu_, see below, V. 593. It is therefore supposed, that a condition of the peace was the delivery of a large quantity of hair for the use of the Roman wig-makers. There is nothing very sublime in this.
646. _Dux_, Tiberius.
647. _Libasti_, You have offered.
648. _Quam colis ipse_, by your love of peace.
649. _Haec_. scil. templa. This place is very obscure. Some MSS. read _hanc.--Rebus_, the commentators say, by the harmony in which she lived with Augustus.--_Ara_, by an altar, which they suppose she placed in the temple of Concord.
650. _Magni Jovis_, Augustus, the vicegerent of Jove on earth.
651. The passage of the sun into Aquarius, the xvi. Kal. Feb.--_Haec_. scil. tempora. The first editions, and two MSS. read _transieris_. Two other MSS. read _transierit_, which I should incline to prefer, and make _haec_ refer to _dies_ or to _lux_, v. 637. Heinsius would read _Nox_, or _Lux ubi transierit_.
653, 654. On the 10th Kal. Feb. Lyra sets heliacally.--_Oriens_, scil. Sol.
655, 656. The following day (Jan. 24,) Regulus, the bright star in the breast of the Lion, sets cosmically. The poet is mistaken here; according to Colunnella, he sets on the 27th of January.
657, 658. The Romans (see Macrob. Sat. I.) had two kinds of festivals, the _Stativae_ and the _Conceptivaae_. The former were fixed to certain days, and were marked in the Fasti; such were the Agonalia, Carmentalia, Lupercalia, etc.: the latter were annually given out, (_indicebantur_) for certain, or even uncertain days, by the magistrates or priests; such were the Feriae Latinae, the Paganalia, Sementinae, Compitalia, etc. Seven MSS. read _Sementinae_; seven read _Sementiva_; twelve _Sementita_. _Sementinae_ (seu _vae) feriae: dies is appellatus a Sementi, quod Sationis causa susceptae_. Varro. L. LV.
661. The time was well known, but not the exact day.
669. _Pagus_. Servius Tullius divided the Roman territory into _Pagi_. In each Pagus was an altar, on which a common sacrifice was offered every year by the _Pagani_, or people of the Pagus. This festival was called the Paganalia. The origin of our word Pagan, is curious. As the country people held out longest against Christianity, Pagan became equivalent to heathen, and we find it at last applied to Mohammedans!--_Lustrate_, by leading the victims round it. See Virg. G. I. 339, _et seq_. Ovid here follows Tibullus, Eleg. II. 1.
670. _Liba_, [Greek: pelanoi], cakes brought by the different families of the _pagus_.
675. _Consortes operum_, Ceres and Tellus.
693. The ancients parched the _far_ before they ground it. It was afterwards baked.
701. _Tuae_ scil. Germanici.--_Religata_, etc. Virg. aen. I. 291. _et seq_.
707. A.U.C. 769. Tiberius built a temple to Castor and Pollux, which he inscribed with his own name, and that of his brother Drusus.--_Gente Deorum_, the Caesarian family.
709, 710. The Romans erected no altar to Peace until A.U.C. 741. Sacrifices were offered on it on the 30th of January and of March.
711. _Actiacis_. Because the battle of Actium gave peace to the world. There is an allusion to Apollo Actius, and the laurel.
717. _Primus_, the near.
721. _Domus_, the Caesarian family.
LIBER II.
