Willem Roda 12

Willem Roda 12

Hij rilde van schrik, toen hij zijn gedachten geraden vond, maar

troostte zich een oogenblik later op het gezicht van de smalle gracht,

van het hek, dat, hoe goed ook gesloten, wel over te klimmen was.

 

Dat was immers geen gevangenis, die, zooals Omens bij het afscheid

nemen had gezegd, wel de eer doch niet de vrijheid liet.

 

Daar kon men uitkomen, wanneer men wilde.

 

"Hier blijf ik niet lang", mompelde Willem binnensmonds en stapte

reeds half met zijn lot verzoend, tusschen zijn geleiders de brug over.

 

Een der veldwachters trok aan de bel. Een bewaker in uniform opende

het zware hek.

 

Een oogenblik bleef Willem verwonderd staan.

 

Rondom een groot cirkelvormig grasperk liepen doodbedaard, en allen

op gelijken afstand van elkander, met de handen op den rug, een

twintigtal jongens; de meeste met galgentronies. Ze droegen grijze

of verschoten blauwe kielen, pilo broeken, wit geschuurde klompen en

hadden een grauwe pet zonder klep op de haren.

 

Allen blikten Willem onder het loopen nieuwsgierig en brutaal

aan. In het voorbijgaan mompelde er een: "Welkom". Een ander: "Van

harte gefeliciteerd". Een derde wat luider en brutaler: "Aangename

kennismaking, fijn heertje, kom je soms ook uit Amsterdam? Dan zijn

we landslui."

 

"Lekker leventje, hè, zoo rond te draaien? Dat is jouw voorland ook",

zei de volgende.

 

"Stilte!" snauwde de bewaker, en zwijgend wentelde de levende cirkel

verder.

 

Willem werd in de kamer van den directeur gebracht. Uit de verlakt

leeren tasch van een der veldwachters kwamen papieren en brieven

te voorschijn, die de directeur vluchtig inzag; waarna de geleiders

vertrokken.

 

De directeur of de commandant, zooals hij gewoonlijk genoemd wordt,

was een man met een ernstig en tegelijk vriendelijk voorkomen;

hij boezemde Willem, die bevende aan de deur was blijven staan,

eer vertrouwen dan vrees in.

 

"Kom hier bij me staan, of, als je moe bent van den langen weg, kun

je gaan zitten", sprak hij zacht op deelnemenden toon, terwijl hij

Willem in de registers van het gesticht inschreef.

 

Willem gehoorzaamde, maar bleef, zijn pet door de handen draaiende,

bij den lessenaar staan.

 

"Ziezoo!" vervolgde de directeur, "je bent hier ingeburgerd, natuurlijk

tegen je wil. Uit je verleden, dat ik door en door ken, weet ik met

wien ik te doen heb. Ik geloof dat ik met jou wat breedvoeriger kan

spreken dan met de meeste jongens, die hier gebracht worden.

 

Je zult zien, dat het van je zelf afhangt, je het leven hier dragelijk

te maken.

 

Ten eerste eisch ik stipte gehoorzaamheid voor mij en mijn

ondergeschikten, zelfs in gevallen, waarin je meent onrechtvaardig

behandeld te zijn. Wordt je, wat ik niet hoop, straf opgelegd, dan

is daarvan geen hooger beroep; bij tegenstribbeling of verzet wordt

de straf onvermijdelijk verzwaard.

 

Alle jongens zijn hier voor de wet van het gesticht gelijk en alles

gaat hier op militaire wijze en derhalve op commando.

 

Toch is het hier geen kazerne. Is je soms medegedeeld van welken aard

dit gesticht is?"

 

Willem knikte toestemmend.

 

"Zoo? En door wien?"

 

"Door mijnheer Omens, een advocaat, den vriend van mijne ouders."

 

"Nu, dan weet je ook, dat dit gesticht alleen daarin van eene gewone

gevangenis verschilt, dat voor hem, die er vertoeft, de schande niet

zoo groot is, daar hij niet veroordeeld was. Bovendien heeft men hier

de gelegenheid een ambacht te leeren, om later een nuttig, misschien

wel een geacht lid der samenleving te worden. Toch is het hier wel

eene gevangenis, al luidt de naam zachter, want er bestaat hier voor

de jongens geen vrijheid van handelen; voorrechten kan alleen een

voorbeeldig gedrag geven. Vergeet dit niet, als het je soms anders

voorgesteld is. En daarbij, een enkele wandeling onder sterk geleide

uitgezonderd, verlaat niemand dit gesticht zonder ontslagen te zijn."

 

"Of ontvlucht," dacht Willem en keek door het venster naar het hek,

dat zoo gemakkelijk over te klimmen was.

 

De directeur meende, dat Willem naar de draaiende jongens keek en

daardoor zijn aandacht liet afleiden.

 

"De jongens, die je daar ziet loopen, doen dit voor straf; terwijl

de anderen eten, moeten zij wandelen en later afzonderlijk eten.

