Willem Roda 28

Willem Roda 28

De andere zijden zijn bezaaid met koffiehuizen en andere

uitspanningsplaatsen, die wanneer zooals nu in de fraaie tent midden

op het plein een muziekcorps zijn tonen doet hooren, altijd plaatsen

te weinig hebben.

 

's Zomers, wanneer het dichte gebladerte een beschermend dak vormt

tegen de felle zonnestralen en tegen den regen, wandelt onder de

linden een dichte menigte steeds in één richting onafgebroken voort.

 

Nu zijn de boomen kaal en men zoekt weder de zon, in plaats van

ze te ontwijken; doch de gewoonte om onder de boomen te wandelen,

is ingeworteld, de stroom, der wandelaars laat het overige deel van

het plein geheel vrij en maakt het Vrijthof tot een effen tapijt met

sierlijk medaillon en bonten rand.

 

Met genoegen zag Willem het vroolijk tafereel aan, verlicht als het

was door de koesterende stralen van de najaarszon, en hij kon den lust

niet weerstaan voor één der koffiehuizen een leegen stoel te zoeken

en onder het genot van een glas bier den draaienden menschenstroom

eens op zijn gemak te beschouwen.

 

In de koffiehuizen zaten gegoede burgers, rijke winkeliers en

werklieden, die van de laatste muziekuitvoering nog eens wilden

profiteeren, genoeglijk bijeen; de laatsten onderscheidden zich dan

ook nauwlijks door kleeding of manieren van de eersten; de vereelte

handen alleen deden hen als zoodanig kennen.

 

Willem werd om zijn blauwen kiel door den deftigen "garçon"

geenszins met den nek aangezien en evengoed met een "s'il vous

plaît, monsieur!" bediend als de dikke rentenier naast hem. Van

het Maastrichtsch bier had hij echter weinig genot. Hij moest zeker

een leelijk gezicht getrokken en een beweging van uitspuwen gemaakt

hebben, want zijn buurman van het tafeltje, die waarschijnlijk aan

zijn tongval dadelijk den vreemdeling in hem had herkend, kon zijn

lachlust niet bedwingen. Willem wilde zich echter niet beschaamd laten

maken, hij slikte de eerste zure teug moedig door en dronk tegen heug

en meug onder het gesprek met zijn buurman zijn glas half leeg. Toen

hij er zoover mede was gevorderd, was het concert afgeloopen, en met

den stroom begaf hij zich naar Wijk, om in zijn nieuw kosthuis met

een glas water, den leelijken smaak weg te spoelen, dien het zure

brouwsel had achtergelaten.

 

De vrije dag was voorbij en den volgenden morgen ging de zwerver

er reeds vroeg op uit, om werk te zoeken. Veel behoefde hij niet te

verdienen; voor vijf gulden 's weeks had hij kost en inwoning voor

zich en zijn hond, en daarmede kon hij zich voorloopig behelpen; extra

uitgaven had hij bijna niet; en toch, hoe weinig loon hij ook vroeg,

hij vond niet zoo spoedig werk als hij verwacht had.

 

In de brouwerij werd werkvolk afgedankt in plaats van aangenomen,

zei de meesterknecht, in den winter drinken de menschen weinig bier;

hij moest in het voorjaar maar eens terugkomen.

 

In de laken- en flanelfabrieken konden alleen werklieden geplaatst

worden, die eenige kennis van het vak bezaten, en hij was alleen op

de hoogte van het boerenbedrijf. Voor schrijfwerk waren overal handen

in overvloed.

 

Alleen in een der aardewerkfabrieken, zoo werd hem overal, waar hij

tevergeefs aanklopte, gezegd, bestond er kans voor hem, en hoewel

hij na alles wat hij er van gehoord had, er niet veel lust meer toe

gevoelde, besloot hij daar werk te vragen.

 

Inderdaad werd hij aangenomen, tegen een laag loon echter. Denzelfden

middag moest hij reeds op de fabriek komen om eens toe te kijken,

den volgenden dag om te helpen. Het kijkje vooraf was weinig geschikt,

om hem liefde voor 't fabrieksleven in te boezemen.