Janus habet finem: cum carmine crescit et annus. Alter ut hinc mensis, sic liber alter eat. Nunc primum velis, elegi, majoribus itis: Exiguum, memini, nuper eratis opus. Ipse ego vos habui faciles in amore ministros, 5 Quum lusit numeris prima juventa suis. Idem sacra cano, signataque tempora fastis. Ecquis ad haec illuc crederet esse viam? Haec mea militia est: ferimus, quae possumus, arma, Dextraque non omni munere nostra vacat. 10 Si mihi non valido torquentur pila lacerto, Nec bellatoris terga premuntur equi, Nec galea tegimur, nec acuto cingimur ense: --His habilis telis quilibet esse potest-- At tua prosequimur studioso pectore, Caesar, 15 Nomina, per titulos ingredimurque tuos. Ergo ades, et placido paulum mea munera vultu Respice, pacando si quid ab hoste vacas. _Februa_ Romani dixere piamina patres: Nunc quoque dant verbo plurima signa fidem. 20 Pontifices ab Rege petunt et Flamine lanas, Quis veteri lingua _Februa_ nomen erat; Quaeque capit lictor domibus purgamina certis, Torrida cum mica farra, vocantur idem. Nomen idem ramo, qui caesus ab arbore pura 25 Casta sacerdotum tempora fronde tegit. Ipse ego Flaminicam poscentem februa vidi: Februa poscenti pinea virga data est. Denique quodcumque est, quo pectora nostra pientur, Hoc apud intonsos nomen habebat avos. 30 Mensis ab his dictus, secta quia pelle Luperci Omne solum lustrant, idque piamen habent; Aut quia placatis sunt tempora pura sepulcris, Tunc quum ferales praeteriere dies, Omne nefas omnemque mali purgamina causam 35 Credebant nostri tollere posse senes. Graecia principium moris fuit. Illa nocentes Impia lustratos ponere facta putat. Actoriden Peleus, ipsum quoque Pelea Phoci Caede per Haemonias solvit Acastus aquas. 40 Vectam frenatis per inane draconibus aegeus Credulus immerita Phasida juvit ope. Amphiaraides Naupactoo Acheloo, Solve nefas, dixit. Solvit et ille nefas. Ah nimium faciles, qui tristia crimina caedis 45 Fluminea tolli posse putetis aqua! Sed tamen--antiqui ne nescius ordinis erres-- Primus, ut est, Jani mensis et ante fuit. Qui sequitur Janum, veteris fuit ultimus anni; Tu quoque sacrorum, Termine, finis eras. 50 Primus enim Jani mensis, quia janua prima est; Qui sacer est imis Manibus, imus erat. Postmodo creduntur spatio distantia longo Tempora bis quini continuasse Viri.
Principio mensis Phrygiae contermina Matri 55 Sospita delubris dicitur aucta novis. Nunc ubi sint illis, quaeris, sacrata Kalendis Templa deae: longo procubuere die. Cetera ne simili caderent labefacta ruina, Cavit sacrati provida cura ducis, 60 Sub quo delubris sentitur nulla senectus. Nec satis est homines, obligat ille deos. Templorum positor, templorum sancte repostor, Sit superis, opto, mutua cura tui. Dent tibi coelestes, quos tu coelestibus, annos, 65 Proque tua maneant in statione domo. Tum quoque vicini lucus celebratur Asyli, Qua petit aequoreas advena Tibris aquas. Ad penetrale Numae, Capitolinumque Tonantem, Inque Jovis summa caeditur arce bidens. 70 Saepe graves pluvias adopertus nubibus Auster Concitat, aut posita sub nive terra latet.
Proximus Hesperias Titan abiturus in undas Gemmea purpureis quum juga demet equis, Illa nocte aliquis tollens ad sidera vultum 75 Dicet: Ubi est hodie, quae Lyra fulsit heri? Dumque Lyram quaeret, medii quoque terga Leonis In liquidas subito mersa notabit aquas.