 

Bedenk dit wel: niemand is hier voor zijn pleizier; houdt men zich

niet aan de wet, dan zijn de gevolgen, vooruit bekend, eigen schuld."

 

De directeur keek nog even een brief in, hem door den rijksveldwachter

tegelijk met de papieren overgereikt.

 

"Ook moet je dit vooral niet vergeten," vervolgde hij daarna,

"je krijgt nu een omgeving van honderdvijftig onbeschaafde jongens,

voor zeven achtsten bestaande uit dieven en vagebonden. Nu zal je

mij een genoegen doen en je zelven veel onaangenaamheden besparen,

indien je je zoo weinig mogelijk met de overige jongens bemoeit.

 

"Vertel in geen geval, waarom je hier gezonden bent, al houden ze

je ook voor een dief of diefjesmaat. Geheel doen echter, alsof je

de jongens niet ziet, gaat ook niet aan: je zoudt aan duizend kleine

plagerijen bloot staan en het leven zou je verbitterd worden, zonder

dat ik het beletten kan; doch bewaar een zekeren afstand."

 

De bestuurder van De Kruisberg stak eene versche sigaar op, en

achterover in zijn armstoel geleund, keek hij Willem door de blauwe

wolkjes heen eenige oogenblikken scherp aan; daarop ging hij voort:

 

"Een ambacht heb je niet geleerd: die schade moet ingehaald worden,

want hier wordt van den morgen tot den avond gearbeid. De keuze van een

ambacht staat je vrij, behoudens mijn goedkeuring natuurlijk. Onderwijs

in de school heb je niet meer noodig; toch kun je, zoolang je mij en

den meester reden tot tevredenheid geeft, de uren voor het onderwijs

bestemd, met den onderwijzer alleen doorbrengen. Je hebt me begrepen,

niet waar?"

 

Willem knikte.

 

"Ben je nog moe?"

 

"Neen, mijnheer."

 

"Ik word hier commandant genoemd!"

 

De commandant schelde. Een bewaker klopte, kwam binnen, en bleef met

de hand aan de gegalonneerde pet bij de deur staan.

 

"Majoor, deze jongen is No. 83, alcove in den linkervleugel B. Visiteer

hem, geef hem het pak en deel hem de voorschriften van de slaapkamer

mede; daarna leidt je hem achtereenvolgens door alle werkplaatsen

en brengt hem op de boerderij, dan kan hij een keus voor een ambacht

doen. Morgen onmiddellijk na de réveille bij me brengen."

 

"Tot uw dienst, commandant."

 

"A propos, Willem, heb je honger?"

 

"Neen, mijnhe.... commandant!"

 

"Volg dan den majoor!"

 

Twee hooge trappen op volgde Willem den majoor, een lang, mager

jongmensch met gitzwarten knevel en lange sik. Boven gekomen ontsloot

de beambte vleugel B.

 

Wat de commandant de slaapkamer had genoemd, was eene groote zaal, die

licht ontving door twee rijen kleine, hoog geplaatste vensters. Willem

had wel eens een hospitaal bezocht, en had zich de slaapkamer hier

voorgesteld, zooals hij die daar had gezien; lange rijen kribben

langs de wanden. Niets daarvan was hier te ontdekken.

 

"Slapen ze hier op den grond?" vroeg hij den majoor.

 

"Wel neen, in die alcoves!" antwoordde deze en wees naar het

middengedeelte der zaal.

 

Dit was ingenomen door een dubbele rij grijsgeschilderde vogelhokken;

daarvoor althans zag Willem ze bij den eersten oogopslag aan; ze

geleken dan ook bijzonder veel op de hokken voor de steltloopers in

de diergaarde te Amsterdam.

 

Deze slaaphokken, met den wijdschen naam "alcoves" bestempeld, waren

met de ruggen tegen elkander geplaatst, zoodat ze een langwerpig blok

vormden, dat langs elk van de lange wanden de zaal een tamelijk breede

gang, langs elk der korte, slechts een smallen doorgang vrijliet.

 

Een grijze, ijzeren plaat vormde de scheiding tusschen twee naast

elkander liggende alcoves, zoodat elk hok drie ijzeren wanden had:

de twee zijwanden en den achterwand. De zoldering bestond uit een

netwerk van ijzerdraad met kleine, ruitvormige mazen. De voorzijde

eveneens, doch die was in tweeën gedeeld; de eene helft diende tot

deur en was van een zwaar hangslot voorzien. Alleen de vloer van

het hok was van hout, en daarvan werd de geheele lengte en de halve

breedte ingenomen door een stroomatras, waarop aan het hoofdeinde

twee netjes opgerolde, zindelijke dekens lagen, en waarboven tegen

de achterplaats een kastje hing, met de Zondagsche kleeren van den bewoner. Een plankje, aan dezelfde ijzeren plaat bevestigd, diende blijkbaar bij het uit- en aankleeden tot zitplaats.