 

Hier waren werklieden bezig met bloote voeten de klei te stampen, of

werd deze voor fijner aardewerk door vrouwen en kinderen met handen

gekneed, en van steentjes, plantenwortels en andere onzuiverheden

gereinigd. Ginds waren mannen bezig de grondstof met water te

vermengen. Anderen vormden met de pottebakkersschijfjes en plankjes van

allerlei vorm, de weeke klei tot kannen, borden, kopjes en schotels.

 

Bij de ovens, waar Willem zijn werk was aangewezen, heerschte een

ondraaglijke hitte. Zwijgend, met bleeke, uitgemergelde gezichten

deden de arbeiders hun werk. Het magere bovenlijf geheel naakt en

met bloote beenen stonden ze voor den vuurgloed, stortten nieuwe

brandstof in den oven, schoven de gevormde voorwerpen in de vlammen,

of wierpen zout in het vuur, dat daar in damp overging en zich als

glazuur aan het aardewerk hechtte.

 

Het daglicht drong er weinig of niet door de zwartbewalmde,

hooggeplaatste vensters. De gloed, die uit de ovens straalde, overgoot

alles in den omtrek met een bleekrood licht. Die naakte, zwijgende,

door elkaar wemelende menschen, wier bleeke gelaatstrekken in vuur

stonden en wier geheele lichaam scheen te branden, het knarsen der

ijzeren ovendeuren, de flikkerende, vreeselijk knetterende of grommende

vlammen en de vliegende schaduwen, deden Willem denken dat hij in den

Tartarus, de onderwereld der ouden, was verplaatst, waarvan hij op

school gelezen had, en waar de schimmen der afgestorvenen de straf

voor hun euveldaden op aarde ondergingen.

 

Drie dagen hield Willem het hier vol; elken avond had hij zware

hoofdpijn, en, zooals hem voorspeld was, zijn gezonde gelaatskleur

verdween.

 

Vrouw Volsteke, die zooals ze het uitdrukte, schik had in den netten

en altijd beleefden commensaal, scheen er op een avond vóór Willems

thuiskomst haar man opmerkzaam op gemaakt te hebben, want bij het

avondeten keek deze onderzoekend en hoofdschuddend zijn kostganger

aan. Willem was vermoeid en had zwijgend zijn brood genuttigd;

hij wilde opstaan om naar bed te gaan, toen zijn oog op een kleine

hangkast viel, waarvan de deur toevallig openstond.

 

Op twee planken van het kastje lagen netjes geordend verscheidene

grijsgele steenen van een korrelige stof, en van allerlei vorm; ronde

en hoekige, platte en hooge. Op de meeste steenen waren papiertjes

met nummers en opschriften geplakt. Sommige waren in lichtrood

vloeipapier gewikkeld.

 

"Wel mijn jongen, kijk er gerust in, en zie eens of ge er kennis

van hebt."

 

"Mag ik?" zei Willem, die uit vrees vrijpostig te zijn, zijne

nieuwsgierigheid had bedwongen.

 

"Wel zeker! Wacht een oogenblik; ik zal het kastje even van den muur

nemen, dan kunt ge mijn museum eens bewonderen."

 

Voorzichtig, alsof hij bang was de steenen door aanraking te

beschadigen, legde Volsteke ze één voor één uit het kastje op de

tafel. Met welgevallen bekeek hij sommige van alle kanten, stofte ze

met een pauweveer af, alsof het een kostbaar kleinood was en bleef

in de beschouwing er van verdiept. Ja, hij scheen zelfs de reden,

waarom hij ze voor den dag had gehaald, geheel vergeten te zijn.

 

Nieuwsgierig bekeek ook Willem de steenen. In de bovenvlakte van elk

voorwerp zag hij een indruk als met een graveerstift gegrift; enkele

indrukken waren bleek gekleurd; de meeste ervan geleken op schelpen,

zoowel van gewonen als zonderlingen vorm. In één steen scheen een

veer van een varenplant gegrift te zijn; ook waren er bolletjes,

die van nabij beschouwd veel op galnoten geleken.