Quem modo caelatum stellis Delphina videbas, Is fugiet visus nocte sequente tuos; 80 Seu fuit occultis felix in amoribus index, Lesbida cum domino seu tulit ille lyram. Quod mare non novit, quae nescit Ariona tellus? Carmine currentes ille tenebat aquas. Saepe sequens agnam lupus est hac voce retentus: 85 Saepe avidum fugiens restitit agna lupum: Saepe canes leporesque umbra cubuere sub una, Et stetit in saxo proxima cerva leae; Et sine lite loquax cum Palladis alite cornix Sedit, et accipitri juncta columba fuit. 90 Cynthia saepe tuis fertur, vocalis Arion, Tamquam fraternis obstupuisse modis. Nomen Arionium Siculas impleverat urbes, Captaque erat lyricis Ausonis ora sonis. Inde domum repetens puppim conscendit Arion, 95 Atque ita quaesitas arte ferebat opes. Forsitam, infelix, ventos undamque timebas; At tibi nave tua tutius aequor erat. Namque gubernator destricto constitit ense, Ceteraque armata conscia turba manu. 100 Quid tibi cum gladio? dubiam rege, navita, pinum. Non sunt haec digitis arma tenenda tuis. Ille metu pavidus, Mortem non deprecor, inquit: Sed liceat sumpta pauca referre lyra. Dant veniam, ridentque moram. Capit ille coronam, 105 Quae possit crines, Phoebe, decere tuos. Induerat Tyrio bis tinctam murice pallam: Reddidit icta suos pollice chorda sonos: Flebilibus veluti numeris canentia dura Trajectus penna tempora cantat olor. 110 Protinus in medias ornatus desilit undas; Spargitur impulsa caerula puppis aqua. Inde--fide majus--tergo delphina recurvo Se memorant oneri supposuisse novo. Ille sedens citharamque tenet, pretiumque vehendi 115 Cantat, et aequoreas carmine mulcet aquas. Di pia facta vident; astris delphina recepit Jupiter, et stellas jussit habere novem.
Nunc mihi mille sonos, quoque est memoratus Achilles, Vellem, Maeonide, pectus inesse tuum. 120 Dum canimus sacras alterno carmine Nonas, Maximus hinc fastis accumulatur honos. Deficit ingenium, majoraque viribus urgent. Haec mihi praecipuo est ore canenda dies. Quid volui demens elegis imponere tantum 125 Ponderis? heroi res erat ista pedis. Sancte Pater Patriae, tibi plebs, tibi Curia nomen Hoc dedit, hoc dedimus nos tibi nomen Eques. Res tamen ante dedit; sero quoque vera tulisti Nomina; jam pridem tu pater orbis eras. 130 Hoc tu per terras, quod in aethere Jupiter alto, Nomen habes; hominum tu pater, ille deum. Romule, concedas; facit hic tua magna tuendo Moenia: tu dederas transilienda Remo. Te Tatius, parvique Cures, Caeninaque sensit; 135 Hoc duce Romanum est solis utrumque latus. Tu breve nescio quid victae telluris habebas: Quodcumque est alto sub Jove, Caesar habet. Tu rapis, hic castas duce se jubet esse maritas. Tu recipis luco, submovet ille nefas. 140 Vis tibi grata fuit, florent sub Caesare leges; Tu domini nomen, principis ille tenet. Te Remus incusat, veniam dedit hostibus ille. Coelestem fecit te pater, ille patrem.
Jam puer Idaeus media tenus eminet alvo, 145 Et liquidas mixto nectare fundit aquas. En etiam, si quis Borean horrere solebat, Gaudeat: a Zephyris mollior aura venit.
Quintus ab aequoreis nitidum jubar extulit undis Lucifer, et primi tempora veris erunt. 150 Ne fallare tamen, restant tibi frigora, restant, Magnaque discedens signa reliquit hiems.
Tertia nox veniat: Custodem protinus Ursae Adspicies geminos exseruisse pedes. Inter Hamadryadas jaculatricemque Dianam 155 Callisto sacri pars fuit una chori. Illa deae tangens arcus, Quos tangimus, arcus, Este meae testes virginitatis, ait. Cynthia laudavit, promissaque foedera serva, Et comitum princeps tu mihi, dixit, eris. 160 Foedera servasset, si non formosa fuisset. Cavit mortales: ab Jove crimen habet. Mille feras Phoebe silvis venata redibat, Aut plus, aut medium sole tenente diem. Ut tetigit lucum,--densa niger ilice lucus, 165 In medio gelidae fons erat altus aquae-- Hac, ait, in silva, virgo Tegeaeae, lavemur. Erubuit falso virginis illa sono. Dixerat et Nymphis: Nymphae velamina ponunt. Hanc pudet, et tardae dat mala signa morae. 170 Exuerat tunicas: uteri manifesta tumore Proditur indicio ponderis ipsa sui. Cui Dea, Virgineos, perjura Lycaoni, coetus Desere, nec castas pollue, dixit, aquas. Luna novum decies implerat cornibus orbem: 175 Quae fuerat virgo credita, mater erat. Laesa furit Juno, formam mutatque puellae. Quid facis? invito pectore passa Jovem est. Utque ferae vidit turpes in pellice vultus, Hujus in amplexus Jupiter, inquit, eat. 180 Ursa per incultos errabat squalida montes, Quae fuerat summo nuper amanda Jovi. Jam tria lustra puer furto conceptus agebat, Quum mater nato est obvia facta suo. Illa quidem, tamquam cognosceret, adstitit amens, 185 Et gemuit: gemitus verba parentis erant. Hanc puer ignarus jaculo fixisset acuto, Ni foret in superas raptus uterque domus. Signa propinqua micant. Prior est, quam dicimus _Arcton_; _Arctophylax_ formam terga sequentis habet. 190 Saevit adhuc canamque rogat Saturnia Tethyn, Maenaliam tactis ne lavet Arcton aquis.
Idibus agrestis fumant altaria _Fauni_, Hic ubi discretas insula rumpit aquas. Haec fuit illa dies, in qua Vejentibus arvis 195 Ter centum _Fabii_ ter cecidere duo. Una domus vires et onus susceperat urbis: Sumunt gentiles arma professa manus. Egreditur castris miles generosus ab isdem, E quis dux fieri quilibet aptus erat. 200 Carmentis portae dextro via proxima Jano est. Ire per hanc noli, quisquis es, omen habet. Ill fama refert Fabios exisse trecentos. Porta vacat culpa; sed tamen omen habet. Ut celeri passu Cremeram tetigere rapacem, 205 --Turbidus hibernis ille fluebat aquis-- Castra loco ponunt: destrictis ensibus ipsi Tyrrhenum valido Marte per agmen eunt: Non aliter, quam quum Libyca de rupe leones Invadunt sparsos lata per arva greges. 210 Diffugiunt hostes, inhonestaque vulnera tergo Accipiunt: Tusco sanguine terra rubet. Sic iterum, sic saepe cadunt. Ubi vincere aperte Non datur, insidias armaque caeca parant. Campus erat: campi claudebant ultima colles, 215 Silvaque montanas occulere apta feras. In medio paucos armentaque rara relinquunt: Cetera virgultis abdita turba latet. Ecce, velut torrens undis pluvialibus auctus Aut nive, quae Zephyro victa tepente fluit, 220 Per sata perque vias fertur, nec, ut ante solebat, Riparum clausas margine finit aquas: Sic Fabii latis vallem discursibus implent, Quosque vident, spernunt, nec etus alter inest. Quo ruitis, generosa domus? male creditur hosti. 225 Simplex nobilitas, perfida tela cave. Fraude perit virtus. In apertos undique campos Prosiliunt hostes, et latus omne tenent. Quid facient pauci contra tot millia fortes? Quidve, quod in misero tempore restet, habent? 230 Sicut aper silvis longe Laurentibus actus Fulmineo celeres dissipat ore canes; Mox tamen ipse perit: sic non moriuntur inulti, Vulneraque alterna dantque feruntque manu. Una dies Fabios ad bellum miserat omnes: 235 Ad bellum missos perdidit una dies. Ut tamen Herculeae superessent semina gentis, Credibile est ipsos consuluisse deos. Nam puer impubes et adhuc non utilis armis Unus de Fabia gente relictus erat, 240 Scilicet, ut posses olim tu, Maxime, nasci, Cui res cunctando restituenda foret.
Continuata loco tria sidera, Corvus et Anguis, Et medius Crater inter utrumque jacet. Idibus illa latent: oriuntur nocte sequenti. 245 Quae sibi cur tria sint consociata, canam. Forte Jovi festum Phoebus sollemne parabat: --Non faciet longas fabula nostra moras-- I mea, dixit, avis, ne quid pia sacra moretur, Et tenuem vivis fontibus affer aquam. 250 Corvus inauratum pedibus cratera recurvis Tollit, et aerium pervolat altus iter. Stabat adhuc duris ficus densissima pomis: Tentat eam rostro: non erat apta legi. Immemor imperii sedisse sub arbore fertur, 255 Dum fierent tarda dulcia poma mora. Jamque satur nigris longum rapit unguibus hydrum, Ad dominumque redit, fictaque verba refert: Hic mihi causa morae, vivarum obsessor aquarum: Hic tenuit fontes officiumque meum. 260 Addis, ait, culpae mendacia? Phoebus, et audes Fatidicum verbis fallere velle deum? At tibi, dum lactens haerebit in arbore ficus, De nullo gelidae fonte bibantur aquae. Dixit, et antiqui monumenta perennia facti 265 Anguis, Avis, Crater, sidera juncta micant.