 

"Willem," zei Volsteke eensklaps, van het voorwerp, dat hij zoo

aandachtig beschouwde, opziende, "kunt ge goed Fransch lezen?"

 

"Jawel," zei Willem, "dat zal ik nog wel niet vergeten zijn."

 

"Dan gaat ge van morgen af niet weer naar de fabriek, verstaat ge!"

 

Verwonderd keek Willem op.

 

"Ge begrijpt me niet, hè? Wel, ik zal het je verklaren. Al de steenen,

die gij hier ziet, zijn versteeningen, fossielen, ziet ge, die ik

in den berg heb gevonden en waar de geleerden handen vol geld voor

geven. Maar wij werklieden strijken er niet veel van op; de geleerden

gaan bij de gidsen in den berg om te koopen; die praten allen Fransch

en Duitsch, want de meeste vreemden, die hier komen zijn Franschen

of Duitschers. Als wij nu met iets, dat we gevonden hebben, bij de

gidsen komen, kunnen ze ons wijs maken, wat ze willen: "dat is niets

bijzonders," en "dit is niets zeldzaams," verstaat ge? Ik geloof,

dat ze ons voor een prikje afkoopen, wat hun soms wel een hoop geld

opbrengt.--Nu heb ik van den zomer aan een stalletje van een uitdrager

boeken gekocht. Aan de platen kon ik zien, dat ze over fossielen

handelen, maar 't is ook al weer in 't Fransch geschreven. Nu kunt

ge, als ge wilt, me helpen door te vertalen, wat er bij de platen

geschreven is.

 

De verzameling, die ge daar ziet, heb ik bewaard op raad van den

ingenieur in den berg, die mij heel veel van de fossielen verteld

heeft. Het rechte weet hij er echter ook niet van. Van twee schelpen,

waartusschen wij beiden geen onderscheid konden zien, bracht de eene

vijf franks op, terwijl de gidsen voor de anderen nog geen sou wilden

geven. Maar niet alleen om er geld uit te slaan, zou ik willen weten

wat er in die boeken te lezen is. De ingenieurs vertellen je zulke

vreemde dingen, die in den berg gebeurd zijn, dat ge nieuwsgierig

wordt er meer van te weten. Als ge me nu wilt helpen, studeeren we

van den winter 's avonds in die boeken en gaan 's Zondags in den berg

fossielen zoeken. De winst zullen we samen deelen. Maar dat kunt ge

niet, als ge doodaf uit de fabriek komt."

 

"Heel gaarne," zei Willem, "als u mij maar zegt, waar ik dan in den

winter van leven moet. Ik wil u niet beleedigen, maar ik heb wel

gezien, dat u niet rijk is, en de herberg loopt ook niet druk."

 

"Daar heb ik over gedacht, en met de vrouw over gesproken, mijn

jongske. De volgende week begint het mergelzagen in den berg. Ik

sta in een goed blaadje bij den ingenieur, ik zal wel zorgen, dat

ge als werkman aangenomen wordt. Ge verdient er misschien een gulden

minder dan in de fabriek, maar men behoeft er zich ook niet dood te

werken,--al is het geen kinderwerk. Wat ge er minder verdient, zullen

we er met de fossielen wel weer uithalen. Kijk, dat moet me een tien

francs opbrengen," vervolgde Volsteke, zonder Willems antwoord af te

wachten, en wikkelde een scherpen zwarten tand met een stuk zandsteen

er aan uit een vloeipapier, "dat is de tand van een rog. Er zit nog

een stuk van zijn kakement aan; die heeft zeker in de zee gezwommen,

waar nu de St. Pietersberg staat. Dat is me al menig duizend jaartje

geleden."

 

"Hier in de zee, op zoo verren afstand van de Noordzee?" vroeg Willem

ongeloovig.