Tertia post Idus nudos Aurora Lupercos Adspicit, et Fauni sacra bicornis erunt. Dicite, Pierides, sacrorum quae sit origo, Attigerint Latias unde petita domos. 270 Pana deum pecoris veteres coluisse feruntur Arcades. Arcadiis plurimus ille jugis. Testis erit Pholoe, testes Stymphalides undae, Quique citis Ladon in mare currit aquis, Cinctaque pinetis nemoris juga Nonacrini, 275 Altaque Cyllene, Parrhasiaeque nives. Pan erat armenti custos, Pan numen equarum: Munus ob incolumes ille ferebat oves. Transtulit Evander silvestria numina secum. Hic, ubi nunc urbs est, tum locus urbis erat. 280 Inde deum colimus, devectaque sacra Pelasgis. Flamen ad haec prisco more Dialis erat. Cur igitur currant, et cur--sic currere mos est-- Nuda ferant posita corpora veste, rogas. Ipse deus velox discurrere gaudet in altis 285 Montibus, et subitas concitat ille feras. Ipse deus nudus nudos jubet ire ministros: Nec atis ad cursum commoda vestis erat. Ante Jovem genitum terras habuisse feruntur Arcades, et Luna gens prior illa fuit. 290 Vita feris similis, nullos agitata per usus: Artis adhuc expers et rude vulgus erat. Pro domibus frondes norant, pro frugibus herbas: Nectar erat palmis hausta duabus aqua. Nullus anhelabat sub adunco vomere taurus: 295 Nulla sub imperio terra colentis erat: Nullus adhuc erat usus equi, se quisque ferebat. Ibat ovis lana corpus amicta sua. Sub Jove durabant, et corpora nuda gerebant, Docta graves imbres et tolerare Notos. 300 Nunc quoque detecti referunt monumenta vetusti Moris, et antiquas testificantur opes. Sed, cur praecipue fugiat velamina Faunus, Traditur antiqui fabula plena joci. Forte comes dominae juvenis Tirynthius ibat: 305 Vidit ab excelso Faunus utrumque jugo. Vidit, et incaluit, Montanaque numina, dixit, Nil mihi vobiscum est; haec meus ardor erit. Ibat odoratis humeros perfusa capillis Maeonis, aurato conspicienda sinu. 310 Aurea pellebant rapidos umbracula soles, Quae tamen Herculeae sustinuere manus. Jamque nemus Bacchi, Tmoli vineta, tenebat, Hesperus et fusco roscidus ibat equo, Antra subit tophis laqueataque pumice vivo; 315 Garrulus in primo limine rivus erat. Dumque parant epulas potandaque vina ministri, Cultibus Alciden instruit illa suis. Dat tenues tunicas Gaetulo murice tinctas: Dat teretem zonam, qua modo cincta fuit. 320 Ventre minor zona est: tunicarum vincla relaxat, Ut possit vastas exseruisse manus. Fregerat armillas non illa ad brachia factas. Scindebant magni vincula parva pedes. Ipsa capit clavamque gravem spoliumque leonis, 325 Conditaque in pharetra tela minora sua. Sic epulis functi, sic dant sua corpora somno, Et positis juxta secubuere toris. Causa: repertori vitis pia sacra parabant, Quae facerent pure, quum foret orta dies. 330 Noctis erat medium: quid non amor improbus audet? Roscida per tenebras Faunus ad antra venit, Utque videt somno comites vinoque solutos, Spem capit in dominis esse soporis idem, Intrat, et huc illuc temerarius errat adulter, 335 Et praefert cautas subsequiturque manus, Venerat ad strati captata cubilia lecti, Et prima felix sorte futurus erat. Ut tetigit fulvi setis hirsuta leonis Vellera, pertimuit, sustinuitque manum, 340 Attonitusque metu riguit: ut saepe viator Turbatum viso rettulit angue pedem. Inde tori, qui junctus erat, velamina tangit Mollia, mendaci decipiturque nota. Cetera tentantem cubito Tirynthius heros Reppulit. E summo decidit ille toro. 350 Fit sonus: inclamat comites, et lumina poscit Maeonis. Illatis ignibus acta patent. Ille gemit lecto graviter dejectus ab alto, Membraque de dura vix sua tollit humo. Ridet et Alcides, et qui videre jacentem: 355 Ridet amatorem Lyda puella suum. Veste deus lusus fallentes lumina vestes Non amat, et nudos ad sua sacra vocat. Adde peregrinis causas, mea Musa, Latinas, Inque suo noster pulvere currat equus. 360 Cornipedi Fauno caesa de more capella, Venit ad exiguas turba vocata dapes; Dumque sacerdotes verubus transsuta salignis Exta parant, medias sole tenente vias, Romulus et frater, pastoralisque juventus, 365 Solibus et campo corpora nuda dabant, Caestibus, et jaculis, et missi pondere saxi Brachia per lusus experienda dabant. Pastor ab excelso, Per devia rura juvencos, Romule, praedones, eripe, dixit, agunt. 370 Longum erat armari. Diversis exit uterque Partibus; accursu praeda recepta Remi. Ut rediit, verubus stridentia detrahit exta: Atque ait, Haec certe non nisi victor edet. Dicta facit, Fabiique simul. Venit irritus illuc 375 Romulus, et mensas ossaque nuda videt. Risit, et indoluit Fabios potuisse Remumque Vincere: Quinctilios non potuisse suos. Fama manet facti. Posito velamine currunt: Et memorem famam, quod bene cessit, habet. 380 Forsitan et quaeras, cur sit locus ille _Lupercal_, Quaeve diem tali nomine causa notet. Ilia Vestalis coelestia semina partu Ediderat, patruo regna tenente suo. Is jubet auferri pueros et in amne necari. 385 Quid facis? ex istis Romulus alter erit. Jussa recusantes peragunt lacrimosa ministri; Flent tamen, et geminos in loca jussa ferunt. Albula, quem Tibrin mersus Tiberinus in unda Reddidit, hibernis forte tumebat aquis. 390 Hic, ubi nunc Fora sunt, lintres errare videres, Quaque jacent valles, Maxime Circe, tuae. Hic ubi venerunt,--neque enim procedere possunt Longius--ex illis unus et alter, ait: At quam sunt similes! at quam formosus uterque! 395 Plus tamen ex illis iste vigoris habet. Si genus arguitur vultu, ni fallit imago, Nescio quem vobis suspicor esse deum. At si quis vestrae deus esset originis auctor, In tam praecipiti tempore ferret opem. 400 Ferret opem certe, si non ope mater egeret, Quae facta est uno mater et orba die. Nata simul, moritura simul, simul ite sub undas Corpora. Desicrat; deposuitque sinu, Vagierunt clamore pari: sentire putares. 405 Hi redeunt udis in sua tecta genis. Sustinet impositos summa cavus alveus unda. Heu quantum fati parva tabella tulit! Alveus in limo silvis appulsus opacis, Paullatim fluvio deficiente, sedet. 410 Arbor erat: remanent vestigia, quaeque vocatur Rumina nunc ficus, Romula ficus erat. Venit ad expositos--mirum--lupa feta gemellos. Quis credat pueris non nocuisse feram? Non nocuisse parum est: prodest quoque: quos lupa nutrit,415 Perdere cognatae sustinuere manus. Constitit, et cauda teneris blanditur alumnis, Et fingit lingua corpora bina sua. Marte satos scires; timor abfuit: ubera ducunt, Nec sibi promissi lactis aluntur ope. 420 Illa loco nomen fecit; locus ipse Lupercis. Magna dati nutrix praemia lactis habet. Quid vetat Arcadio dictos a monte Lupercos? Faunus in Arcadia templa Lycaeus habet. Nupta, quid exspectas? non tu pollentibus herbis, 425 Nec prece, nec magico carmine mater eris. Excipe fecundae patienter verbera dextrae: Jam socer optatum nomen habebit avi. Nam fuit illa dies, dura quum sorte maritae Reddebant uteri pignora rara sui. 430 Quid mihi, clamabat, prodest rapuisse Sabinas, Romulus--hoc illo sceptra tenente fuit-- Si mea non vires, sed bellum injuria fecit! Utilius fuerat non habuisse nurus. Monte sub Esquilio, multis incaeduus annis 435 Junonis magnae nomine lucus erat, Huc ubi venerunt, pariter nuptaeque virique Suppliciter posito procubuere genu. Quum subito motae tremuere cacumina silvae, Et dea per lucos mira locuta suos, 440 Italidas matres, inquit, sacer hircus inito! Obstupuit dubio territa turba sono. Augur erat: nomen longis intercidit annis: Nuper ab Etrusca venerat exsul humo. Ille caprum mactat. Jussae sua terga puellae 445 Pellibus exsectis percutienda dabant. Luna resumebat decimo nova cornua motu, Virque pater subito, nuptaque mater erat. Gratia Lucinae: dedit haec tibi nomina lucus, Aut quia principium tu, dea, lucis habes. 450 Parce, precor, gravidis, facilis Lucina, puellis, Maturumque utero molliter effer onus.
Orta dies fuerit: tu desine credere ventis, Perdidit illius temporis aura fidem. Flamina non constant: et sex reserata diebus 455 Carceris aeolii janua laxa patet. Jam levis obliqua subsedit Aquarius urna. Proximus aetherios excipe, Piscis, equos. Te memorant fratremque tuum--nam juncta micatis Signa--duos tergo sustinuisse deos. 460 Terribilem quondam fugiens Typhona Dione, Tunc quum pro coelo Jupiter arma tulit, Venit ad Euphraten comitata Cupidine parvo, Inque Palaestinae margine sedit aquae. Populus et cannae riparum summa tenebant, 465 Spemque dabant salices, hos quoque posse tegi. Dum latet, intonuit vento nemus. Illa timore Pallet, et hostiles credit adesse manus; Utque sinu natum tenuit, Succurrite Nymphae, Et dis auxilium ferte duobus, ait. 470 Nec mora, prosiluit. Pisces subiere gemelli; Pro quo nunc dignum sidera munus habent. Inde nefas ducunt genus hoc imponere mensis, Nec violant timidi piscibus ora Syri.
Proxima lux vacua est: at tertia dicta Quirino. 475 Qui tenet hoc nomen, Romulus ante fuit; Sive quod hasta _curis_ priscis est dicta Sabinis: --Bellicus a telo venit in astra deus-- Sive suum regi nomen posuere Quirites: Seu quia Romanis junxerat ille Cures. 480 Nam pater armipotens, postquam nova moenia vidit, Multaque Romulea bella peracta manu, Jupiter, inquit, habet Romana potentia vires: Sanguinis officio non eget illa mei. Redde patri natum: quamvis intercidit alter, 485 Pro se, proque Remo, qui mihi restat, erit. Unus erit, quem tu tolles in caerula coeli; Tu mihi dixisti: sint rata dicta Jovis. Jupiter annuerat; nutu tremefactus uterque Est polus, et coeli pondera sensit Atlas. 490 Est locus: antiqui Capreae dixere paludem. Forte tuis illic, Romule, jura dabas. Sol fugit, et removent subeuntia nubila coelum, Et gravis effusus decidit imber aquis, Hinc tonat, hinc missis abrumpitur ignibus aether. 495 Fit fuga: rex patris astra petebat equis. Luctus erat, falsaeque Patres in crimine caedis; Haesissetque animis forsitan illa fides: Sed Proculus Longa veniebat Julius Alba, Lunaque fulgebat, nec facis usus erat: 500 Quum subito motu nubes crepuere sinistrae. Rettulit ille gradus, horrueruntque comae. Pulcher, et humano major, trabeaque decorus Romulus in media visus adesse via, Et dixisse simul, Prohibe lugere Quirites: 505 |
|
댓글 없음:
댓글 쓰기